جایگاه حکومت در دیدگاه وجهان‌بینی بیهقی

نویسنده

استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه رازی کرمانشاه

چکیده

تاریخ مسعودی یا بیهقی در بردارندۀ دورة حکومت یک دهه­ای مسعود غزنوی و شرح به پادشاهی رسیدن مسعود و ضبط سرزمین­های تحت حکم وسپس ظهورو بروز اختلاف­ها وکشته شدن مسعود است. بیهقی ضمن نقد مسعود وکارکردش، از دیدگاه ویژۀ خودش که پادشاهی را به عنوان حاکمیّت چیره، مستولی و درست­ می­بیند، به گزارش­اعمال مسعود می­پردازد و در لابه­لای تاریخی که در برگیرندۀ جهان­بینی اوست، نظریۀ حکومتی خودش را که بنیاد دینی- سیاسی دارد و مبتنی بر حاکمیّت الهی پادشاه (ظلّ الله فی الارض) است، ارائه می­کند. در این دیدگاه، تقدیر و اراده و مشیّت الهی، غالب بر همه چیز است و کارهای سلطان در جهت همسویی با تقدیر روی می­دهد؛ وی کارگزار ارادۀ الهی است (تُعِزُّ مَنْ تَشاء و تُذِلُّ ....) و به نمایندگی از خلفا یا جانشینان­ پیامبر بر­روی زمین، مطابقت عملش با فرمان­های خداوند را کسب­می­کند و از اسباب مادی چون مشورت­های وزیر و یاری سپاهیان و حمایت مردمان بهره ­می­گیرد تا با عدالت و با غزوهایش، به ­گسترش ­دین و اهداف­ دینی بر کرۀ ­ارض و بخصوص هندوستان کمک­کند.­ این پژوهش­ با مطالعۀ کتابخانه­ای و به­روش ­تحلیل ­محتوا، در پاسخ به چگونگی نظریۀ حکومت در تاریخ بیهقی، به این نتیجه می­رسد که اندیشۀ بیهقی، مدیریّتی سنتی و تفکّر ایرانی- اسلامی شدۀ حکومت از دیدگاه افلاطون است.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Position of Government in Beyhaghi’s Viewpoint

نویسنده [English]

  • Vahid Mobarak
Assistant Professor, Razi University of Kermanshah
چکیده [English]

Masoudi (Beyhaghi) History” covers the incidents of the 10-year-reign of Masoud Ghaznavi, and the stories of his downfall, the occupation of his lands, the rise of disagreements, and his murder. Along with a criticism of Masoud and his deeds in his book, Beihaghi expresses his idea of governance which considers the king as the absolute and right power, and he proposes his theory regarding government as having a religious-political foundation and being based on the divine rule of the king on earth (Zel-Allah fi-l-Arz= God’s image on earth). Here, God’s will dominates all, and the king’s deeds are aligned with destiny; the king is the agent of God’s will (تُعِزُّ مَنْ تَشاء و تُذِلُّ ....) , and as the representative of the Calipha accords his deeds with God’s ordains; he takes advantage of his consultants’ views, his troops, and his people's support, in order to spread the religion, especially into India. Based on an analytical method, this study is carried out to deal with Beihaghi’s view about governance and concludes that he accepted a traditional management and an Iranian-Islamic concept of Plato’s view of governance

کلیدواژه‌ها [English]

  • Beyhaghi's history
  • Theory of government
  • Plato
  • Politics and Religion
  • Superiority
  • Fate
کتابنامه
الف. کتاب­ها
1. قرآن مجید
2. اسلامی­ندوشن، محمد علی. (1349). جام جهان بین. چاپ سوم. تهران: ابن سینا.
3. باسورث، ادموندکلیفورد. (1385). تاریخ غزنویان. مترجم:حسن انوشه. چاپ پنجم. تهران: امیرکبیر. 
4. بهار، محمدتقی. (1370). سبک­شناسی. ج2 . چاپ ششم. تهران: امیرکبیر.
5. بیهقی،ابوالفضل.(1388).­تاریخ­بیهقی.مصححان: محمدجعفر یاحقی ­و مهدی سیدی. چاپ دوم. مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
6. خالقی مطلق، جلال. (1381). سخن­های دیرینه. تهران: افکار.
7. خطیبی،حسین. (1386). فن نثر در ادب پارسی. تهران: زوار.
8. زرین­کوب، عبدالحسین. (1388). تاریخ در ترازو. چاپ سیزدهم. تهران: امیرکبیر.
9.سیّدحسینی، رضا.(1380). مکتب­های ادبی. ج2. چاپ پانزدهم. تهران: نگاه.
10. صفا، ذبیح الله .(1377 ). تاریخ ادبیات ایران :خلاصۀ ج1و2. چاپ پانزدهم. تهران: ققنوس. 
11. ماوردی، علی بن محمد بن حبیب. (بی­تا). الاحکام السلطانیه و الولایات الدینیه. لبنان. بیروت: دار الارقم.
12. مرتضوی، منوچهر. (1369). فردوسی و شاهنامه. تهران: موسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
13. میلانی، عباس. (1378). تجدد و تجدد ستیزی در ایران. تهران:آتیه.
14. محمدی بنه­گزی، عباسقلی. (1384). بنیان­های استوار ادب فارسی. مشهد: دانشگاه فردوسی.
15. والدمن، مریلین.(1375). زمانه، زندگی و کارنامه بیهقی. مترجم: منصوره اتحادیه (نظام مافی). تهران: تاریخ ایران.
16. یاحقی، محمدجعفر و مهدی سیدی. (1373). دیبای خسروانی. تهران: جامی.
17. یوسفی­راد، مرتضی. (1380). اندیشۀ سیاسی خواجه نصیرالدین طوسی. قم: بوستان کتاب.
ب. مقاله­ها
18. آدینه کلات، فرامرز و سلمان ساکت. (1390). «نقد و بررسی تصحیح جدید تاریخ بیهقی»  جستارهای ادبی. شماره149. صص 172تا179.
19. اسلامی ندوشن، محمدعلی.(1388). «جهان­بینی ابوالفضل بیهقی».درج در: یادنامۀبیهقی. به کوشش محمدجعفر یاحقی. چاپ چهارم. مشهد: دانشگاه فردوسی. صص33تا 59.
20. بحرالعلومی، حسین. (1388). «تاریخ بیهقی یا آئینۀ عبرت». درج در: یادنامۀبیهقی. به کوشش محمد جعفر یاحقی. چاپ چهارم. مشهد. دانشگاه فردوسی. صص69 تا 78.
21. حجازی، بهجت­السادات. (1387). «روان­شناسی­شخصیّت در تاریخ بیهقی».  کاوش­نامه. شماره16 .صص 9تا40.
22. حسین پناهی، فردین. (1390). «بررسی تقابل حقیقت و واقعیت در تاریخ بیهقی بر مبنای تحلیل گفتمان» جستارهای ادبی. شماره173. صص  93تا122.
23.دانش­پژوه، محمدتقی. (1388). « بیهقی فیلسوف». درج در: یادنامۀبیهقی . به کوشش محمد جعفر یاحقی. مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد. صص153-158.
23. صحرایی، قاسم و مریم میرزایی­مقدم. (1390). «بی­اعتمادی در دستگاه مسعود غزنوی و دلایل آن در تاریخ بیهقی». پژوهش­های تاریخی. سال سوم. شمار3. صص 113تا129.
24. فیوضات، ابراهیم. (1374). «تحول مدیریت سنتی به صنعتی» پژوهشنامۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی. پاییز.  شماره 17. صص93تا105.
 25. کریمی، یوسف. (1383). روان شناسی شخصیت.چاپ نهم. تهران: ویرایش.
26. کهدویی، محمدکاظم و رقیه حسنی. (1389). تحقیقات تعلیمی و غنایی زبان فارسی. شماره4. صص 137تا164.
27. گلی­زاده، پروین (1381). «جلوه­های هنری و بلاغی در تاریخ بیهقی» شناخت. شماره 33. صص 119تا 206.
28. مبارک، وحید و فرشید وزیله. (1392). «بازتاب نظریات مدیریتی در شاهنامه». ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی. دوره 10. شماره37. صص269تا302.
29. مشیدی، جلیل. (1369). «مباحث کلامی در تاریخ بیهقی». پژوهش زبان و ادبیات فارسی. شماره 166 . صص 41تا54.
30. میلانی، عباس . (1372). ایران­شناسی. تاریخ در تاریخ بیهقی. سال5. شماره4: 712
31. هاشمی،سیما.(خرداد1372). «مدیریت سازمان های پیچیده،طرح­های کلاسیک و الگوهای نوین». تدبیر. شماره32. صص 62تا71.
32. والدمن، مریلین. (1350). «زمانه، زندگی و کارنامۀ بیهقی» درج در: یادنامۀ بیهقی. به کوشش محمد جعفر یاحقی. چ1. مشهد. دانشگاه فردوسی مشهد. صص 53تا56.
12. هاشمیان، لیلا و نصیر سهرابی. (1388). «دینار سیاهداری یا سپاهداری». مطالعات ایرانی. شماره 15. صص 275تا288.