تحلیل ابعاد گفتمان تساهل و مدارا در دیوان حافظ شیرازی .

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه زبان و ادبیات فارسی،، دانشکده ادبیات و عالوم انسانی، دانشگاه بیرجند مدیر انجمن ایرانشناسی، شعبه خراسان جنوبی

2 دانش آموختۀ کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه بیرجند.

10.22103/jis.2024.22975.2583

چکیده

زمینه/هدف: دیوان شمس‌الدین محمد حافظ شیرازی، سندی ارزشمند در اخلاق، رفتار اجتماعی و آموزه‌های تمدنی ایران است. یکی از مفاهیم کانونی دیوان حافظ گفتمان تساهل، و مدارا است. هدف این پژوهش تحلیل، تفسیر و تبیینِ ابعاد و تجلیات این گفتمان است.
روش/رویکرد: در این پژوهش از روش تحلیل گفتمان سه بُعدی نورمن فرکلاف و نظریات تئون وندایک دربارۀ ایدئولوژی و شناخت استفاده شده است. در این روش داده‌های متنی در سه ساحت کاربردشناسی زبان، بازشناسی گزاره‌های مفهومی و ایدئولوژیک و کردارشناسی گفتمانی صورتبندی شده است.
یافته‌ها/نتایج: نتایج به دست آمده نشان می‌دهد که حافظ هماره از زبان محترمانه و پاکیزه و گاه طنز بهره گرفته است که تجلی گفتارشناختی تساهل و مدارا است. محوریت عشق در ایدئولوژی و جهان‌بینی، نسبیت فلسفی حقیقت، تکثرگرایی، تصریح به پنهان بودن حقیقت و شمول‌گرایی، باور به رحمت عام پروردگار، رواداری و امیدواری به لطف خدا و هستی، توصیه به مروت و مدارا از گزاره‌های مفهومی گفتمان تساهل و مدارا در دیوان حافظ هستند. همچنین تحلیل کردارشناختی نشان می‌دهد تأکید شاعر بر اخلاق خوب، همزیستی مسالمت‌آمیز، پوشاندن عیب و خطای دیگران، نکوهش عیب‌جویی و آزار، تصویر شخصیت آرمانی پیر مغان و خلق شخصیت رازناک رند نیز از جملۀ تجلیات تساهل و مدارا هستند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Analyzing the Dimensions of the Discourse of Tolerance in Hafez Shirazi's Poetry Divan

نویسندگان [English]

  • Aliakbar Samkhaniani 1
  • mohammad bakhshayezadeh 2
1 DPT. persian language & literature, Faculty literatures and Humanities, University of Birjand. Director of Iranian Society- Branch South Khorasan
2 Educated in DPT. Persian language & Literature, University of Birjand.
چکیده [English]

Purpose: Divan Shams-al-Din Mohammad Hafez Shirazi is a valuable document in ethics, social behavior and civilization teachings of Iran. The Purpose of this research is to analyze, interpret, and explain the dimensions and manifestations of Tolerance and Compromise in Hafez Shirazi’s Poetry Divan.
Method and Research: we have used Norman Fairclough's three-dimensional discourse analysis method as well as Theon Van Dijk's theories about ideology and cognition. In this method, we have structured the textual data in three levels: language usage, recognition of conceptual and ideological propositions, and discourse ethics.
Findings and Conclusions: Linguistic usage shows that Hafez has always used respectful and clean and sometimes humorous language, which is a rhetorical manifestation of tolerance. The centrality of love in ideology and worldview, the philosophical relativity of truth, pluralism, specifying the hiddenness of truth and inclusiveness, belief in the general mercy of God, tolerance and hope for the grace of God and universe, advice for forgiveness and tolerance from the conceptual set of the discourse of tolerance in Hafiz's Divan. Also, the behavioral analysis of the discourse shows that the poet's emphasis on good morals, peaceful coexistence, covering the faults and mistakes of others, condemning blatant exposing of defects and abuse, the image of Pir Moghan's ideal character and the creation of Rand's mysterious character are also among the manifestations of tolerance and tolerance.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Tolerance
  • Admittance of others
  • Discourse analysis
  • Hafez Shirazi

مراجع

قرآن کریم.( به خط عثمان طه). قم: مرکز چاپ و نشر قرآن کریم.
آریان‌پور کاشانی، منوچهر.(1386). فرهنگ دوسویۀ فراگیر پیشرو آریانپور فارسی-انگلیسی و انگلیسی- فارسی. تهران: نشر الکترونیکی و اطلاع رسانی جهان رایانه.
آشوری، داریوش.(1370)، دانشنامۀ سیاسی، تهران، انتشارات مروارید
آقابخشی، علی و افشاری‌راد، مینو. (1379)، فرهنگ علوم سیاسی، تهران: نشر چاپار
اسلامی ندوشن، محمدعلی. (1388)، ماجرای پایان ناپذیر حافظ، تهران: یزدان و شرکت سهامی انتشار
اسماعیلی، اسماعیل. (1379). «پلورالیزم دینی در نگاه شهید مطهری». اندیشۀ حوزه. شمارۀ اول، سال هفدهم، فروردین و اردیبهشت، (صص11 – 53).
بشیریه، حسین.(1379). « پیش درآمدی بر تاریخ اندیشۀ تساهل سیاسی». مجموعه مقالات با عنوان تساهل و تسامح. زیر نظر محمدتقی فاضل میبدی. تهران: موسسۀ فرهنگی انتشاراتی آفرینه، (صص66-92).
پرهام، مهدی.(1379). حافظ و قرن بیست و یکم. تهران: نشر شالوده.
جلالی حسین(1395). «تجلی تساهل و مدارا در شعر حافظ»، مجموعه مقالات همایش ملی تسامح و مدارا در فرهنگ ایران و اسلام
جورکش، شاپور.(1384). «از نفس فرشتگان و رخصت خبث». سادۀ بسیار نقش. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.(صص 84 -105)
جهانبگلو، رامین.(1386). تفاوت و تساهل، تهران: نشر مرکز
حافظ، خواجه شمس الدین محمد.(1391)، دیوان حافظ. به تصحیح محمد قزوینی و قاسم غنی. خط سید عمادالدین عمادی، قم: انتشارات اسوه
خرمشاهی بهاء الدین.(1380). ذهن و زبان حافظ. ویرایش2. چاپ هفتم. تهران: ناهید
خرمشاهی، بهاءالدین،(1385)، حافظ‌نامه، تهران: انتشارات علمی-فرهنگی
دشتی، علی.(1385/1).کاخ ابداع: اندیشه‌های گوناگون حافظ. به کوشش مهدی ماحوزی. تهران: انتشارات زوار.
دشتی، علی.(1385/2). عقلا بر خلاف عقل. به کوشش مهدی ماحوزی. تهران: انتشارات زوار.
دهخدا، علی‌اکبر.(1373). لغت‌نامه. زیرنظر محمد معین و سیدجعفر شهیدی. تهران: مؤسسۀ چاپ و انتشارات دانشگاه تهران
راشد محصل، محمدرضا،(1379)، «امیرالمؤمنین علی(ع) قطب فتوت و مدار ولایت»، از علی آموز اخلاص عمل، به کوشش رجال و مفاخر فرهنگی مشهد، مشهد: انتشارات آستان قدس (35- 46)
رستاد، الهام و محمودی محمدعلی.(1399). «پژوهشی در سیر روایی-عرفانی گزارة مشهورِ «الطرق الی الله بعدد انفاس الخلائق»، پژوهشهای ادب عرفانی، دورۀ 14، ش 3 (پیاپی45)، 211- 226
رضی، هاشم، (1379)، حکمت خسروانی، تهران: انتشارات بهجت
رضی، هاشم،(1382)، آیین مغان، تهران: سخن
زرین‌کوب، عبد الحسین.(1364). از کوچۀ رندان. چاپ چهارم. تهران. امیرکبیر.
زرین‌کوب، عبدالحسین.(1369). در قلمرو وجدان. تهران: انتشارات علمی.
زرین‌کوب، عبدالحسین.(1382). کارنامۀ اسلام. چاپ نهم. تهران: انتشارات امیرکبیر.
ژاندرون، ژولی سادا.(1382). تساهل در تاریخ اندیشۀ غرب.ترجمۀ عباس باقری. تهران: نشر نی.
سازگارنژاد، جلیل.(1382 ). «ملک عافیت». حافظ پژوهی. سال ششم. شیراز: مرکز حافظ شناسی، بهار. (70 – 87).
سروش، عبد الکریم.(1376). مدارا و مدیریت. تهران: موسسۀ فرهنگی صراط.
سروش، عبد الکریم.(1378). صراط‌های مستقیم. تهران: موسسۀ فرهنگی صراط.
سنایی، ابوالمجد مجدود بن آدم.(1368). حدیقةالحقیقه و شریعةالطریقه. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
شبستری محمود بن عبدالکریم.(1382).گلشن راز. به اهتمام کاظم دزفولیان. تهران: طلایه.
شجاع کیهانی، جعفر.(1385). «تساهل در ادب فارسی». نامۀ فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی، دورۀ هشتم، شمارۀ اول،
شفیعی کدکنی محمدرضا.(1384). نوشته بر دریا.تهران: سخن.
الطریحی فخرالدین.(1367). مجمع البحرین. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
علیمرادیان، شاهرخ.(1378). حافظ در روانکاوی. تهران: انتشارات اورنج.
فروزانفر بدیع الزمان.(1361). احادیث مثنوی. تهران: امیرکبیر.
فروم، اریک (اریش).(1361). انسان برای خویشتن. ترجمه اکبر تبریزی. تهران: کتابخانه بهجت.
فروم، اریک (اریش).(1372). هنر عشق ورزیدن. ترجمۀ پوری سلطانی. تهران: مروارید.
کتابی احمد.(1393). جلوه‌های مدارا در آثار سخنوران بزرگ فارسی: فردوسی، مولوی، سعدی و حافظ، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
محمودی بختیاری، علی­قلی.(1368). حافظ شناسی «چرا حافظ؟»، به کوشش سعید نیاز کرمانی. چاپ سوم. جلد چهارم، تهران: انتشارات پاژنگ.(صص28 – 43 ).
مروتی، سهراب.(1385). «مبانی نظری مدارا در قرآن کریم و سنت معصومین(ع)» فصلنامۀ علمی – پژوهشی انجمن معارف اسلامی ایران. سال دوم، شمارۀ سوم، تابستان. (صص63- 84 ).
مرتضوی، منوچهر.(1384). مکتب حافظ. ویرایش چهارم. چاپ چهارم. تبریز: انتشارات ستوده.
موحد، ضیاء.(1379). « فراتر از تسامح». مجموعه مقالات با عنوان تساهل و تسامح، زیر نظر محمد تقی فاضل میبدی. تهران: موسسۀ فرهنگی انتشاراتی آفرینه، (صص207-215).
مولوی جلال‌الدین محمد.(1363).مثنوی معنوی. تصحیح رینولد.ا. نیکلسون. به اهتمام پورجوادی.تهران: امیرکبیر.
نجفی ابوالحسن(گردآورنده و مترجم).(1389). وظیفۀ ادبیات(مجموعه مقالات). تهران: نیلوفر.
نصر اصفهانی، محمد رضا.(1383). «وحدت ادیان و کثرت­گرایی دینی از نظر حافظ و ابن فارض». مجلۀ علمی- پژوهشی دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان. دورۀ دوم، شمارۀ 38، (صص 109 – 144).
نصری، عبدالله.(1383). گفتمان مدرنیته: نگاهی به برخی جریانات فکری معاصر ایران. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
نیاز کرمانی، سعید.(1367). «یک حرف صوفیانه بگویم». حافظ شناسی. جلد نهم، تهران: انتشارات پاژنگ، (صص 5- 12).
نیک‌دار اصل محمدحسین.(1388). «تساهل و تسامح در دیوان حافظ». بوستان ادب، دورۀ اول ش.2، پیاپی 1/56، 179- 206
والد، فرانسوا و دیگران.(1378). تسامح از دیرباز تا امروز ( مجموعه مقالات ). ترجمۀ مازیار مهیمنی و محمدرضا شیخی محمدی. تهران: نشر ثالث.
ون دایک، تئون‌ ای،(1382)، مطالعاتی در تحلیل گفتمان: از دستور متن تا گفتمان‌کاوی انتقادی. ترجمة پیروز ایزدی و دیگران، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها
هاتف اصفهانی.(1370). دیوان هاتف اصفهانی، به اتمام  فاتح عزت‌پور، تهران: نشر محمد
یورگنسن، ماریان و فیلیپس، لوییز(1397)، نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمۀ هادی جلیلی، تهران: نی

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار