بازتاب برخی از آداب و رسوم جامعۀ ایران در سفرنامۀ ویلیام فرانکلین

نوع مقاله : علمی

نویسندگان

1 دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور یزد، ایران.

2 کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور یزد، ایران

10.22103/jis.2019.13362.1901

چکیده

دوران زندیه (1750-1794م) از جمله دورانی است که دربارۀ آداب و رسوم مردم و جشن‌های ایران کمتر نوشته‌ای وجود دارد. با آنکه کریم‌خان‌زند مؤسس این سلسله مردی بزرگ‌منش و مدافع فرهنگ بود و تا سال‌ها بعد از مرگ وی، از او به نیکی یاد می‌شد؛ ولی به دلیل حکومت کوتاه وی، جنگ‌های داخلی برای از بین‌بردن رقبا، محدودیت روابط با کشورهای اروپایی به ویژه انگلیس و فرانسه و بی‌کفایتی شاهان پس از وی اطلاعات کاملی دربارۀ شیوۀ زندگی در این دوره وجود ندارد. از معدود سفرنامه‌های این دوره که به آداب و رسوم عهد زندیه اشاره می‌کند؛ سفرنامۀ ویلیام فرانکلین است. ویلیام فرانکلین شرق‌شناس و افسر ارتش انگلیس بود. وی به دلیل علاقه به فراگیری زبان فارسی و تاریخ و نحوۀ زیست مردم ایران در سال 1786م به ایران سفر کرد و به مدت هشت ماه، مهمان یک خانوادۀ ایرانی در شیراز بود. پس از این سفر، در سال1788 م کتاب «مشاهدات سفر از بنگال به ایران» را منتشر کرد. این سفرنامه اطلاعات ارزشمندی از حیات دورۀ زندیه در اختیار قرار می‌دهد. این پژوهش، به شیوۀ توصیفی- تحلیلی و استواری بر چارچوب نظری می‌کوشد به این پرسش پاسخ دهد که شاخص‌ترین آداب و رسوم ایرانی در دورۀ زندیه که فرانکلین در سفرنامۀ خود به آن پرداخته است، کدام است؟ مطابق دستاوردهای تحقیق، مراسم و آداب و رسومی که بیش‌ترین بخش سفرنامۀ فرانکلین را در برمی‌گیرد، آداب و رسوم ازدواج و مراسم محرم است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Ethics, manners and habits of people in the travel letter from William Franklin

نویسندگان [English]

  • asieh zabihnia 1
  • najmeh kariminejad 2
1 univercity
2 not
چکیده [English]

1. Introduction
The interesting memoirs or notes in any language are related to the reports written by people who travel in all over the world. Often, these notes contain content that cannot be found elsewhere (Rahimian, 1994). European's travelogue about Iran has been taken into consideration since Safavieh, Zandyah, and Qajar periods, during which numerous travelers have traveled to Iran from different European countries for various purposes, each with reports, travel letters, and notes on the situation of Iran which are considered as an important and useful sources.
The travelogue is both a biography of the traveler, and a history of population, which is considered as the most important source of the recognition of the countries, historical and geographical situation of the inhabitants, and narrative limited by the time, place, condition, and occurrence. Travelogues are one of the essential sources of research on the status and quality of people life for researchers and social scientists who live in the present time. Historical books, which have always been the main source for a national history, are the recording of general and collective opinions with the views of the administrators of a community. Therefore, travelogues are a valuable resource for anthropology and sociology (Savagheb, 2001).
Iran is a land with thousands of years' background in terms of history and geography; a land with the cultural and climatic diversity, which has been able to protect its existence through political-economic and religious developments among military, turbulences, and calmness (Haghdar, 2016).
The climate expansion and the presence along with the other civilizations, the creation of historic centers, and urbanization are among the factors that have made Iran interested for foreign tourists, and thus, transforming this ancient land into an international attraction and adventurous travelers, cultural explorers, and foreign merchants. These advantages fascinated and sent them to travel in Iran and make them to record their memories of this rich land of cultural-social variations (Ghaffarifard, 2013). The main aim of this study is to explore the characteristics of the Iranian national identity in terms of William Franklin's attitude. Further, the purpose is related to Zandiyeh customs and its differences and similarities with the previous periods.
 
2. Methodology
In this paper, the method is texture-case with a correlation approach. The documentary methods (surveying descriptive) and surveying (using Franklin's theories during a trip to Shiraz) were used to collect information. Also, the present study attempts to analyze and evaluate the Shirazian customs in the Zandiyeh era, using the method of 'content analysis'. This research is done studying the full text of William Franklin's book named Observations Made on a Tour from Bengal to Iran. Also, cultural customs' attributes have been selectively extracted and codified
 
3. Discussion
Culture is the mirror of the national identity, and refers to the collection of literature, art, knowledge, religion, creations. In other words, the culture of every society is considered as a popular culture (Jafari Ghanavati, 2015). In fact, the popular culture is a combination of customs, concepts, and a lifestyle with all its dimensions from birth to death, which accompanies human beings. "It is clear that with such comprehensive view, it has not only its roots in history, but also in the ancient myths, religions, and the lives of predecessors." (Homayouni, 1992). Culture refers to the characteristics of a community or a nation, and includes language, customs, tools, concepts, values, ​​and criteria (Shoarinejad, 1993). An important part of the rich history of our Iranian culture refers to public culture and literature. In fact, the culture of the people consists of a set of concepts, celebrations, entertainments, legends, songs, illustration that is widespread and dynamic; it is always evolving and recreating, and has harmony with new needs and situations. It is not dependent on individuals and groups; it is a collective movement made by people (Zolfaghari, 2015). Travelogues of European tourists to Iran are considered as one of the main sources of research and studies in Iranian folklore.
Zandiyeh (1794-1750) have been known as the era in which few scientific texts have been published in terms of the Iranian customs and celebrations. Although the founder of this dynasty, Karim Khan Zand, was a great man, defender of culture, and well known for many years after his death, there is not complete information about his lifestyles in this period because of his short governing period, internal wars to eliminate rivals, limitation of relations with European countries, especially Britain and France, and the incompetence of the kings after him. William Franklin's itinerary is among the few itineraries during this period which refers to the customs of zandiyeh era. William Franklin was an orientalist and officer of the British army. He traveled to Iran in 1786 due to his interest in learning Persian, the history, and Iranian's lifestyles. He was a guest of an Iranian family in Shiraz for eight months. After that, he published the valuable book about zandiyeh era.
 
4. Conclusion
The people's customs during Zandiyeh era were influenced by two periods: customs influenced by the ancient and pre-Islamic period, such as the Golrizan ceremony, the sanctification of water and the belief in its healing properties, the Nowruz celebration, poetry and storytelling among the people, belief in spell, witchcraft, and astronomy and the Safavid era. Karim khan wanted to constitute the powerful government in Shiraz. Further, with the invitation of artists from all over the country to Shiraz, some Safavid customs were performed during the period of Zandiyeh, such as believing in the high position of Imam, especially Imam Ali, harboring the criminals in holy places, dividing Shiraz into twelve neighborhoods, believing in sacrifices, congratulating food, some marriage practices, including proper time for weddings, the use of green and red colors in the cloths, some traditions and celebrations like fireworks and rams, Ghorban and Ghadir festivals, Muharram ceremonies with all attributes other than Ta'ziyeh.
Some traditions have been introduced in the Zandiyeh period, such as the high use of proverbs and poems while talking, decorating celebrations, some marriage practices such as the dowry of the groom and poetry of the boy in the girl's house before the wedding, some bloody customs such as the marriage between the killer family and victim instead of taking the blood money and the Ta'ziye ceremony, which are common in this period.
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Key words: Zandiye era
  • William Franklin
  • Itinerary
  • Customs
  • Culture
  • Iranians
کتابنامه­
- آریا، داریوش. (1371). لطفعلی‌خان زند(شکوفۀ خونین شیراز). تهران: نشر محمد.
- آصف، محمد هاشم. (1348). رستم التواریخ. تصحیح محمد مشیری. تهران: امیرکبیر.
- ابن بطوطه، محمدبن عبدالله. (1348). سفرنامۀ ابن بطوطه. ترجمۀ محمدعلی موحد. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- اویس، مهین. (1379). فرهنگ ایران در سفرنامه‌های اروپایی دورۀ قاجار. شیراز: نوید.
- اولئاریوس، آدام. (1363). سفرنامه الئاریوس بخش ایران. ترجمۀ احمد بهپور. تهران: ابتکار.
- بیرونی، ابوریحان. (1363). آثارالباقیه. ترجمۀ اکبر داناسرشت. تهران: امیرکبیر.
- بیهقی، ابوالفضل محمدبن حسین. (1381). تاریخ بیهقی.  به کوشش خلیل خطیب رهبر. تهران: مهتاب.
- تکمیل همایون، ناصر.( 1387). «اوضاع روسیه و احوال روسیان در سفرنامه ابن فضلان»، دو فصلنامه ایراس ، شماره 3، ، سال سوم، پاییز، صص 26 تا 39.
- ثواقب، جهانبخش. (1380). تاریخ‌نگاری عصر صفویه و شناخت منابع و مآخذ. شیراز: نوید.
- جکسن، آبراهام والنتیاین ویلیامز. (1383). سفرنامۀ جکسن؛ ایران در گذشته و حال. ترجمۀ منوچهر امیدی و فریدون بدره‌ای. تهران:  انتشارات علمی و فرهنگی.
- جعفری قنواتی، محمد. (1394).درآمدی بر فولکلور ایران. چاپ اول. تهران: جامی.
- جمالزاده، محمدعلی. (1345). خلقیات ما ایرانیان. تهران: کتابخانه فروغی.
- حافظ، شمس­الدین. (1374). دیوان به اهتمام محمد قزوینی و قاسم غنی. تهران: زوّار.
- حسینی­فسایی، حسن. (1367). فارسنامۀ ناصری. تصحیح منصور رستگارفسائی. تهران: امیرکبیر.
- حقدار، علی اصغر. (1395). تصویر ایران و ایرانی از نگاه مسافران خارجی. استانبول.
حیدری، عبادالله. ( 1384). «آدام اولئاریوس، پیشتاز سفرنامه‌نویسان آلمانی درباره ایران». مجلۀ دانشکدۀ علوم انسانی، شمارۀ 58، سال چهاردهم. مرداد و شهریورماه، صص 117تا136.
- دلاواله، پیترو. (1380). سفرنامه‌ی دلاواله(2ج ( ترجمۀ محمد بهفروزی. تهران: قطره.
- دلاواله، پیترو. (1348). سفرنامۀ پیترو دلاواله؛ قسمت مربوط به ایران. ترجمه شجاع الدین شفا. تهران:  انتشارات علمی و فرهنگی.
- ذبیح نیا عمران، آسیه. (1396). «سیمای جامعۀ اقتصادی ایران در سفرنامه آدام اولئاریوس». پژوهشنامۀ تاریخ، شماره 47، صص 141تا 160.
-ذوالفقاری، حسن. (1394).زبان و ادبیات عامّۀ ایران. چاپ اول. تهران: سمت.
- رحیمیان، هرمز. (1373). آشنایی با ادبیات معاصر ایران. تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور.
- رنجبر، محمدعلی؛ صفی پور، علی‌اکبر. (1389). مجموعه مقالات کنگرۀ بزرگ زندیه. شیراز: بنیاد فارس‌شناسی.
- سرلو، خوان ادواردو. (1388). فرهنگ نمادها. ترجمۀ مهرانگیز اوحدی. تهران: دستان.
- شاردن، ژان. (1372). سفرنامۀ شوالیه شاردن. ترجمۀ اقبال یغمائی. تهران: توس.
- شاردن، ژان. (1350). سیاحت­نامۀ شاردن. 10ج. ترجمۀ محمد عباسی. تهران: امیرکبیر.
- شعاری‌نژاد، علی‌اکبر.(1372). روانشناسی رشد. چاپ نهم. تهران: اطلاعات.
- غفاری فرد، عباسقلی. (1392). تاریخ‌پژوهی در آسیب‌شناسی اخلاقی ایرانیان. تهران: دات.
- غیبی، مهرآسا. (1384). تاریخ پوشاک اقوام ایرانی. تهران: هیرمند.
- فرانکلین، ویلیام. (1358). مشاهدات سفر از بنگال به ایران. ترجمۀ محسن جاویدان. تهران: مرکز ایرانی تحقیقات تاریخی.
- فروغی، محمدعلی. (1377). کلّیات سعدی. به کوشش محمد صدری. تهران: نشر نامک.
- فریزر، جیمز بیلی. (1364). سفرنامۀ فریزر؛ معروف به سفر زمستانی. ترجمه منوچهر امیری. تهران: انتشارات توس.
- فصیحی، سیمین؛ طیبی، صفورا. (1392). «حیات اجتماعی شیراز عصر فتحعلی‌شاه قاجار به روایت وارینگ». فصلنامۀ خردنامه. ش11، پاییز. صص85تا106
- کراسنو ولسکا، آنا. (1382). چند چهرۀ کلیدی در اساطیر گاه‌شماری ایرانی. ترجمۀ ژاله متحدین. تهران: ورجاوند.
-کمپفر، انگلبرت. (1360). سفرنامۀ کمپفر به ایران. ترجمۀ کیکاووس جهانداری. تهران: خوارزمی.
- محدثی، جواد. (1394). اخلاق معاشرت. قم: بوستان کتاب.
- میت فورد، میراندابروس. (1388). فرهنگ مصوّر نمادها و نشانه‌ها در جهان. ترجمۀ ابوالقاسم دادور. تهران: کلهر و دانشگاه الزهرا(س).
- نوایی، عبدالحسین. (1384). کریم‌خان‌زند. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
- نیبور، کارستن. (1354). سفرنامۀ کارستن نیبور. ترجمۀ پرویز رجبی. تهران: انتشارات توکا.
- هدایت، رضا قلیخان. (1339). تاریخ روضه الصّفای ناصری. تهران: کتابفروشی مرکزی.
- هدایت، صادق. (1342). نیرنگستان. تهران: امیرکبیر.
- همایونی، صادق. (1368). تعزیه در ایران. شیراز: نوید.
- همایونی، صادق (1353). تعزیه و تعزیه خوانی. شیراز: انتشارات جشن هنر.
- همایونی، صادق (1377). شیراز خاستگاه تعزیه. شیراز: بنیاد فارس شناسی.
- همایونی، صادق (1371). ملک عبیرآمیز (فرهنگ مردم فارس-سروستان). مشهد: انتشارات آستان قدس.
- همایونی، صادق (2536). یازده مقاله در زمینه فرهنگ عامّه. شیراز: انتشارات اداره کل فرهنگ و هنر فارس.
- یاحقی، محمدجعفر. (1386). فرهنگ اساطیر و داستان‌واره‌ها در ادبیات فارسی. تهران: فرهنگ معاصر.