مطالعۀ مؤلفه‌های ساختاری و تزیینی کاشی‌های کف و دیوار در عمارت‌های دورۀ قاجار در تهران معروف به مدرن؛1850-1870 م. محفوظ در موزۀ ویکتوریا و آلبرت انگلستان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار دانشگاه الزهرا

10.22103/jis.2024.22845.2574

چکیده

زمینه/هدف: هنر کاشی‌کاری یکی از مهم‌ترین تزیینات برای بنا در دورۀ قاجار است. یکی از خصوصیات بارز در کاشی‌کاری این دوره استفاده از نقوش و رنگ‌های متنوع است. این پژوهش به کاشی‌هایی از موزۀ ویکتوریا و آلبرت در انگلستان می‌پردازد که به لحاظ تنوع طرح و رنگ نسبت به کاشی‌های این دوره محدودتر بوده است و تعداد مشخصی داشته و محدودۀ زمانی 1850-1870 م را در برمی‌گیرد؛ لعاب‌دار بوده و مختص تهران و بدون رقم هنرمند است. کاربرد این کاشی‌ها در اکثر مواقع، کف و در موارد دیگر، محدود به استفاده از دیوار بوده است. در مجموعۀ موزۀ ویکتوریا و آلبرت صد و پنجاه‌ و چهار کاشی قاجار که توسط کارگزار «موزۀ ویکتوریا و آلبرت» خریداری‌ شده قرار دارد که بخشی از آن‌ها کاشی کف زمین بوده که از آن به‌ عنوان کاشی‌های مدرن قاجار نام ‌برده می‌شود. پژوهش حاضر با تکیه ‌بر نمونه‌های این نوع کاشی در موزۀ ویکتوریا و آلبرت انگلستان می‌کوشد ویژگی‌ها و زیبایی‌های این نوع کاشی در دورۀ قاجار را بررسی کند. هدف از این پژوهش مطالعۀ ساختار، رنگ و طرح کاشی‌های این مجموعه در طرح‌های ساده تا طرح‌های گل و گلدانی در زمینۀ طرح و نقش و رنگ است. سؤالات اصلی این پژوهش به این قرار است: سبک کاشی‌های کف قاجاری دارای چه ساختاری است و چگونه می‌توان طرح و نقش آن را تبیین نمود؟
روش/رویکرد: روش پژوهش حاضر کیفی و از نوع توصیفی- تحلیلی است و داده‌ها با استفاده از منابع کتابخانه‌ای جمع‌آوری شده و تصاویر از نمونه‌های موزۀ‌ای گرفته ‌شده است.
یافته‌ها/نتایج: در بررسی کاشی‌های مدرن دورۀ قاجار مشخص شد که این کاشی‌ها از سادگی طرح و نقش برخوردار بوده و در سه طیف تقسیم‌بندی می‌شوند و از سادگی بیشتری نسبت به کاشی‌های این دوره در کاشی‌کاری برخوردارند. طراحی ساده طرح و رنگ در طیف اول، استفاده از رنگ‌های محدود در ترکیب با نقوش در فضای هندسی در طیف دوم، استفاده از تنوع طرح و رنگ بیشتر، دقت در جزییات و پرداختن به نقوش گل و گلدان از ویژگی‌های کاشی‌های طیف سوم در این دوره است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Study of the Structural and Decorative Components of Floor and Wall Tiles in Qajar Period Mansions in Tehran Known as Modern; 1850-1870 AD, preserved in the Victoria and Albert Museum of England

نویسنده [English]

  • Elaheh Panjehbashi
associate at alzahra
چکیده [English]

Purpose: Painting is one of the most important decorations for buildings in the Qajar period. One of the distinctive characteristics of the tiling of this period is the use of various patterns and colors. This research deals with tiles from the Victoria and Albert Museum in England, which are more limited in terms of variety of designs and colors compared to the tiles of this period, and have a specific number and cover the time range of 1870-1850; It is glazed and is unique to Tehran without the artist's name. The use of these tiles has been limited to the floor in most cases and the wall in other cases. There are 154 Qajar tiles in the collection of the Victoria and Albert Museum, which were purchased by the broker "Victoria and Albert Museum", some of which are floor tiles, which are called modern Qajar tiles.
Method and Research: The present research method is qualitative and descriptive-analytical, and the data were collected using library resources and images were taken from museum specimens.
Findings and Conclusions: The results of this research in the examination of the modern tiles of the Qajar  period show that these tiles have a simple design and pattern and are divided into three ranges and are more simple than the tiles of this period in tile work. Simple design and color in the first spectrum, use of limited colors in combination with motifs in the geometric space in the second spectrum, use of more variety of designs and colors, attention to detail and dealing with flower and vase motifs are the characteristics of the third spectrum tiles in This is the course

کلیدواژه‌ها [English]

  • Qajar
  • floor tile
  • modern tile
  • pattern on Qajar floor tile

مراجع

اعتمادالسلطنه، محمدحسن خان. (۱۳۰۶). المآثر و الآثار، تهران: چاپ سنگی.
اسکارچیا، جیان روبرتو. (۱۳۷۶). هنر صفوی، زند و قاجار، ترجمه: یعقوب آژند، تهران: مولی.
اعتمادالسلطنه، محمدحسن خان. (۱۳۷۴). المآثرو الآثار، ج۱، چهل سال تاریخ ایران در دورۀ ناصرالدین‌شاه، به کوشش ایرج افشار، تهران: اساطیر.
افرادی، کاظم. (۱۳۹۴). بررسی کاربردی، تاریخی و موضوعی آرایه‌های به‌کاررفته در تزیینات ورودی برخی از بناهای ارزشمند دورۀ قاجار، پژوهش هنر، ش۱۰، ص ۸۷- ۹۹.
اسپانی، محمدعلی، توفیقی بروجنی، پیوند. (۱۳۹۰). مطالعه نقش‌مایۀ گلدانی در قالی‌های خشتی روستایی چهارمحال بختیاری (با تأکید بر منطقۀ چالشتر، شلمزار و بلداجی)، گلجام، ش۱۸، ص۴۸-۳۱.
ابراهیمی،عاطفه، آذرزاده، محبوبه. (۱۳۹۲). چیدمان پارچه: صنایع دست‌بافت؛ هویت‌سازاست (گفتگو با استاد محمدرضا خجسته)، سال ۲، ش۲،ص۴۹-۴۷.
آیت‌اللهی، حبیب‌الله. (۱۳۸۰).کتاب ایران، تاریخ هنر.تهران: مرکز مطالعات فرهنگی بین‌الملل.
آیت‌اللهی، حبیب‌الله. (۱۳۷۶). مبانی نظری هنرهای تجسّمی، تهران: سمت.
بیگی، حسین‌علی.(۱۳۹۲). بررسی مؤلفه‌های مهم توسعه تهران در عصرقاجار (نمونۀ موردی بلدیۀ تهران)، نشریۀ تاریخ نو، سال ۳، ش ۶، ص ۹۸-۶۹.
ذکاء، یحیی. (۱۳۸۴). زندگی و آثار استاد صنیع الملک، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
جمالی، شادی؛ مراثی، محسن. (۱۳۹۲). بررسی تطبیقی تزیینات کاشی‌کاری درمعماری مساجد دورۀ صفویه و قاجاریه با تکیه ‌بر چهار مصداق تصویری، نشریۀ نامه هنرهای تجسمی و کاربردی، ش ۱۰، ص ۸۷.
حاجی شریفی، محسن. (۱۳۶۳).خصوصیات الیاف نساجی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
خضری، سید احمدرضا، پات، فریبا، ضرابی زاده، فریبا. (۱۴۰۰). بافته‌های موزۀ وزیری از دورۀ صفویه تا قاجاریه، نشریۀ هنرهای زیبا، هنرهای تجسمی، ش۳، ص ۱۷-۲۵.
رئیس‌زاده، مهناز. (۱۳۷۵). یادنامۀ سه نسل از معماران سنتی ایران، مجموعه مقالات کنگره تاریخ معماری و شهرسازی ایران ارگ بم، کرمان، ج ۴، تهران: میراث فرهنگی.
ریاضی، محمدرضا. (۱۳۹۵). کاشی‌کاری قاجار، تهران: یساولی.
رضایی انور، مریم. (۱۳۹۹). بررسی طرح در کاشی‌کاری دورۀ قاجار در تهران (مطالعۀ موردی: کاخ‌موزۀ گلستان)، شباک، سال ۶، ش ۳، ص ۱۱۳-۱۲۲.
رسولی، هوشنگ. (۱۳۸۴). تاریخچه و شیوه‌های معماری درایران، تهران: نشر پشوتن.
سیف، هادی. (۱۳۸۹). نقاشی روی کاشی، تهران: سروش.
سلطان‌زاده، حسین. (۱۳۷۱). فضاهای ورودی در معماری سنتی ایران، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
شادابفر، مریم، موسی‌تبار، نجمه. (۱۳۹۳).بررسی تزیینات آک بری در حمام‌های شاخص دورۀ صفویه، زندیه و قاجار، جلوه هنر، ش۲، ص۸۱-۶۳.
شفیعی، زهرا، قاضی‌زاده، خشایار. (۱۴۰۱). مطالعه تطبیقی ایکات ایران (یزد) و ازبکستان از منظر رنگ و نقش، هنر و تمدن شرق، ۱۰(۳۵)، ص ۲۹-۴۴.
فریه، ر.دبلیو.(۱۳۷۴). هنرهای ایران، ترجمه: پرویز مرزبان، تهران: فرزان روز.
فلور، ویلم، چلکوفسکی، پیتر، اختیار، مریم. (۱۳۸۱). نقاشی و نقاشان دورۀ قاجار، ترجمه: یعقوب آژند، تهران: ایل شاهسون بغدادی.
قاسمی،زهرا، عرب‌بیگی، ابوالفضل. (۱۳۹۷). بررسی انتساب زمانی، مکانی و هویت هنرمند یک هلالی ستون‌دار مزین به کاشی هفت‌رنگ، هنرهای صناعی اسلامی، ش۱،ص۵۹-۶۹.
کلوستر، آگینتا. (۱۳۹۱). کاشی‌های اروپایی شده دورۀ قاجار، ترجمه: ندا رسولی، پیام بهارستان، ش ۱۷، ص ۵۸۲-۵۷۶.
کریمیان، سردشتی، نادر. (۱۳۸۲). نگارگری در حمام، کتاب ماه هنر، ش ۵۷-۵۸، ص ۱۰۴-۱۰۰.
کلاک، جی.(۱۳۴۲). سیری در صنایع‌دستی ایران، تهران: بانک ملی.
گودرزی، مرتضی.(۱۳۸۸). آیینۀ خیال، بررسی و تزیینات معماری در دورۀ قاجار، تهران: سوره مهر.
گدار،آندره. (۱۳۶۷).آثار ایران، ترجمه: مقدم، سروقد، مشهد: بی‌نا.
ماهرالنقش، محمود. (۱۳۹۴). کاشی و کاربرد آن، تهران: سمت.
مکی‌نژاد، مهدی. (۱۳۸۷). کاشی‌کاران گمنام دورۀ قاجاریه، (۱) استاد محمدعلی اصفهانی، گلستان هنر،ش۱۳، ص۱۰۵-۱۱۲.
مکی نژاد، مهدی. (۱۳۸۸). کاشی‌کاران گمنام دورۀ قاجاریه،(۲) خاندان خاک‌نگار مقدم، گلستان هنر،ش۱۳، ص۸۰-۸۶.
مافی‌تبار، آمنه. (۱۴۰۱). طرح و نقش منسوجات کاربردی (غیر جامگانی) در اوایل عصر ناصری با نظر به نگاره‌پردازی‌های هزار و یک ‌شب صنیع الملک، هنرهای زیبا، هنرهای تجسمی، ش۲، ص۷۱-۸۲.
نیری شکاری، جواد، طاووسی محمود. (۱۳۸۷). کاشی قاجاری، ابداع نوینی از هنرهای کاربردی درمعماری ایران، مجلۀ مطالعات ایرانی، ش ۱۴، ص ۱۶۷-۱۴۰.
Riazi,Mohamadreza, (2019).” Qajar ceramics,Briding Tradition and Modernity”,the Collection of the Islamic Arts Museum Malaysia.
Raby and others(1999).”Royal Persian Painting (The Qajar Epoch1785-1925)Broklyn Museum of Art”,Newyork.
Fehervari,Geza.(2000).”Ceramics of the Islamic Word in the Tareq Rajab Museum “, I.B.Tauris&Co.Ltd.London.
P.Soucek, Priscilla.(1994).”Decoration, Iranica”,Vol.VII.Fasc.2,p.159-197.
url1:
https://www.vam.ac.ukhttps://collections.vam.ac.uk/item/O346663/tehran-floor-tile-imitating-ikat-tile-unknown/
url2:
www.honar.ac.ir https://www.honar.ac.ir/index.aspx?pageid=2992
url3:
www.bohnams.comhttps://www.bonhams.com/auction/28301/lot/353/a-husband-and-wife-seated-on-a-terrace-taking-refreshment-qajar-persia-mid-19th-century/

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار