بسترشناسی و مصادیق تفرقۀ فرهنگی در دورۀ قاجار بر مبنای فرهنگ معیار قرآنی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

هیأت علمی

10.22103/jis.2024.23078.2590

چکیده

زمینه/هدف: عینی­سازی فرهنگ معیار در جامعه، مبتنی بر شناخت آسیب­ها و راهکارهای فرهنگی است. مبانی فرهنگ معیار به عناصر ریشه‌ای فرهنگ در قالب نظام بینش­، ارزش­ و گرایش‌ها ناظر است به گونه­ای که پراکندگی در ساحت این نظامات را تفرقه فرهنگی دانسته­اند. مسأله اصلی پژوهش، شناسایی بسترهای پیدایش و مصادیق تفرقه فرهنگی در دوره قاجار است. قاجاریان برای رسیدن به دنیای متمدّن، شکل­­دهی به روابط خارجی و انجام تغییرات بنیادین را در دستور کار قرار دادند. ارتباط با غرب، محیط اجتماعی آن دوره را آماده ظهور و رشد افکاری تازه­ نمود. افکار و عقائد جدید و تغییرات حاصل از آن که با پشتوانه بینشی­­ و گرایشی شاهان قاجار دنبال ­می­شد، در منش­ و رفتار اجتماعی آن عصر آسیب­زا ظاهر گردید.
روش/رویکرد: در پژوهش پیش­رو، این آسیب­ها با عنوان تفرقه فرهنگی شناسایی و به روش توصیفی – تحلیلی مورد بررسی قرار می­گیرد.
یافته‌ها/نتایج: بر اساس یافته­های این پژوهش، غرب­گرایی و غرب­زدگی، نوگرایی و خودباختگی، مشروطه­طلبی و عدالت­خواهی، پراکندگی قدرت و سلطه بیگانگان بر نظام حکمرانی از بسترهای پیدایش تفرقه فرهنگی و پیدایی گفتمان روشن­فکری، نفوذ افکار روشن­فکران غرب­گرا، سنّت­زداییِ تحصیل­کردگان غرب­زده، وابستگی سیاسی، نظامی و اقتصادی ایران از جمله مصادیق تفرقه فرهنگی در دوره سلطه شاهان قاجار بر ایران است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Identifying the Origins and Implications of Cultural Division during the Qajar Era Based on the Qur’anic Standard Culture

نویسندگان [English]

  • Hossein arabnejad zarandi
  • Mohammad Nasiri
Faculty
چکیده [English]

Purpose: The standard culture is objectified in the community based on the recognition of cultural solutions and problems. The foundations of the standard culture refer to the fundamental elements of culture in the form of the system of vision, value and disposition. Thus, the discrepancy in the construction of these systems is considered a cultural division. To reach the civilized world, the Qajars focused on the development of foreign relations and fundamental changes. The connection with the Western world made the social context in that period receptive to the emergence and growth of new ideas. The new thoughts and beliefs and the resulting changes, which were followed with the support of the Qajar kings' vision and tendency, appeared to be traumatic in the character and social behavior of that era. Accordingly, the main objective of this study was to identify the origins and implications of cultural division in the Qajar period.
Method and Research: Using a descriptive-analytical design, the present study identified the origins and implications of cultural division in the Qajar period.
Findings and Conclusions: The findings indicated that Westernism and Westernization, modernism and self-loss, constitutionalism and justice, the dispersion of power and the domination of foreigners over the governance system were the origins of cultural division. Moreover, the emergence of the Roshan Fekri (enlightenment) discourse, the influence of enlightened ideas of western-oriented thinkers, de-traditionalization of Westernized students, as well as political, military and economic dependence of Iran are some implications of cultural division during the rule of Qajar kings over Iran.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Identifying the origins
  • cultural division
  • standard culture
  • Qajar
  • Westernism
  • Westernization
قرآن کریم. ترجمه بر اساس تفسیر ‌المیزان. صفوی، سیدمحمدرضا.
اشرف، احمد (1363). مراتب اجتماعی در دوران قاجار. تهران: آگاه.
امینی، علیرضا و شیرازی، حبیب‌الله ابوالحسن (1395). تحولات سیاسی اجتماعی ایران از قاجاریه تا رضاشاه. تهران: قومس.
الگار، حامد (1369). دین و دولت در ایران: نقش علما در دورۀ قاجار. ترجمۀ ابوالقاسم سری. تهران: توس.
آبادیان، حسین (1380). تمدّن غرب و گفتمان‌های روشنفکری عصر مشروطه. مطالعات ملی، ش 7.
آبراهامیان، یرواند (1392). ایران بین دو انقلاب. ترجمۀاحمد گل‌محمدی و محمدابراهیم فتاحی ولی ولایی. تهران: نی.
آبراهامیان، یرواند (1391). تاریخ ایران مدرن. ترجمۀ محمدابراهیم فتاحی. تهران: نی.
آجدانی، لطف‌الله (1387). روشنفکران ایران در عصر مشروطیت. تهران: اختران.
آجودانى، ماشاءالله (1383). مشروطۀ ایرانى. تهران: اختران.
آخوندزاده، میرزافتحعلی (1357). الفبای جدید و مکتوبات. به کوشش حمید محمدزاده و حمید اپآراسلی. تبریز: احیاء.
آدمیت، فریدون (1385). اندیشۀ ترقی و حکومت قانون (عصر سپهسالار). تهران: خوارزمی.
آدمیت، فریدون (1349). اندیشه‌های میرزا فتحعلی آخوندزاده. تهران: خوارزمی.
آدمیت، فریدون (1357). اندیشه‌هاى میرزاآقاخان کرمانى. تهران: پیام.
آذرنوش، آذرتاش (1379). فرهنگ معاصر عربی فارسی. تهران: نی.
آوری، پیتر (1382). تاریخ معاصر ایران. ج 1، ترجمۀ محمد رفیعی مهرآبادی. تهران: حیدری.
بانی‌مسعود، امیر (1391). معماری معاصر ایران: در تکاپوی بین سنت و مدرنیته. تهران: هنر معماری قرن.
براتعلی‌پور، مهدی (1389). پیشگامان فضیلت و آزادی در نگرش‌های سیاسی دینی ایران معاصر (از نهضت مشروطه تا انقلاب اسلامی). قم: دانشگاه مفید.
بشیری، احمد (1368). کتاب نارنجی: ظل السلطان و محمدعلی شاه رو در رو: اسناد محرمانه وزارت خارجه روسیۀ تزاری دربارۀ وقایع مشروطیت ایران. ترجمۀ حسین قاسمیان. تهران: پرواز.
پارسانیا، حمید (1377). حدیث پیمانه: پژوهشی در انقلاب اسلامی. قم: معارف.
تقوی‌مقدم، سیدمصطفی (1384). فراز و فرود مشروطه. تهران: مؤسسۀ مطالعات تاریخ معاصر ایران.
تقی‌زاده، سیدحسن (1393). زندگی طوفانی (خاطرات). زیر نظر ایرج افشار. تهران: توس.
جهان‌بین، فرزاد (1391). تحلیلی بر مواضع سیاسی علمای شیعه از عدالتخانه تا کودتای رضاخان. تهران: مؤسسۀ مطالعات تاریخ معاصر ایران.
حاجی‌یوسفی، امیرمحمد و محمدیان، محمد (1397). «منابع قدرت اجتماعی، ساختار دولت و روابط خارجی قاجار»، دانش سیاسی، ش 27.
حائری، عبدالهادی (1364). تشیع و مشروطیت در ایران و نقش ایرانیان مقیم عراق. تهران: امیرکبیر.
خورموجی، محمدجعفر (1363). حقایق الاخبار ناصری. به کوشش حسین خدیوجم. تهران: زوار.
دانشکیا، محمدحسین (1393). نگاهی دیگر به تاریخ در قرآن. قم: معارف.
ذوعلم، علی (1392). فرهنگ معیار از منظر قرآن کریم. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
راوندی، مرتضی (1386). تاریخ اجتماعی ایران. ج 2، تهران: امیر کبیر.
رائین، اسماعیل (1379). فراموش­خانه و فراماسونری در ایران. تهران: رائین.
رزاقی، ابراهیم (1380). آشنایی با اقتصاد ایران. تهران: نی.
رسول‌زاده اقدم، صمد و طاهری، علیرضا (1393). «بررسی علل توسعه­نیافتگی ایران در دورۀ قاجار»، مطالعات علوم اجتماعی ایران، ش 40.
رواسانی، شاپور (1367). دولت و حکومت در ایران در دورۀ تسلط استعمار سرمایه­داری. تهران: شمع.
سریع‌القلم، محمود (1402). عقلانیت و توسعه یافتگی ایران. تهران: فرزان روز.
شاه‌محمدی، روح‌الله (1394). مبانی دولت مدرن در اندیشه متفکران عصر مشروطه. تهران: آبادبوم.
شریف کاشانی، محمدمهدی (1362). واقعات اتفاقیه در روزگار. ج 1، به کوشش منصوره اتحادیه و سیروس سعدوندیان. تهران: تاریخ ایران.
شریفی‌شکوه، زینب (1397). «وضعیت فکری و فرهنگی ایران در عصر قاجار»، فرهنگ پژوهش، ش 33.
شفیعی‌سروستانی، اسماعیل (1372). تهاجم فرهنگی و نقش تاریخی روشنفکران. تهران: کیهان.
شیرازی، میرزاابوالحسن (1364). حیرت­نامه. به کوشش حسن مرسل­وند. بی­جا: بی­نا.
شمیم، علی‌اصغر (1387). ایران در دورۀ سلطنت قاجار. تهران: بهزاد.
صلاح، مهدی (1386). جریان‌های فکری مشروطیت: مجموعه سخنرانی‌ها، مقالات و ضمایم. تهران: مؤسسۀ مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
عیسوی، چارلز (1369). تاریخ اقتصادی ایران عصر قاجار. ترجمۀ یعقوب آژند. تهران: گستره.
فوران، جان (1378). مقاومت شکننده: تاریخ تحولات اجتماعی ایران. ترجمۀ احمد تدین. تهران: رساء.
کاتوزیان، محمدعلی همایون (1402). دولت و جامعه در ایران: انقراض قاجار و استقرار پهلوی. ترجمۀ حسن افشار. تهران: مرکز.
کدی، نیکی­آر (1381). ایران در دوران قاجار و برآمدن رضاخان. ترجمۀ مهدی حقیقت­خواه. تهران: ققنوس.
کسروی، احمد (1401). تاریخ مشروطه ایران. تهران: امیرکبیر.
لمبتون، آ.ک.س (1375). ایران عصر قاجار. ترجمۀ سیمین فصیحی. مشهد: جاودان خرد.
ملایی‌توانی، علیرضا (1391). «تببین ریشه‌های اجتماعی اقتصادی انقلاب مشروطه»، تحقیقات تاریخ اجتماعی، ش 2.
مدنی، جلال‌الدین (1361). تاریخ سیاسى معاصر ایران. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
مدنی، جلال‌الدین (1386). تاریخ تحولات سیاسى و روابط خارجى ایران. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
ملک­ساسانى، احمدخان (1379). سیاستگران دورۀ قاجار. تهران: مگستان.
میرزاملکم خان (1327). مجموعه آثار میرزاملکم خان. گردآوری محمدمحیط طباطبایی. تهران: کتابخانه دانش.
نجفی، موسی و فقیه­حقانی، موسی (1384). تاریخ تحولات سیاسی ایران. تهران: مؤسسۀ مطالعات تاریخ معاصر ایران.
نجمی، ناصر (1363). ایران در میان طوفان. تهران: کانون معرفت.
نفیسی، سعید (1383). تاریخ اجتماعی و سیاسی ایران در دورۀ معاصر: از آغاز سلطنت قاجاریه تا سرانجام فتحعلی‌شاه. تهران: اساطیر.
نفیسی، سعید (1361). تاریخ اجتماعى و سیاسى ایران. تهران: بنیاد.
نقوی، علی‌محمد (1377). جامعه­شناسی غرب‌گرایی. تهران: امیرکبیر.
واتسن، رابرت گرانت (1356). تاریخ قاجار. ترجمۀ عباسقلی آذری. بی­جا: بی­نا.
ورهرام، غلامرضا (1385). نظام سیاسى و سازمان­هاى اجتماعى ایران در عصر قاجار. تهران: معین.
هاشمی‌رفسنجانی، علی‌اکبر (1335). امیرکبیر یا قهرمان مبارزه با استعمار. تهران: امیرکبیر.
هدایت، مخبرالسلطنه (1363). گزارش ایران: قاجاریه و مشروطیت. تهران: نقره.