آفرین و نفرین در آثار ایرانی باستان و میانه

نویسندگان

1 استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه جیرفت

2 دانش‌آموختۀ کارشناسی ارشد تاریخ

چکیده

آفرین و نفرین(دعا و لعن) از بن‌مایه‌های دینی، فرهنگی، اسطوره‌ای و ادبی است که از دیرباز، همگام با هم، از ادبیات قبل از اسلام تا شریطه‌های قصاید مدحی و انواع مختلف ادبی استمرار یافته است. هدف این مقاله که با روش توصیفی تحلیلی انجام گرفته، بررسی وجوه مختلف آفرین و نفرین در آثار دوران پیش از اسلام(باستان و میانه) است. از همین منظر، با توجه به آثار ایرانی باستان(اوستا و کتیبه‌های هخامنشی) و آثار اشکانی و پهلوی دوران میانه(کتیبه‌های شاهان و رجال ساسانی، کتاب‌های کارنامة اردشیر بابکان، یادگار زریران و ...)، انواع دعا و نفرین‌ استخراج و از جنبه‌هایی مانند نقش آن در پیشبرد کارها، اهداف، درخواست‌کنندگان، بلا یا نعمت‌های درخواست شده، کارکردها و جنبه‌های بلاغی آن بررسی شده­است. در اوستا این دو مقوله به خصوص آفرین و دعا در بخش‌های نیایشی آن بسامد گسترده‌ای یافته که بیشتر در راستای اهداف، تعالیم، اندیشه‌ها و آموزه‌های مذهبی قرار گرفته و موجودات اهریمنی نفرین و موجودات اهورایی مورد دعا واقع شده‌اند. در کتیبه‌های هخامنشی دعا و نفرین، از یکسو هدف ترغیبی و گاه تحذیری در خصوص پاسداشت کتیبه‌ها دارد و از سویی دیگر حس وطن‌دوستیِ پادشاهان را با بسامد فراوان دعاهای نیک نسبت به کشور نشان می‌دهد. در کتیبه‌های دورۀ میانه نفرین دیده نمی‌شود، اما دعا همچنان استمرار یافته که  بیشتر متضمن طلب عمر طولانی و پیرورزی بر دشمنان است. در کتاب‌های این دوره دعا و نفرین بیشتر کارکردی ادبی داشته و نشان‌گر حالات عاطفی شخصیت‌ها در موقعیت‌های مختلف روایی است.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Blessing and Imprecation in Ancient Iranian and Middle Persian Works

نویسندگان [English]

  • Mehdi Dehrami 1
  • Mojtaba Fahimipour2 Mojtaba Fahimipour2 Mojtaba Fahimipour2 Mojtaba Fahimipoor 2
1 Assistant Professor, Jiroft University
2 MA in History
چکیده [English]

Blessing and imprecation (prayer and curse) are of the main themes in religion, culture, mythology, and literature, which have appeared historically, along with each other, in pre-Islamic literature, panegyric odes, and various literary types. This descriptive-analytic study aims at studying different aspects of blessing and imprecation in pre-Islamic (ancient and middle) works. In this regard, considering the ancient Iranian works (Avesta and Achaemenid engravings), Parthian and middle Pahlavi works (Sassanid emperors and statesmen engravings, the book of Deeds of Ardeshir, Son of Papak, the book of The Memorial of Zarriran, etc.), different types of prayer and curse have been found and their roles in advancement of affairs, goals, the requesters, the requested prayer or curse, functions and their rhetorical aspects have been studied. In Avesta, these two categories, especially blessing and prayer, can be seen more in benedictory parts that are in line with religious goals, teachings, and thoughts based on which demonic creatures are cursed and the divine creatures are blessed. In Achaemenid engravings, prayers and curses aim at encouraging and sometimes deterring in terms of protection of the engravings on the one hand, and indicate the kings’ sense of patriotism due to their prayers for the land, on the other hand. There can be found no curse in the Middle era engravings but prayers have survived. The prayers, in this era, request for long life and victory over enemies. The literary functions of prayer and curse are more prevalent in this era, indicating people's emotional states in different narrative situations.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Curse
  • Prayer
  • Avesta
  • Achaemenid engravings
  • Middle era works
کتابنامه
الف. کتاب‌ها
1. ابوالقاسمی، محسن.(1381). تاریخ زبان فارسی. چاپ چهارم. تهران: سمت.
2. ______________ .(1389). راهنمای زبان‌های باستانی ایران. چاپ هفتم. تهران: سمت.
3. اکبرزاده، داریوش.(1385). کتیبه‌های پهلوی. چاپ دوم. تهران: پازینه.
4. اوستا(1371) گزارش و پژوهش جلیل دوست‌خواه. تهران: مروارید.
5. بیهقی، ابوالفضل.(1383). تاریخ بیهقی. تصحیح علی‌اکبر فیاض. به اهتمام محمد جعفر یاحقی. مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی.
6. پورداود، ابراهیم .(1377). گات‌ها. تهران: اساطیر.
7. ____________ .(2536). یسنا. تهران: دانشگاه تهران.
8. ____________ .(بی‌تا). خرده اوستا. بمبئی: انجمن زرتشتیان ایرانی بمبئی.
9. ____________ .(1354).گاثاها. تهران: دانشگاه تهران.
10. پیرنیا، حسن.(1385). تاریخ کامل ایران. تهران: نگاه.
11.تفضّلی، احمد.(1378). تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام. به کوشش ژاله آموزگار. چاپ سوم. تهران: سخن.
12. دهخدا، علی اکبر.( 1377 ). لغت‌نامه. چاپ دوم. تهران: دانشگاه تهران.
13.فره‌وشی، بهرام (1390) کارنامه اردشیر بابکان. چاپ پنجم. تهران: دانشگاه تهران.
14.کلبیسی، عمرشاکر.(1423). نصوص اللعن فی القرآن و اثرها فی الاحکام الشرعیه. بیروت: مؤسّسه الریان.
15. مقدّم، محمد .(1342). راهنمای ریشه فعل‌های ایرانی در زبان اوستا و فارسی باستان و فارسی کنونی. تهران: موسسه مطبوعاتی علمی.
16. معین، محمّد.(1326). مزدیسنا و تاثیر آن در ادبیات فارسی. تهران: دانشگاه تهران.
17. ________.(1363). مجموعه مقالات معین. تهران: معین
18.ناتل خانلری، پرویز.(1365). تاریخ زبان فارسی. چاپ دوم. تهران: نشر نو.
19.نارمن شارپ، رلف.(1388). فرمان‌های شاهنشاهان هخامنشی. چاپ سوم. تهران: پازینه.
20.نوّابی، ماهیار.(1374). یادگار زریران. تهران: اساطیر.
ب.مقاله‌ها
21. آبادانی، فرهاد.(1344). «درخت آسوریک». نشریۀ دانشکدۀ ادبیات اصفهان. سال دوم. شماره 2و3، صص207تا212.
22. بادامچی حسین و احسان افکنده.(1393). «از آناتوم سومری تا اردشیر پارسی». مطالعات تاریخ فرهنگی. پژوهش‌نامۀ انجمن ایرانی تاریخ. سال پنجم. شماره نوزدهم، صص1تا21.
23. بهابادی، بی‌بی سادات رضی و زهرا پنبه­پز.(1393). «عوامل سلام و لعن در قرآن کریم». فصلنامۀ تحقیقات علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا. سال یازدهم، شماره4. پیاپی24، صص 54تا81.
24. دریایی، تورج.(1380). «کتیبه کرتیر در نقش رجب». نامه باستان. سال اول. شماره اول، صص3تا10.
25. __________.(1383). «کتیبه پهلوی سلوک، داور کابل». مجلۀ فرهنگ. شماره49و50، صص47تا51.
26.نوّابی، ماهیار.(1345). «یادگار بزرگمهر». نشریه دانشکده ادبیات تبریز. سال یازدهم، صص302-334.
ج. منابع لاتین
27.Cheung, johnny .(2007). Etymological dictionary of the Iranian Verb. Netherlands: Brill.
28.Scheper, George.(2005)Encylopedia of Religion. Second Edition, USA: Macmillan Referenc.
29..M. Sprengling. (1953). Third Century Iran, Sapor and Kartir. Chicago