پیوند زن با زیارت و زیارتگاه در دین زردشتی.

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه ادیان و عرفان تطبیقی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

2 ادیان و عرفان تطبیقی، دانشکده الهیات، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

10.22103/jis.2024.23226.2599

چکیده

زمینه/ هدف: یکی از مناسک دیرند و ماندگار در دین زردشتی زیارت است. باورمندان به این دین به زیارت آتشکده و اماکن مقدسی که عناوینی چون "پیر" یا "بانو" را در پیش و پس نام خود دارند، می‌روند و به ستایش و نیایش و خواهش نزد یزدان می‌پردازند. برخی آتشکده‌های کهن همچون آتشکدة آدریان یزد و مکان‌هایی چون پیر سبز، پیر هریشت، پیر نارکی و... در شمار مهم‌ترین زیارتگاه‌های زردشتی هستند. از دیدگاه مؤمنان زردشتی آتشکده هم نیایشگاه است و هم زیارتگاه و در آنجا در کنار پرستش خداوند می‌توان به زیارت آتش مقدس- که نمود زمینی اهوره‌مزداست- رفت و آن را پاس داشت. به دلیل پیوند بسیاری از اماکن زیارتی زردشتی با عنصر "آب" و "ایزدبانو آناهیتا"، که به طور معمول در دامنة کوه‌ها، در جنب چشمه‌ها یا رودخانه‌ها دیده می‌شوند، می‌توان احتمال ارتباط بین زیارت و عنصر زن در دیانت زردشتی را مطرح کرد. از سوی دیگر، زنان مراجعان همیشگی و وفادار زیارتگاه‌ها بوده‌اند که با نیّات مختلفی چون درخواست باروری و فرزندآوری، همسریابی، طلب رزق، رفع مشکلات خانوادگی، دفع بلایا و بیماری‌ها، طلب آمرزش و ... رهسپار زیارت می‌شده‌اند و امروزه نیز زنان زردشتی این سنّت را حفظ کرده‌اند.
روش/ رویکرد: در این جستار برآنیم تا با مراجعه به منابع مرتبط و با روش توصیفی- تحلیلی، با رویکردی نو پیوند و نسبت بین زن و زیارت در دین زردشتی را وارسیم و در وهلة نخست دریابیم که در زیارتگاه‌های این دین چه منشأ زنانه و کدام عناصر مرتبط با زن و زنانگی را می‌توان یافت. در وهلة بعد به آداب زیارت و کارکردهای آن برای زنان اشاراتی خواهیم کرد.
یافته‌ها/ نتایج: هم حضور زنانی از دربار ساسانی در روایت‌های مربوط به چگونگی پیدایش برخی زیارتگاه‌ها و هم مجاورت‌شان در کنار آب و کوه و درخت و پیوند این عناصر طبیعی با ایزدبانوان به‌ویژه آناهیتا بر ارتباط این مکان‌های زیارتی زردشتی با زن و عناصر زنانه مُهر تأیید می‌زند. همچنین، درخواهیم یافت که زنان زردشتی همواره در رفتن به مزارها، آماده‌سازی خوراک‌های نذری و آیینی، انجام مراسم زیارتی و حتی خدمت به زیارتگاه‌ها نقش برجسته‌ای داشته و دارند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Connection of Women with Pilgrimage and Shrine in Zoroastrianism

نویسندگان [English]

  • Seyyede Fateme Zare Hoseini 1
  • Vajihe Abhari Mareshk 2
1 Comparative Religious Studies, Faculty of Theology, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran
2 Comparative Religious Studies, Faculty of Theology, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran
چکیده [English]

Purpose: Pilgrimage is one of the oldest and lasting rites in Zoroastrianism. Believers of this religion go to visit fire temple and holy places that have titles such as "Pir" or "Banū" before and after their names, and praise, pray, and supply to Yazdan. Some ancient fire temples, such as Adrian fire temple of Yazd and places like Pir Sabz, Pir Hrisht, Pir Naraki, etc. are among the most important Zoroastrian shrines. From the point of view of Zoroastrian believers, the fire temple is both a place of prayer and a place of pilgrimage, and there, besides worshiping God, one can visit the holy fire- which is the earthly manifestation of Ahura Mazda- and keep it. Due to the connection of many Zoroastrian pilgrimage places with the element "Water" and "Goddess Anahita", which are usually seen in the foothills of mountains, next to springs or rivers, there is a possibility of a connection between pilgrimage and the woman in Zoroastrianism. On the other hand, women have been regular and faithful visitors to the shrines, who go on pilgrimage with various intentions such as asking for fertility and having children, finding a wife, asking for sustenance, solving family problems, warding off disasters and diseases, asking for forgiveness… and Zoroastrian women have preserved this tradition even today.
Method and Research: In this research, by referring to related sources and using a descriptive-analytical method, with a new approach, we will study the relationship between women and pilgrimage in Zoroastrianism and first of all find out what is the feminine origin of the pilgrimages of this religion and which elements related to women and femininity can be found. In the next place, we will refer to the rituals of pilgrimage and its functions for women.
Findings and Conclusions: Both the presence of women from the Sassanid court in narratives related to the origin of some shrines and their proximity to water, mountains and trees and the connection of these natural elements with goddesses, especially Anahita, give a seal of approval on the connection of these Zoroastrian pilgrimage places with women. We will also find that Zoroastrian women have always played a prominent role in going to the Pirs, preparing votive and ritual foods, performing pilgrimage ceremonies and even serving the shrines.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Pilgrimage
  • Zoroastrianism
  • Woman
  • Shrine
  • Pir
  • Anahita
  • Fire Temple
آموزگار، ژاله. (1387). تاریخ اساطیری ایران. چاپ دهم. تهران: سمت.
ابن اثیر، (1385ق/ 1965م).  الکامل فی التاریخ. بیروت: دار صادر و دار بیروت. المجلد الاول.
اسماعیل‌پور، ابوالقاسم. (1396)، چشمه‌های بیدار. تهران: هیرمند.
اشرفی، عباس. (1402). «زیارتگاه‌های زنانه در الهیات ادیان». همایش بین المللی الهیات زیارت. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
افشار، ایرج. (1374). یادگارهای یزد. چاپ دوم. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی و خانة کتاب یزد، ج 1.
اوستا. (1374). جلیل دوستخواه. چاپ دوم. تهران: مروارید.
باستانی پاریزی، محمدابراهیم. (1356). خاتون هفت ‌قلعه، چاپ پنجم. تهران: مؤسسة روزبهان.
بنونیست، امیل. (1377). دین ایرانی بر پایة متن‌های معتبر یونانی. ترجمة بهمن سرکاراتی. چاپ سوم. تهران: نشر قطره.
بهار، مهرداد. (1376). از اسطوره تا تاریخ. ویرایش ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران: چشمه.
بویس، مری. (1381). زردشتیان، باورها و آداب دینی آن‌ها. ترجمة عسکر بهرامی. تهران: ققنوس.
بویس، مری. (1397). کانون دین زردشتی در ایران. ترجمة حسین ابراهیمیان. تهران: توس.
پورداود، ابراهیم. (1356). یشت‌ها. تهران: انتشارات دانشگاه تهران، ج 1.
پیرنیا، محمدکریم. (1374). آشنایی با معماری اسلامی ایران. تدوین غلامحسین معماریان. چاپ سوم. تهران: انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران.
ثمودی، فرح. (1387). ایزدبانوان در ایران باستان و هند. تهران: آرون.
دابو، خورشید. (1358). دانستنی‌های آیین زردشتی. برگردان رشید شهمردان. تهران: سازمان چاپ خواجه.
راشد محصل، محمدرضا. بهنام‌فر، محمد. و زمانی‌پور، مریم. (1391). «تجلی کوه در ایران باستان و نگاهی به جلوه‌های آن در ادب فارسی». مطالعات ایرانی، سال یازدهم، شمارة ۲۱، ۱۳۹۱، ۱۱۹-۱۴۶.
رمضانخانی، صدیقه. دهنوی. زهرا. (1387). فرهنگ زرتشتیان یزد: گنجینه‌ای از تاریخ و فرهنگ ایرانی: فرهنگ زردشتیان یزد. یزد: سبحان نور و پایگاه میراث فرهنگی یزد.
روایات داراب هرمزدیار. (بی‌تا). به کوشش حمیدرضا دالوند. بی‌جا. بی‌نا.
روح‌الامینی، محمود.(1376). آیین‌ها و جشن‌های کهن در ایران امروز. تهران: آگه.
رودریگز، هیلاری. (1397). درآمدی بر دین هندو. ترجمة فیاض قرایی. تهران: سمت.
ریدر، ایان. (1400). زیارت.ترجمة داریوش رضاپور. تهران: حکمت سینا.
سروشیان، جمشید سروش. (1335). فرهنگ بهدینان. به کوشش منوچهر ستوده. تهران: فرهنگ ایران‌زمین.
سودگرنامه. (1399). ترجمة پورچیستا گشتاسبی اردکانی. تهران: روزآمد.
شایست‌ناشایست. (1369). ترجمة کتایون مزداپور. تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
شارپ، رلف نورمن. (1384). فرمان‌های شاهنشاهان هخامنشی. چاپ دوم. تهران: پازینه.
شاکد، شائول. (1381). از ایران زردشتی تا اسلام. ترجمة مرتضی ثاقب‌فر. چاپ دوم. تهران: ققنوس.
شهمردان، رشید. (1336). پرستشگاه زردشتیان. بمبئی: سازمان جوانان زردشتی بمبئی.
طبری، محمدبن جریر. (1387ق/ 1967م). تاریخ ‌الامم و الملوک. تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم. بیروت: روائع التراث العربی. الجزء الثانی.
فرهنگ‌نامة زنان ایران و جهان. (1394). گروه مؤلفان. ویرایش محمدرضا سهرابی و مهناز اقدسی. تهران: ارتباط نوین.
کتاب پنجم دینکرد. (1386). ترجمة ژاله آموزگار و احمد تفضلی. تهران: معین.
کمبل، جوزف. (1380). قدرت اسطوره. ترجمة عباس مخبر. چاپ دوم. تهران: مرکز.
گویری، سوزان. (1385). آناهیتا در اسطوره‌های ایرانی. تهران: ققنوس.
گیرشمن، رومن. (1370).  ایران از آغاز تا اسلام. ترجمة محمد معین. چاپ هشتم. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
مزداپور، کتایون و همکاران. (1395). ادیان و مذاهب در ایران باستان. چاپ دوم. تهران: سمت.
مزداپور، کتایون. (1400). شمع و لنگری. چاپ دوم. تهران: هیرمبا.
مستوفی بافقی، محمدمفید. (1340). جامع مفیدی. به کوشش ایرج افشار. تهران: کتابفروشی اسدی. ج 3.
مکنزی، دیوید نیل. (1383). فرهنگ کوچک زبان پهلوی. ترجمة مهشید میرفخرایی. چاپ سوم. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
مهرشاهی، داریوش. (1379). «بررسی علل پیدایش و اهمیت زیارتگاه‌های زرتشتیان در یزد». فصلنامة تحقیقات جغرافیایی، شمارة 56 و 57، 102-117.
هیربدستان. (1401). پژوهش فریناز اطمینان. تهران: برسم.
Boyce, Mary, (1967). Bibi Shahrbanu and the Lady of Pars. Bulletin of the School of Oriental and African Studies. University of London, Vol. 30, No. 1, Fiftieth Anniversary Volume, 30-34.
Farridnezhad, (2021). Shervin. Zoroastrian Pilgrimage Songs and Ziyārat-nāmes (“Visitation Supplications”) Zoroastrian Literature in New Persian II. Zaraθuštrōtǝma: Zoroastrian and Iranian Studies in Honour of Philip G. Kreyenbroek, Leiden: Brill, 115- 192.
Warfield, Heather A., (2023). Multidisciplinary Perspectives on Pilgrimage, Historical, Current and Future Directions. Lausanne: Peter Lang Ltd.