عدد سه و تقابل سه‌گانه‌های نمادینِ اسطورة ضحّاک در شاهنامه

نویسندگان

1 استاد بخش زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید باهنر کرمان

2 دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید باهنر کرمان

چکیده

عدد سه در اغلب مذاهب، فرهنگ‌ها و اساطیر ملل با مفهوم نمادین خود یعنی کمال، اتمام و بسیاری و برای نشان دادن نهایت نیکی و یا بدی به‌کاررفته است. وجود سه‌گانه‌ها یکی از مصادیق کارکرد این عدد در شاهنامه است و اسطورة ضحّاک یکی از بهترین نمونه‌های آن به شمار می‌رود. نتایج حاصل از این مقاله که به شیوة کتابخانه‌ای و با هدف بررسی سه‌گانه‌های نمادین داستان ضحّاک و تقابل آن‌ها نوشته‌شده­است، نشان می‌دهد که در این داستان، سه‌گانه‌ها نمایندة مفهوم اساطیری عدد سه بوده و تقابل خیر و شر را نشان می‌دهند. ظهور سه‌بارة اهریمن بر ضحّاک او را به اوج ظلم و ستمگری می‌رساند. همچنین از هم گسیختگی سه‌گانة جمشید توسّط ضحاک و سپس از بین رفتن سه‌گانة ضحّاک توسط فریدون نشان می‌دهد که سه‌گانه‌ها گاهی در تقابل با یکدیگر قرار می‌گیرند و در این تقابل اگرچه سه‌گانه‌ها زوال قطعی ندارند امّا غالب و مغلوب یکدیگر هستند؛ چنانکه در این اسطوره، فریدون به عنوان نماد کمال خیر و نشان اهورایی در پی براندازی سه‌گانة ضحّاک (نهایت بدی) است و با قرار گرفتن در کنار برادران خود و خواهران جمشید به تقابل سه‌گانة اهریمنی (ضحّاک) می‌پردازد و درنهایت اگرچه ضحّاک مغلوب می‌شود، امّا به‌طور کامل از بین نمی‌رود.
.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Three as a Number, and the Symbolic Triplet oppositions in the Myth of Zahak in Shahnameh

نویسندگان [English]

  • Mahmoud Modaberi 1
  • Zakiyeh Teymoori Rabor 2
1 Professor, Shahid Bahonar University of Kerman
2 MA Student of Persian Language and Literature
چکیده [English]

Three as a number is used with its symbolic concepts of perfection, accomplishment, and plentitude in most of religions, cultures, and myths. Also this number is used to show the extremity of goodness and evil. The existence of triplets is one of the instances of the functions that the number three plays in Shahnameh and the myth of Zahak. The results of this library study, the aim of which is to investigate symbolic triplets of Zahak story and their opposition, show that triplets are the representative of mythical concepts of the number three and the opposition of goodness and evil. The three-times appearance of demon to Zahak makes him reach the climax of his cruelty and tyranny. Also, Jamshid’s triple undoing by Zahak, and then Zahak’s triple annihilation by Fereydoun show that sometimes triplets are in opposition to each other, and, though these triplets do not perish in this conflict, they are both predominant and conquered; in this myth, for instance, Fereydoun, as a symbol for perfect goodness and a sign of Ahura, is after the overthrow of Zahak (the extreme evil), and with the help of his brothers and Jamshid’s sisters, he fights the triple evil (Zahak); in the end, though Zahak is defeated, he is not destroyed completely.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Myth
  • Zahhak
  • Shahnameh
  • symbol
  • Triplet opposition
کتابنامه
الف. کتاب­ها
1.اپلی، ارنست. (1371). رؤیا و تعبیر خواب. ترجمۀ دل‌آرا قهرمانی. تهران: فردوسی.
2. امیدی، حیدر. (1391). اعداد مقدّس در شعر سعدی و عراقی. پایان‌­نامة کارشناسی زبان و ادبیّات فارسی. دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی.
 
3.بویس، مری و بار، کای. (1386). دیانت زرتشتی (مجموعه مقالات). مترجم: فریدون وهمن. تهران: نماد.
4.پورداوود، ابراهیم. (1377). یشت‌ها (ج 1). تهران: اساطیر.
5.____________. (1377). یشت‌ها (ج 2). تهران: اساطیر.
6.شمیسا، سیروس. (1387). فرهنگ اشارات (ج 2). تهران: میترا.
7. شیمل، آنه ماری. (1388). راز اعداد. مترجم: فاطمه توفیقی. تهران: دانشگاه ادیان و مذاهب تهران.
8. صفا، ذبیح‌الله. (1369). حماسه‌سرایی در ایران. تهران: امیرکبیر.
9. عبّاسیان، احمد. (1386). فلسفه و آیین زرتشت. تهران: ثالث.
10. عفیفی، رحیم. (1383). اساطیر و فرهنگ ایران. تهران: توس.
11. فردوسی، ابوالقاسم (1389). شاهنامه (8 دفتر). به کوشش جلال خالقی مطلق. تهران: مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی.
12.یاحقّی، محمّد جعفر. (1386). فرهنگ اساطیر و داستان­واره­ها در ادبیّات فارسی. تهران: فرهنگ معاصر.
ب. مقاله­ها
13. آموزگار، ژاله. (1384). « فرّه، این نیروی جادویی و آسمانی». مجلّة هنر و معماری  کلک، ش 68، صص 32 تا 41.
14. اسلامی ندوشن، محمّد علی. (1342). « تأمّل در شاهنامه، ضحّاک مار دوش». مجلّة کاوه (مونیخ). ش 1، صص 7 تا19.
15. پرنیان، موسی و شهرزاد بهمنی. (1391). «بررسی و تحلیل نمادهای بخش اساطیری شاهنامه». مجلّة متن­شناسی ادب فارسی. دانشکدة ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان. سال 4. ش 1. پیاپی 13، صص 92 تا 110.
14.سهراب­نژاد، علی حسن و ناصر نیکوبخت. (1387). « نظم اعداد در شعر خاقانی شروانی». فصلنامة علمی –پژوهشی کاوش­نامه، سال 9. ش 16، صص 41 تا 64.
15. مالمیر، تیمور. (بهار 1387).« جابه‌جایی‌های عددی اسطورة آفرینش نمونة انسان نخستین». مجلّة دانشکدة ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد. ش 160، صص 284 تا294.
16. محمودی، خسرو. (1391). «تحلیل عناصر نمادین در داستان ضحّاک». فصلنامة تخصصی زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد. ش 36، صص 55 تا 66.
17. محمودی، خیراللّه. (1384). «جایگاه عدد سه در فرهنگ و آیین‌های باستانی ایرانیان». مجلّة علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز. دورة 22. ش 1. پیاپی 42، صص 149 تا 162.
18.مولایی، چنگیز. (زمستان 1388). « معنی نام فریدون و ارتباط آن با سه نیروی او در سنّت‌های اساطیری و حماسی ایران». جستارهای ادبی (علمی – پژوهشی)، صص 61 تا 84.
.