بررسی اوضاع ادبی قلمرو سلجوقیان کرمان با تکیه بر متون تاریخی و دواوینِ اشعار (583-442ه.ق) .

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه شهید باهنر کرمان

2 دانشجوی دکتری تاریخ ایران اسلامی دانشگاه خوارزمی تهران

10.22103/jis.2024.22955.2581

چکیده

زمینه/هدف: با تامّل در متونی همچون بدایع­الازمان فی وقایع کرمان، عقدالعلی للموقف الاعلی و دیوان اشعار شاعران کمتر شناخته شده­ای همچون ازرقی هروی، ابواسحاق ابراهیم غَزّی، عبدالملک برهانی نیشابوری، ابوالهیجا مقاتل بن عطیه بکری و حکیم سراج­الدین ابومحمد عثمان مختاری می­توان به مطالب ارزشمندی در بابِ کرمان طی قرون پنجم و ششم هجری قمری و همچنین مدحِ برخی از دولتمران سلجوقیِ کرمان دست یافت. حکومتی که اگرچه نسبت به سلسلۀ قدرتمندِ سلجوقیان بزرگ در ایران، کمتر شاخته شده و بر رویِ آن پژوهش­های مختصری صورت گرفته است، اما بعضی از دولتمردانش حامیِ زبان و ادبیات فارسی بوده و در رواج بازار شعر و ادب فارسی در سرزمینِ کرمان نقشی اساسی داشته­اند.
روش/ رویکرد: مقالۀ حاضر با استفاده از روش بررسی­های تاریخی و با رویکرد توصیفی- تحلیلی در پی اثبات اوضاع ادبی کرمان در دوران سلجوقیان است. در همین راستا پرسش اصلی نوشتار حاضر، عبارت است از اینکه نوعِ رویکردِ دولتمردان سلجوقیِ کرمان نسبت به شعر و ادب فارسی چگونه بوده و شاعران و مدّاحان دربار آنان چگونه از این دولتمردان یاد کرده­اند؟
یافته‌ها/ نتایج: یافته­های پژوهش حاکی از آن است که برخی از دولتمردانِ سلجوقیِ کرمان و به ویژه وزیر کاردانِ این حکومت، صاحب ناصرّالدین ابوعبدالله مکرم بن علاء، ضمن فراهم ساختنِ امنیّت، آرامش و رفاه عمومی، نقشی برجسته و چشمگیر در رشد، شکوفایی و اعتلای جایگاه زبان و شعر فارسی در دربار و قلمرو حکومت مزبور داشته­اند. مسأله­ای که موجباتِ ورود بسیاری از ادبا و شاعران به کرمان را فراهم نموده و آنان نیز در متون نثر و دیوانِ اشعار خود به مدح دولتمردان سلجوقی پرداخته‌اند. 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Investigating the Literary Situation of the Kerman Seljuk Sultanate based on the Historical Texts and Poetry Divans of Poets (442-583 AH)

نویسندگان [English]

  • jamshid roosta 1
  • Sahar Pourmehdizadeh 2
1 Associate Professor, Department of History, Faculty of Literature and Social Sciences, Shahid Bahonar University of Kerman, Kerman.
2 PhD student in Islamic Iran History, Kharazmi University, Tehran
چکیده [English]

Purpose: By reflecting on the historical Texts such as Badaye’ al-azman fi vaqaye’-e Kerman and eqd-al-ula I'il-mowqef- al-a'la and poems of lesser-known poets such as Azraghi Heravi, Abu Ishaq Ibrahim Ghazi, Abd -al Malik Burhani Neishabouri, Abul Hija Ibn Bakri and Hakim Siraj al- Din Abu Mohammad Othman Mokhtari; You can find valuable information about Kerman during the 5th and 6th centuries AH, as well as the praises of some of the Seljuk rulers of Kerman. A government that, although compared to the powerful dynasty of the great Seljuqs in Iran, is less branched and a brief research has been done on it, but some of its statesmen supported the Persian language and literature and played an essential role in the spread of Persian poetry and literature in the land of Kerman.
Method and Research: This article seeks to prove it by using the method of historical studies and descriptive-analytical approach. In this regard, the main question of the present article is, what was the approach of the Seljuk statesmen of Kerman towards Persian poetry and literature, and how did the poets and praisers of their court mention these statesmen?
Findings and Conclusions: The findings of the research indicate that some of the Seljuk statesmen of Kerman, and especially the Minister of this government, Sahib Nasir al-Din Abu Abdullah Mokram Ibn Alaa; In addition to providing security, peace and well-being of the people, they have played a significant and undeniable role in elevating the status of Persian language and poetry in the court and territory of the said government. This caused many writers and poets to enter Kerman, and they also praised the Seljuk statesmen in their historical Texts and poems.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Kerman
  • Seljuqs
  • Historical Texts
  • Persian poetry
  • poets
  • Panegyrists

مراجع

ابن اثیر، عزالدین علی (1363).  تاریخ کامل، ترجمۀ ابوالقاسم حالت، تهران، موسسۀ مطبوعات علمی.
ابن خلکان، العباس شمس الدین احمدبن محمد(1978). وفیات الاعیان و انباء ابنا الزمان، به تحقیق احسان عباس، ج1، بیروت
ازرقی هروی،ابوبکر بن عثمان(1336).دیوان ازرقی هروی، با تصحیح و مقابلۀ سعید نفیسی، تهران:زوار.
اسعدی، هومان، افتخاری، فریبا، امینی، محسن و دیگران( 1393). تاریخ جامع ایران، زیر نظر کاظم بجنوردی، تهران: مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی.
افضل الدین کرمانی، احمد بن حامد(1326). تاریخ افضل یا بدایع­الزمان فی وقایع کرمان، به تصحیح مهدی بیانی، تهران: دانشگاه تهران.
افضل الدین کرمانی،احمد بن حامد(2536). عقدالعلی للموقف الاعلی، به تصحیح و اهتمام علی محمدعامری نائینی، مقدمۀ باستانی پاریزی، تهران: روزبهان.
اقبال، عباس(1338). وزرات در عهد سلاطین بزرگ سلجوقی، به کوشش محمد تقی دانش‌پژوه و یحیی ذکاء، تهران: دانشگاه تهران.
آزادیان،شهرام، حکیمی، حمیدرضا(1393).«سلجوقیان و حمایت از ادبیات فارسی»، ادب فارسی، سال 4، ش1.
بازورث،کلیفورد ادموند و دیگران(1380). سلجوقیان. یعقوب آژند، بی­جا: موسی.
بنداری اصفهانی، فتح بن علی(1355).  تاریخ سلسله سلجوقی (زبده النصر و نخبه العصره) ،1355، ترجمه: محمدحسین جلیلی، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
بویل،جی .آ.(1380).تاریخ ایران کمبریج (از آمدن سلجوقیان تا فروپاشی دولت ایلخانان.حسن انوشه، تهران: امیر کبیر، جلد پنجم.
تنوجی، محمد(1974). حول الادب فی العصر السلجوقی، بی جا: قورینا.
جبلی، عبدالواسع(2536). دیوان عبدالواسع جبلی، به اهتمام و تصحیح و تعلیق ذبیح الله صفا، تهران: امیرکبیر.
حافظ ابرو، شهاب الدین (1378).جغرافیای حافظ ابرو، مقدمه، تصحیح و تحقیق صادق سجادی،رج3،تهران: مکتوب.
حسینی، صدرالدین­ابوالحسن­علی­بن­ابی­الفوارس­ناصربن­علی(1382). اخبارالدوله ­السلجوقه ­زبده­التواریخ. جلیل نظری، تهران: دانشگاه آزاد اسلامی فیروزآباد.
حلمی، احمد کمال الدین(1383). دولت سلجوقیان. حجت الله جودکی و فرحناز افضلی، قم: مؤسسۀ پژوهشی حوزه و دانشگاه.
خبیصی، محمد ابراهیم(1373). سلجوقیان و غز در کرمان، مقدمه، تحصیح و تحشیه محمدابراهیم باستانی پاریزی، تهران: کورش.
راوندی، محمد بن علی بن سلیمان (1363). راحه الصدور و آیه الصدور در تاریخ آل سلجوق، تصحیح محمد اقبال، تهران، امیرکبیر، چاپ دوم.
ستارزاده، ملیحه(1386). سلجوقیان.تهران: سمت، چاپ سوم.
شبانکاره­ای، محمدبن علی(1363). مجمع الانساب، تصحیح میرهاشم محدث، تهران: امیرکبیر.
صفا، ذبیح الله(1369). تاریخ ادبیات در ایران از میانۀ قرن پنجم تا آغاز قرن هفتم، تهران: فردوس.
عوفی،محمد(1324). لباب الالباب، به سعی و اهتمام و تصحیح ادوارد بروان، ج 2.
غزی، ابی اسحاق ابراهیم بن عثمان(2008)، دیوان الغزی، به تحقیق عبدالرزاق حسین، دبی: جمعه الماجد الثقافه و التراث.
کلوزنر. کارلا (1363).دیوانسالاری در عهد سلجوقیان. یعقوب آژند، تهران: امیرکبیر.
لسترنج، گای ( 1364). جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی، ترجمه محمود عرفان، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
مختاری، عثمان(1341). دیوان عثمان مختاری، به اهتمام جلال الدین همایی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
مستوفی قزوینی،حمداله(1339). تاریخ گزیده، به تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران: امیرکبیر.
معزی نیشابوری، محمدبن عبدالملک(1318). دیوان امیرالاشعرا محمد بن عبدالملک نیشابوری، با مقدمه و حواشی به سعی و اهتمام عباس اقبال، بی جا:اسلامیه.
نظامی عروضی، احمد بن عمر(1364). چهار مقاله، تهران: اشراقی.
وزیر،تاج محمد(1393). تاریخ ادبیات افغانستان در دورۀ دوم غزنویان سلجوقیان غوریان و خوارزمشاهیان، کابل: نامی.
وزیری،احمدعلی­خان(1396). تاریخ کرمان، به تصحیح و تحشیۀ باستانی پاریزی، تهران: علم.
وطواط، رشیدالدین محمد(1362). حدائق السحر فی دقایق الشعر، به تصحیح و اهتمام عباس اقبال آشتیانی، تهران: سنایی و طهوری.
هدایت،رضا قلی خان (1381). مجمع الفصحا، به کوشش مظاهر مصفا، ج 1، تهران:امیرکبیر.
همایی، جلال الدین(1361). مختارنامه مقدمۀ دیوان مختاری، تهران: علمی فرهنگی.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار