پردیس خاطره ای از ایران ویج

نویسنده

دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه محقّق اردبیلی

چکیده

 پردیس واژۀ ایرانی باستان است که به زبان فارسیِ رسیده و از زبان­های ایرانی وارد تمام زبان­های دنیا شده­است. مفاهیم مینوی پردیس بر اندیشۀ اسلامی تأثیر نهاده؛ هرچند مفهوم پردیس در این جهان­بینی دگرگون شده­است، امّا ساخت پردیس که در ایران از قدمت بسیاری برخوردار است، در دوران اسلامی ادامه یافته و بازآرایی آن در قالب نقش و نگارهای پردیسی، در هنر فرش رخ نشان داده است. واژۀ پردیس و ساخت مکان­هایی با این نام، برای نخستین بار در دوران هخامنشی آشکارشد و بعدها مورد تقلید شاهان سلوکی و رومی قرار گرفت. در پژوهش پیش ­رو، کوشیده‌ایم تا علّتِ ساختِ مکان­هایی با نام پردیس، در دورۀ هخامنشی بیابیم. در فرضیۀ مطرح شده، پردیس بازنمایی کهن­الگوی قومی یعنی بهشت ازلی ایرانی، ایران­ویج می­باشد که در ساخت این مکان، جغرافیای ایران، تغییر نظام اقتصادی آریایی­های تازه­وارد به فلات ایران از دامداری به کشاورزی و اندیشۀ سیاسی نضج گرفته و در دورۀ مادی­ها از اثرگذاری بسزایی برخودارند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Paradise, a Memory of Iranvij

نویسنده [English]

  • Zeinab Khosravi
MA Student, Mohaghegh Ardabili University
چکیده [English]

Paradise is a word from ancient Iran which has entered Persian language and then from Iranian languages into all other languages in the world. The concept of paradise affected Islamic thought; though its concept has been altered in this outlook, establishing paradise, which has a long history in Iran, has continued in the Islamic period and its rearrangement have appeared in the carpet art in the form of paradisiac designs and ornaments. The word “paradise” and building places with this name appeared for first time in Achaemenid era and later it was imitated by Seleucids and Roman kings. In this study, it is tried to explore why places have been built with the name of paradise in Achaemenian period. In the proposed hypothesis, paradise is the manifestation of the ancient archetype of schema, i.e. the everlasting heaven, or Iranvij, in whose construction many factors play important roles; factors such as Iran’s geography, change in economic system of newcomer Aryans to the Iranian plateau from ranching to agriculture, and the political thought developed in Mede era.

کتابنامه
الف: منابع فارسی
1. الیاده،میرچا.(1389). رساله در تاریخ ادیان. مترجم جلال ستّاری.چاپ چهارم. تهران:سروش.
2. بهار، مهرداد. (1384 ). از اسطوره تا تاریخ. به ویراستاری ابوالقاسم اسماعیل­پور. چاپ چهارم. تهران:نشر چشمه.
3. بهزادی، رقیّه. (1389)، آریاها و ناآریاها در چشم­انداز کهن تاریخ ایران. چاپ سوم. تهران: انتشارات طهوری.
4.حافظ­نیا، محمد­رضا.(1391). جغرافیای سیاسی ایران. چاپ پنجم. تهران: سمت.
5. حیدری، فاطمه و بهبهانی.(1387). باغ ایرانی. چاپ اوّل.تهران:همشهری.
6. خسروی، زینب. (1393). اندیشۀ سیاسی در دوران تاریخی ایران به استناد داده­های باستانی. پایان­نامه کارشناسی ارشد در رشته باستان­شناسی. به راهنمایی کریم حاجی­زاده. دانشگاه محقق اردبیلی: اردبیل.
7. دشن گیمن، جی. (1381). دین ایران باستان. چاپ سوم. ترجمۀ رویا منجم. تهران:علم.
8. دیاکونوف، ایگورمیخائیلوویچ. (1388). تاریخ ماد. ترجمۀ کریم کشاورزی. چاپ نهم. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
9. زرین­کوب، عبدالحسین. (1390). تاریخ مردم ایران (ایران قبل از اسلام). چاپ دهم.تهران: امیرکبیر.
10. رجایی، فرهنگ، (1372)، تحول اندیشۀ سیاسی در شرق باستان. چاپ اوّل. تهران: قومس.
11. رضایی­راد، محمد. (1389). مبانی اندیشۀ سیاسی در خرد مزدایی.  چاپ دوّم. تهران: طرح نو.
12. رضی، هاشم. (1384). دین و فرهنگ ایرانی پیش از عصر زرتشت. چاپ اوّل. تهران: سخن.
13. سرفراز، علی­اکبر و بهمن فیروزمندی. (1389)، باستان­شناسی و هنر دوران ماد، هخامنشی، اشکانی و ساسانی.  چاپ دهم. تهران: مارلیک.
14. شارپ، رلف­نارمن. (1384). فرمان­های شاهنشاهی­هخامنشی که به زبان آریایی(پارسی­باستان) نوشته است. چاپ ششم. تهران: موسسه فرهنگی و انتشارات پازینه.
15. شوارتز، اِم. (1387). تاریخ ایران کمبریج جلد اول (قسمت دوم). ترجمۀ تیمور قادری. چاپ اوّل. تهران: مهتاب.
16. عفیفی، رحیم. (1374). اساطیر و فرهنگ ایرانی در نوشته­های پهلوی. چاپ دوّم. تهران: توس.
17. فرای، ریچارد نلسون. (1386). میراث باستانی ایران. ترجمۀ مسعود رجب­نیا، چاپ هشتم. تهران: علمی وفرهنگی.
18. ـــــــــــــــــــــــــ،(1392). عصر زریّن فرهنگ ایران. چاپ پنجم. ترجمۀ مسعود رجب­نیا. تهران: سروش.
19. فرنبغ­دادگی، بندهش. (1385)، بندهش. گزارندۀ مهرداد بهار. چاپ سوم. تهران: توس.
20. کخ، ماری. (1387). از زبان داریوش. چاپ پنجم. ترجمۀ پرویز رجبی. تهران: امیرکبیر.
21. کربن،هانری.(1358). ارض ملکوت( کالبد انسان در روز رستاخیز از ایران مزدایی تا ایران شیعی). ترجمۀ ضیاءالدین دهشیری. تهران: مرکز مطالعات فرهنگ­ها.
22. کریستن­سن، آرتور­امانوئل. (1382). مزداپرستی در ایران قدیم. ترجمۀ ذبیح­ا... صفا. چاپ پنجم. تهران: هیرمند.
23. مجتبایی، فتح­ا....(1353). شهر زیبای افلاطون و شاه آرمانی در ایران باستان. چاپ اوّل. تهران: انجمن فرهنگی ایران باستان.
24.مجید­زاده، یوسف. (1380). تاریخ و تمدن بین­النهرین. جلد سوم: هنر و معماری. چاپ اوّل ویراستار نیره توسلی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
25. موری، پی. آر. اس.(1380). ایران باستان. ترجمۀ شهرام جلیلیان. چاپ اوّل. تهران: مؤسّسه و انتشارات فروهر .
26. نیک­گهر، عبد­الحسین.(1383). مبانی جامعه­شناسی. چاپ اوّل.تهران: توتیا.
27. ویلبر، دونالد.(1385). باغ­های ایرانی و کوشک­های آن. چاپ اوّل. ترجمۀ مهین­دخت صفا. تهران: علمی و فرهنگی.
ب. مقاله­ها
28. استروناخ، دیوید.(بی­تا). «شکل­گیری باغ سلطنتی پاسارگاد و تأثیر آن در باغ‌سازی ایرانی». ترجمۀ کامیار عبدی. مجلۀ اثر. شمارۀ 22و23، صص54تا75.
29. پرهام، مهدی و فرزاد قائمی. (1389). «کهن­الگوی شهر پردیسی و انواع و نمودهای آن در فرهنگ ایرانی و ادبیات فارسی». فصلنامۀ پژوهش­های ادبی. دورۀ2. شمارۀ17 ، صص151تا170.
30. دهقان­نژاد، مرتضی. (1386). «تأثیر جنگ در شکل­گیری نخستین دولت در ایران» (شاهنشاهی ماد750-550 ق.م). مجلۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان. دورۀ2. شمارۀ 48، صص 109تا125
31. صفا، مینا. (1390). «اقوام هندو­ایرانی و سرزمین ایران­ویج». مجلۀ جستارهای تاریخی. سال2. شمارۀ1،صص 157تا177.
32. صفری، امرا...، (1365). «باغ و باغ­آرایی». فصلنامۀ هنر. سال3، شمارۀ 11. 198تا255.
33. طوسی، معصومه و سید نظام­الدین امامی­فر (1390) «نمادشناسی و نشانه­شناسی عناصر باغ‌های ایرانی باتوجه به عناصرفین کاشان». فصلنامۀ علمی- پژوهشی نگره. سال6. شماره 17، 59تا71.
34. عالمی، مهوش. (1390). نماد­پردازی در باغ ایرانی با حس طبیعت در باغ‌های سلطنتی صفوی. مجلهء هنر و معماری. شماره17، 6تا13.
35. عبدی، کامیار. (1372). «وارسی دورۀ ماد»، (قسمت اول: دورۀ ماد). مجله باستان‌شناسی و تاریخ. دورۀ 8. شمارۀ پیاپی2(16). 15تا28.
36. عزّتی پرور، عباس.(1377). تصویر دو جهان. نامه فرهنگ. سال 8. شماره 30.صص15تا30.
37. فرقدان، عاطفه و مهران هوشیار.  (1389). «بررسی تطبیقی گل نیلوفر آبی در ایران، هند و مصر». فصلنامۀ نقش مایه. سال 3. شمارۀ6 ،صص49تا58.
38.معینی­سام، بهزاد و زینب خسروی.(1390). پیوند آناهیتا و ایشتر بابلی. مجلۀ مطالعات ایرانی. سال 10. شمارۀ20،صص 319تا330.
ج: منابع لاتین
 40. Bartholomea, chr. (1904). Altiranische, worterbush. Strassbur. 
.41 Kent, R.G, (1953). Old Persian (Gerammar, Texts, Lexicon). New Haven.  2
 . 42  Reichelt, H . (1911) . Avesta Reader . Strassburg