دستوری‌شدگی فعل «گرفتن» و کاربردهای وجهی آن

نوع مقاله : علمی

نویسنده

فارغ التحصیل دکتری فرهنگ و زبانهای باستانی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

10.22103/jis.2023.19672.2353

چکیده

صورت‌هایی از فعل «گرفتن»، در فارسی امروز، برای بیان مفهوم وجهی فرض و تصویر شرایطی غیرواقعی به کار گرفته می‌شوند. این پژوهش، پس از مرور بر پیشینۀ تحقیقات انجام‌شده در این حوزه و معرفی مبانی نظری در دو حوزۀ وجهیت و دستوری‌شدگی، با رویکردی درزمانی، به کاربردهای مختلف فعل «گرفتن» در فارسی باستان، فارسی میانه و فارسی نو پرداخته و با مرور شواهدی از سه دورۀ زبان، روند دستوری‌شدگی این فعل و کاربردهای وجهی آن را مورد توجه قرار داده است. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که در این روند، بسط استعاری، مقدم شدن فعل و پذیرفتن بند پیرو به‌عنوان مفعول باعث شده است تا از طریق سازوکارهایی مثل بازتحلیل و قیاس، صرف‌های اول‌شخص مفرد ماضی، اول‌شخص مفرد و جمع مضارع و صورت‌های امر از فعل «گرفتن» از شکل واژگانی خود فاصله بگیرند و با نزدیک‌تر شدن به کاربردهای دستوری، برای بیان وجهیت غیرواقعی و فرضی به کار گرفته شوند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

grammaticalization of the verb "gereftan: to take" and its modal functions

نویسنده [English]

  • Fahimeh Tasalli Bakhsh
Ph. D. Graduate in Ancient Culture and Languages, University of Tehran, Tehran, Iran
چکیده [English]

There are linguistic forms in New Persian derived from the verb “gereftan: to take” which play a modal role in sentences and indicate hypothetical actions and irrealis modality. In this article, after a review of the literature and theoretical foundations regarding modality and grammaticalization, different functions of the verb “gereftan: to take” are discussed based on a diachronic approach. More specifically, here, evidence extracted from texts written in Old Persian, Middle Persian and New Persian is analyzed to clarify the process of grammaticalization of the verb “gereftan: to take” and its modal functions in the contexts. The results suggest that following a metaphorical extension, in specific contexts, the verb shifted to the beginning of the clause so that the noun phrase object was replaced by a subordinate clause. Thereby, Due to mechanisms such as reanalysis and analogy, the first person singular verb in past tense (gereftam), first person singular and plural verb in present tense (giram, girim) and the imperative form of the verb (begir) have gradually lost their lexical characteristics and gone further in the path of grammaticalization to indicate hypothetical actions and irrealis modality.

کلیدواژه‌ها [English]

  • grammaticalization
  • modality
  • gereftan
  • Persian language