مناسک رازورانه مرگ در آیین زرتشتی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

هیات علمی بخش زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید باهنر کرمان

10.22103/jis.2024.22958.2582

چکیده

زمینه/ هدف: «مرگ» اندیشه‌ای است که همواره ذهن آدمی را به خود مشغول داشته‌ و برای چاره‌جویی در برابر این پدیدۀ ناگزیر انبوهی از آداب و باورها شکل گرفته و تبدیل به یکی از مهم‌ترین آیین‌های تشرّف در تاریخ زندگی بشریت گردیده است. اصطلاح رازآموزی یا تشرف بر مجموعه‌ای از مناسک و آموزش‌هایی گفته می‌شود که تکرار کهن‌الگوهای ذهنی هر جامعه‌ای است و در نهایت موجب ایجاد تغییر و تحولی بنیادی در وضعیت جسمانی، فرهنگی، دینی و اجتماعی فرد مشرف یا رازآموخته می‌شود. گرچه مناسک مربوط به تشرف در گذر زمان دست‌خوش دگرگونی شده، ولی کماکان تا به امروز به حیات خود ادامه داده است و در تمامی لحظات برجسته و حساس زندگی آدمی از زمان تولد، بلوغ، ازدواج تا مرگ اجرا می‌گردد.
روش/رویکرد:این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی بر پایۀ داده‌های گرد آمده از کند و کاو در لابه لای متون و اسناد برجای مانده و مصور در بین زرتشتیان معاصر و شرکت در آیین‌های ویژۀ پرسه و سوگواری آنان، به روش استقرایی، بر پایۀ مشاهدۀ جرییات و ارتباط آن‌ها با یکدیگر جهت رسیدن به قوانین کلی انجام شده است.
یافته‌ها/نتایج: این مقاله برای نخستین بار با نگاهی تحلیلی به بررسی آیین‌های تشرفی مرگ در باور زرتشتی پرداخته است و مشخص نموده است که مراحل سه‌گانۀ «گسست، گذار و پیوست» که در تمامی آیین‌های تشرفی قابل تشخیص است، در مناسک زرتشتی مربوط به مرگ تفاوت اندکی به خود گرفته که البته می‌تواند ناشی از اندیشۀ دوگانه‌‌باور ایرانی باشد: بنابر پژوهش حاضر می‌توان هر یک از مراحل گسست، گذار و پیوست را در آداب زرتشتیان به دو بخش «گسست نخستین وگسست نهایی، گذار دووجهی، پیوست نخستین و پیوست نهایی» دسته‌بندی نمود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Mysterious Rituals of Death in Zoroastrianism

نویسنده [English]

  • Masoumeh Bagheri Hassankiyadeh
Professor and member of the Department of Persian Language and Literature, Shahid Bahonar University of Kerman.
چکیده [English]

Propose: "Death" is an idea that has always occupied the human mind and to find a solution to this inevitable phenomenon, a multitude of rituals and beliefs have been formed around it and it has become one of the most important initiation rituals in the history of human life. The term “initiation” refers to a set of rituals and teachings that are repetitions of the mental archetypes of any society and ultimately bring about a fundamental change in the physical, cultural, religious, and social status of an apprentice. Although the rituals related to “initiation” have changed over time, but they have continued to this day and are performed in all the prominent and sensitive moments of human life from birth, puberty, and marriage to death.
Method and Research: This research has been done by library method and document analysis, by an inductive method based on the observation of events and their relationship with each other to reach general rules.
Findings and Conclusion: This article, for the first time, takes a closer look at the rituals of death in Iranian belief and has shown that the three stages of "separation, transition and connection" that can be recognized in all rituals, are slightly different in the rituals of death in Iranian belief, which, of course, can be the result of Iranian dualistic thought: According to the present study, each of the stages of separation, transition and connection in Iranian rituals can be classified into two parts: "first separation and final separation, two-period transition, first connection and final connection."

کلیدواژه‌ها [English]

  • Initiation
  • Mysterious rituals
  • Death
  • Iranian thought
  • Zoroastrians
بتلاب اکبرآبادی، محسن و برسم، معصومه. (1395). «مرگ به مثابۀ تشرف (نوزایی): نگرش اسطوره‌ای به آیین‌های مرگ در حوزۀ تمدنی
هلیل‌رود»، مجلۀ مطالعات ایرانی، سال پانزدهم، شمارۀ 29، کرمان: دانشگاه شهید باهنر. صص.16-1.
بلوکباشی، علی. (1377).  آیین به خاک سپردن مرده و سوگواری آن، ج.1، تهران: پیام نوین.
حکمت، علیرضا. (1350).  آموزش و پرورش در ایران باستان، ج.1، تهران: مؤسسۀ تحقیقات و برنامه‌ریزی علمی و آموزشی
مرادیان، بهمن. (1392). «فرجام‌شناسی بر اساس متون اوستایی هادخت نسک و متون فارسی میانۀ مینوی خرد و بندهش»، مجلۀ مطالعات ایرانی، سال دوازدهم، شمارۀ24، کرمان: دانشگاه شهیدباهنر.صص.286-265.
فرودی، سمیه. (1391). «بررسی مرگ و آیین‌های آن در دین زرتشتی از گذشته تا به امروز»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد رشتۀ فرهنگ و زبان‌های باستانی، شیراز: دانشگاه شیراز.
کامرا‌ن‌زاده، مطهره و ذره ‌پرور، مرتضی. (1391). «تحلیل و بررسی آداب تدفین زرتشتیان کرمان»، فصلنامۀ پژوهشگران فرهنگ، شمارۀ30، کرمان: ارشاد و فرهنگ اسلامی. صص.275-257.
گشتاسب، فرزانه. (1385). «باور آیین زرتشت در سوگ ازدست‌رفتگان»، مجلۀ اخبار ادیان، شمارۀ18، تهران. صص. 31-29.
گشتاسپ، فرزانه. (1389). «ستوش در متون فارسی میانه و آیین‌های زرتشتی»، مجلۀ زبان‌شناخت، سال اول، شمارۀ دوم، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. صص.105-99.
مظهری‌نیا، فاطمه. (1394). «واکاوی آیین‌های مربوط به مرگ در دین زرتشتی با تکیه بر بررسی زبانی و محتوایی متن اوستا و زند فرگرد دوازدهم وندیداد»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد رشتۀ فرهنگ و زبان‌های باستانی، کرمان: دانشگاه شهید باهنر.
معقولی، نادیا و طاووسی، محمود. (1387). «مرگ و آیین‌های مربوط به آن در ایران باستان»، مجلۀ فرهنگستان و ادب فارسی، سال دهم، شمارۀ 4، تهران: فرهنگستان ادب فارسی. صص.168-150.
مهدی‌زاده، علی. (1379). «مرگ و مراسم تدفین در دین مزدایی»، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، بهار و تابستان، تهران: دانشگاه تهران. صص.369-353.
Aogəmadaēcā, Kaikhusroo M. (1982). JamaspAsa, Grmany: Osterreichischen   Akademie der wissenschaften.