زبان بدن در آثار یادمانی ساسانی؛ رمزگان رفتاری حمل شمشیر و دست‌های نهاده‌برهم در مقابل بدن.

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه باستان شناسی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

10.22103/jis.2024.22999.2585

چکیده

زمینه/هدف: هنر یادمانی ساسانی با اتکا به سنت "واقع‌گرایی" و "مقامی" تشخص یافته‌است؛ هرچند واقع‌گرایی آن نه به معنای چهره‌پردازی دقیق، بلکه در قالب تقید به جامگان، نشانگان، رمزگان و سلسله‌مراتب به عینیت درآمده که حاصل آن متنی رمزآلود و مستلزم معناکاوی‌ست. هدف این جستار، ارزیابی آن است که تا چه حد می‌توان هر نشانگانی را به زبان نمادین هنر یادمانی ساسانی تعبیر کرد؛ برای مثال در این آثار و به ویژه در نگارکندهای صخره‌ای با دو نحوۀ حمل شمشیر مواجیهم که از منظر رمزگان رفتاری می‌تواند به طرح این پرسش بیانجامد: چرا در آثار یادمانی ساسانی، نحوۀ حمل شمشیر توسط صاحب‌منصبان حکومتی در مقابل خدایگان شاهنشاه متفاوت است؟
روش/رویکرد: جستار پیش‌رو به مطالعۀ رمزگان هدف با رویکرد "بافت‌گرایی" و "پیوستار متنی" پرداخته‌است. روش پژوهش نیز مبتنی بر مطالعۀ تطبیقی متون تاریخی با شواهد باستان‌شناختی در قالب "رهیافت تاریخی" است.
یافته‌ها/نتایج: نتیجۀ مطالعات، این تفاوت را در وهلۀ نخست ناشی از جایگاه لشکری و کشوری صاحب‌منصبان می‌داند؛ هرچند دو انگارۀ خفیف‌تر را نیز می‌توان پنداشت که یکی حمل شمشیر به صورت عمود و یا نهادن دست‌ها در مقابل بدن را سنتی دیگر از ادای احترام به "تبار برتر" و همتای حرکت احترام‌آمیز "برافراشتن دست و خمودن انگشت" می‌داند و آن دیگری، این حرکت  را نه به نشان احترام به "تبار برتر"، بلکه به عنوان ادای احترام به مقام "شاهنشاه" می‌انگارد که تنها مختص اعضای خاندان سلطنت‌ بوده‌است. قدرمسلم آن است که هریک از انگاره‌های فوق می‌تواند بر شخصیت‌شناسی، تبارشناسی و منصب‌شناسی پیکره‌ها و به تبع آن، بازشناخت ماهیت نظام سیاسی ساسانیان تأثیر نهد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Body Language in Sassanid Commemorative Works: The Behavior Code of carrying the sword and the Folded Hands in Front of the Body

نویسنده [English]

  • sorour khorashadi
Tarbiyat modares University
چکیده [English]

Purpose: Two features of Sassanid commemorative art are "realism" and "respect for hierarchy". Far from being an accurate portraiture, realism here refers to paying attention to signs (such as clothing, symbols, taking into account the hierarchy of positions), which together create a cryptic context in need of interpretation. The purpose of this essay is to assess the extent to which any sign can be interpreted in the symbolic language of Sassanid commemorative art, especially in the rock reliefs. To narrow it to one example, we are faced with two ways of representing “carrying the sword” by the figures in the presence of the king, which may raise the following question: why do they carry the sword differently in front of the king of kings?
Method and Research: The research approach is semiotics and research method is the comparative study of historical texts with archaeological evidence.
Findings and Conclusions: The central response of this paper is to show that the difference in sword-carrying is primarily due to the difference in the hierarchy of power. Regarding this matter, there might be two subsidiary hypotheses which can be put forward in the following way: First, carrying the sword vertically and/or placing the hands in front of the body can be interpreted as the respect for "superior lineage"; These representations are equivalent to the respectful movement of "raising the hand and bending the index finger." The second subsidiary hypothesis interprets the figures at stake, not as respect for "superior lineage" but as paying exclusive respect to "Shahanshah [the King of kings]", done by the royal family. It is clear that each of the hypotheses put forward can have an impact on the way to understand the characterology, genealogy, and position of the figures, and consequently, it can also be helpful in understanding the nature of the political system of the Sassanids.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Commemorative Works
  • Carrying the Sword
  • Behavioral Codes
  • Body Language
  • Sassanid
امام­شوشتری، محمدعلی (1350). تاریخ شهریاری در شاهنشاهی ایران. تهران: وزارت فرهنگ و هنر.
امیرزاده­گوغری، مرجان (1379). پایگاه اجتماعی زن در دورۀ ساسانی بر اساس مدارک باستان‌شناسی. پایان­نامۀ کارشناسی ارشد. تهران: دانشگاه تهران. دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی.
برگر، آرتورآسا (1387). روش­های تحلیل رسانه­ها. ترجمۀ پرویز اجلالی. تهران: دفتر مطالعات و توسعۀ رسانه­ها.
تفضلی، احمد (1385). جامعۀ ساسانی: سپاهیان، کاتبان، دبیران و دهقانان. چاپ اول. ترجمۀ شیرین مختاریان و مهدی باقی. تهران: نی.
جاحظ، ابوعثمان­عمربن­بحر (1343). التاج. ترجمۀ محمدعلی خلیلی. تهران: به سرمایۀ کتابخانۀ ابن­سینا.
جوادی، غلامرضا (1380). مدیریت در ایران باستان. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. سازمان چاپ و انتشارات.
خُراشادی، سُرور (1389). پژوهشی بر آثار منسوب به صاحب­منصبان دورۀ ساسانی بر اساس مطالعه­ی تطبیقی منابع تاریخی با شواهد باستان‌شناختی. پایان­نامۀ کارشناسی ارشد. زاهدان: دانشگاه سیستان و بلوچستان. دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی.
خراشادی، سرور (1395). پژوهشی در سیر تحول عملکردی مناصب و بازسازی سلسله‌مراتب مقامات عصر ساسانی بر اساس مطالعۀ تطبیقی منابع تاریخی با شواهد باستان‌شناختی. رسالۀ دکتری. به راهنمایی سیدمهدی موسوی‌کوهپر. دانشگاه تربیت‌مدرس. دانشکدۀ علوم انسانی.
دریایی، تورج (1392). ساسانیان. ترجمۀ شهرناز اعتمادی. تهران: توس.
فاضل، زهرا (1378). کتیبۀ شاپور یکم بر کعبۀ زرتشت. پایان­نامۀ کارشناسی ارشد. تهران: دانشگاه تهران. دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی.
کرزن، جرج. ن (1362). ایران و قضیۀ ایران. ترجمۀ غلامعلی وحیدمازندرانی. جلد دوم. چاپ دوم. تهران: علمی و فرهنگی.
کریستن­سن، آرتور (1368). ایران در زمان ساسانیان. ترجمۀ رشید یاسمی. تهران: دنیای کتاب.
گیزلن، ریکا (1384). چهار سپاهبد شاهنشاهی ساسانی بر اساس شواهد مهرشناسی. ترجمۀ سیروس نصراله‌زاده. تهران: پژوهشکدۀ زبان و گویش با همکاری ادارۀ کل امور فرهنگی.
لباف‌خانیکی، میثم (1400). باستان‌شناسی ایران ساسانی. تهران: سمت.
لوکونین، ولادیمیرگریگورویچ (1377). نهادهای سیاسی، اجتماعی و اداری: مالیات­ها و دادوستد. در تاریخ ایران کمبریج. جلد سوم (قسمت دوم): از سلوکیان تا فروپاشی ساسانیان. پژوهش دانشگاه کمبریج. گردآورنده: احسان یارشاطر. ترجمۀ حسن انوشه. تهران: امیرکبیر. 148-71.
لوکونین، ولادیمیرگریگورویچ (1384). تمدن ایران ساسانی. ترجمۀ عنایت­الله رضا. تهران: علمی و فرهنگی.
محمدی‌فر، یعقوب و فرهاد امینی (1394). باستان‌شناسی و هنر ساسانی. تهران: شاپیکان.
محمودآبادی، اصغر (1378). تاریخ فرهنگ و سیاست در ایران باستان. دفتر پارینه (پژوهش­هایی در تاریخ، فرهنگ و سیاست ایران باستان). تهران: آبتین.
معطوفی، اسدالله (1382). تاریخ چهارهزارسالۀ ارتش ایران. جلد اول. چاپ اول. گرگان: ایمان.
موسوی­حاجی، سیدرسول.، و سرفراز، علی‌اکبر (1396).  نقش‌برجسته‌های ساسانی. تهران: سمت.
مهرآفرین، رضا.، موسوی­حاجی، سیدرسول و خُراشادی، سُرور (1388). پژوهشی در مناصب لشکری دورۀ ساسانی با استناد به منابع تاریخی و شواهد باستان‌شناختی. مجلۀ پژوهش­های تاریخی دانشگاه سیستان و بلوچستان، 3 (4)، 168-151.
میرزایی، علی‌اصغر (1395). خسرو یکم انوشیروان ساسانی. چاپ اول. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه.
نصراله­زاده، سیروس (1384). نام­تبارشناسی ساسانیان از آغاز تا هرمز دوم. تهران: سازمان میراث فرهنگی و گردشگری (پژوهشگاه). پژوهشکدۀ زبان و گویش.
نفیسی، سعید (1383). تاریخ تمدن ایران ساسانی. به اهتمام عبدالکریم جربزه­دار. تهران: اساطیر.
واندنبرگ، لویی (1348). باستان‌شناسی ایران باستان. ترجمۀ عیسی بهنام. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
ویسهوفر، ژوزف (1377). ایران باستان (از 550 پیش از میلاد تا 650 بعد از میلاد). ترجمۀ مرتضی ثاقب­فر. تهران: ققنوس.
هرمان، جورجینا (1373). تجدید حیات هنر و تمدن در ایران باستان. ترجمۀ مهرداد وحدتی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
هینتس، والتر (1385). یافته­هایی تازه از ایران باستان. ترجمۀ پرویز رجبی. تهران: ققنوس.