بررسی، گونه‌شناسی و گاه‌نگاری گورهای سنگ‏چین زاگرس مرکزی (شهرستان فارسان، استان چهارمحال و بختیاری)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته کارشناسی ارشد باستان‏شناسی (دوران تاریخی)، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران.

2 عضو هیئت علمی گروه باستان‏شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران.

3 دانش‌آموخته کارشناسی ارشد باستان‏شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران.

10.22103/jis.2024.22896.2577

چکیده

زمینه/هدف: گورهای سنگ‌چین جنوب و جنوب غرب به دو شکل پشته‌سنگی استوانه‌ای و پشته‌سنگی ساده دیده می‌شوند. این گورها از نظر ساختار و شکل ظاهری مشابه یکدیگر و معمولاً روی ستیغ‌های سنگی و صخره‌ای ایجاد شده‌اند. شمار زیادی از این گورها در ارتباط با محوطه‌های استقراری نزدیک آن‌ها هستند. مبنای تاریخ‌گذاری این گورها، سفال است، ضمن این‌که در شماری از این گورها مواد فرهنگی دیگر از جمله شیشه، فلز، اشیا و ظروف سنگی، نیز یافت می‌شود. مشابه گورهای سنگ‌چین زاگرس مرکزی از جنوب شرقی ایران و خارج از مرزهای ایران در پاکستان، افغانستان، آسیای مرکزی و حوزۀ جنوبی خلیج فارس نیز گزارش شده است. هدف پژوهش حاضر توصیف، طبقه‌بندی و گونه‌شناسی گورهای سنگ‏چین زاگرس مرکزی (جنوب و جنوب غرب) ایران براساس نمونه‌های به دست آمده از شهرستان فارسان است.
روش/رویکرد: در تحقیق حاضر با انجام بررسی میدانی و پیمایش در منطقه (فارسان)، قبور مورد نظر شناسایی و با ارائۀ مستندات باستان‌شناسی از قبیل طبقه‌بندی ساختار قبور و مقایسۀ گونه‌شناختی نمونه‌های سفالین به معرفی، دسته‌بندی و ارائۀ گاه‏نگاری نسبی این سنّت تدفین پرداخته شد.
یافته‌ها/نتایج: یافته‏ها حکایت از تشابه طراحی این‌گونه گورها با سایر موارد کشف شده در نقاط مختلف ایران داشت. نکتة مهم آن‌که اغلب گورهای سنگ‏چین منطقة فارسان دچار دستبرد و تخریب شده بودند، از این‌رو امکان تعیین دقیق جهت طراحی وجود نداشت. اما براساس مواد فرهنگی به دست آمده، به نظر می‏رسد این‌گونه گورها مربوط به دورة آهن 3، هخامنشی، اشکانی و ساسانی هستند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigation, Typology and Chronology of Cairn Burial in Central Zagros Region (Farsan, Chaharmahal and Bakhtiari Province)

نویسندگان [English]

  • Hadis Kojouri 1
  • Alireza Khosrowzadeh 2
  • Zahra Fadaei 3
1 Graduated Student at Master degree Archeology (Historical period), Faculty of Letters and Humanities, Shahrekord University, Shahrekord, Iran.
2 Associate Professor, Department of Clinical Sciences, Faculty of Veterinary Medicine, Shahrekord University, Shahrekord, Iran.
3 Graduated Student at Master degree Archeology, Faculty of Letters and Humanities, Shahrekord University, Shahrekord, Iran.
چکیده [English]

Purpose: The Cairn Burial (stone graves) of south and southwest of Iran can be seen in two forms: Cylindrical and Simple stone pile. These graves are similar in terms of structure and appearance and are usually created on stone and rock pillars. A large number of these graves are related to the settlements near them. The basis of dating these graves is pottery, while other cultural materials such as glass, metal, objects and stone vessels are also found in a number of other sites. Similar to south and southwest stone graves, other graves have been reported from the southeast of Iran and outside the borders like Pakistan, Afghanistan, Central Asia and the southern area of the Persian Gulf.
 Method and Research: The aim of the current research is to describe, classify and typology of the stone graves of South and Southwest of Iran based on the samples obtained from Farsan.  Findings and Conclusions: The results indicated the similarity of these stone graves design with other cases discovered from different parts of Iran. The most of the Cairn Burial of central Zagros were vandalized and destroyed, and therefore it was not possible to determine the exact direction of the design. But based on the obtained cultural materials, it seems that such graves belong to the Iron 3, Achaemenid, Parthian and Sasanian periods.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Central Zagros
  • Farsan
  • Cairn Burial
  • Stone graves
  • Cylindrical
  • Simple stone pile
الف- منابع فارسی
استروناخ، دیوید. (1379). پاسارگاد گزارشی از کاوش­های انجام شده توسط موسسه مطالعاتی ایرانی بریتانیا (از سال 1961تا 1963). ترجمة حمید خطیب شهیدی؛ تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور (پژوهشگاه).
افلاکی سورشجانی، رضا. (1382). جغرافیای استان چهارمحال و بختیاری (طبیعی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی).  شهرکرد: انتشارات مرید.
جعفری، محمدجواد. (1385). قبور کوه رحمت: مدارکی در زمینة شیوه­های تدفین دوره­های فراهخامنشی تا ساسانی در فارس. باستان­شناسی و تاریخ، 20 (1)، 1-9.
جعفری، محمدجواد. (1392). گورستان 88 تنگ بُلاغی، بررسی و معرفی یکی از گورستان­های خرسنگی تنگ بُلاغی و روش­های تدفین در آن. پژوهش­هایی دربارة تاریخ، فرهنگ و تمدن ایران، به­کوشش شهرام زارع، تهران: انتشارات بصیرت، 141-153.
خانی­پـور، مرتضی. و کاوش، حسینعلی. (1401). تدفین­های دوران اشکانی و ساسانی در حوضة رودخانة بوانات، استان فارس. پژوهش­های باستان­شناسی، 33 (12). 181-205.
خسروزاده، علیرضا. (1383). گزارش فصل اول بررسی باستان­شناسی شهرستان بردسیر. تهران، پژوهشکدة باستان­شناسی (منتشرنشده).
خسروزاده، علیرضا. (1384). گزارش فصل دوم بررسی باستان­شناسی شهرستان بردسیر. تهران، پژوهشکدة باستان­شناسی (منتشر نشده).
خسروزاده، علیرضا. (1386). گزارش فصل اول بررسی باستان­شناختی شهرستان فارسان. تهران، پژوهشکدة باستان­شناسی (منتشر نشده).
خسروزاده، علیرضا. (1386). مروری برگورهای سنگ­چین جنوب­شرق ایران. نامة پژوهشگاه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری،  20-21، 89-104.
خسروزاده، علیرضا. (1391). الگوى استقرارى دشت فارسان از پیش از تاریخ تا دوران اسلامى. نامورنامه، مقاله­هایی در پاسداشتِ یاد مسعود آذرنوش، به کوشش حمید فهیمی و کریم علیزاده، تهران: انتشارات ایران نگار.
خسروزاده، علیرضا. (1393). بررسی تحولی زیستگاه­های انسانی دشت فارسان از دوران پیش از تاریخ تا دوران اسلامی. شهرکرد: دانشگاه شهرکرد.
رحیمی، د.، موسوی، .، و مردانی، و. (1384). سیمای شهرستان­های استان چهارمحال و بختیاری، شهرستان فارسان طی سال­های 1365، 1375 و 1383. شهرکرد: انتشارات سازمان مدیریت و برنامه­ریزی استان چهارمحال و بختیاری.
روستایی، کوروش. (1394). گونه­شناسی محوطه­های باستانی منطقة کوهرنگ بختیاری. پژوهش­های باستان­شناسی ایران،  5 (9)، 27-46.   
شفیعی، محمدرضا. (1381). نگاه گردشگری به شهرستان­های فارسان و کوهرنگ. شهرکرد: انتشارات جهانبین.
مهری قهفرخی، سجاد. (1390). سالنامة آماری استان چهارمحال و بختیاری 1389. شهرکرد: انتشارات معاونت برنامه­ریزی استانداری چهارمحال و بختیاری.
نوروزی، رضا. (1384). بررسی باستان­شناسی فیروزآباد. شیراز: دانشنامة فارس و سازمان میراث فرهنگی و گردشگری فارس.
ب- منابع لاتین
Gondet S., Mohammadkhani, K., Djamali, M., Farjamirad, M., Ibnoerrida, N., Gopnik, H., Laisney, D., Notter-Truxa, F., Rigot, JB., and Ubelmann, Y. (2019), Field Report on the 2016 Archaeological Project of the Joint Iran-France Project on Pasargadae and its Surrounding Territory. Iranian Heritage Studies. 1(2):1-28.
Gotch, P.  (1971).  The Imamzadeh High Altar and Subsidiaty Monuments, Iran 9, 162-63.
Khanipour, M., Molaei Kordshouli, H. (2023). Cairn Burial of the Historical Period around Khansar Dam, Toujerdi District of Fars Province, Iran. Historia I Swiat (19), 59-72.
Khosrowzadeh, A.,  Aali, A., and Weeks, L. (2017). Newly Discovered Bronze Age Archaeological Sites on Qeshm Island, Iran. Iran, 55 (2), 120-142, DOI: 10.1080/05786967.2017.1355533
Lamberg-Karlovsky CC, Humphries J. (1968), The Cairn burials of southeastern Iran. East and West. 18(3/4), 269-76.
Stein, S. A. (1936).  An Archaeological Tour in Ancient Persis Iraq 3, 112- 225.
Stein, S. A. (1937). Archaeological Reconnaissance s in North Westem  India and South Eastern Iran, London.
Witcomb, D. S. (1985). Before The Roses and Nightingales: Excavation in Qasr-I Abu Nasr, Old Shiraz, New York.