بررسی نقش ابزارها و عوامل موروثی و جادویی در داستان داراب‌نامۀ طرسوسی.

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه رازی کرمانشاه

2 دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

10.22103/jis.2024.23708.2622

چکیده

زمینه/هدف: در داستان‌هایی که دارای مایه‌های اساطیری-رمزی و حماسی هستند، قهرمانان «رسالت­محوری» دارند که برای پیشبرد اهداف خود و رستن از تنگناها، از ابزارها، اشیا و عوامل جادویی و گاه موروثی بهره می‌برند که از طریق واسطه‌هایی بدانان اعطا می‌شود.
روش/رویکرد: این جستار با روش توصیفی-تحلیلی-اسنادی از طریق مطالعۀ منابع کتابخانه‌ای و بهره‌گیری از داده‌های پایگاه‌های اینترنتی درپی آن است تا دریابد که گذارنده، گزارنده و گیرندۀ این ابزارها و عوامل چه کسی/ کسانی هستند، نوع ابزارها چیست، نقش این ابزارها در پیشبرد اهداف گیرنده چیست، چه تفسیرهایی از این ابزارها می‌توان به دست داد و چه نوع دسته‌بندی‌ای از این ابزارها می‌توان گزارش کرد.
یافته‌ها/نتایج: پس از بررسی دریافتیم که بیشتر گذارندگان این ابزارها شخصیت‌های حماسی و سپس دینی-مذهبی هستند، گزارنده یا واسطه‌ها ارباب معرفت (زاهد و پارسا، حکیم یا فیلسوف) هستند، گیرنده شخصیتی حماسی و گاه تاریخی است که رسالتی دارد و نکته همین جاست که تنها قهرمانان رسالت‌محور از این ابزارها دریافت می‌کنند. نوع ابزارها بیشتر سلاح‌های جنگی و رزمی است که به دلیل جادوی «مسری/ مجاورت» خاصیت اثرگذاری شگرف یافته است. جدای از سلاح‌های رزمی، «کلام/ کلمه» یا دعاها هم کارگشا هستند. از برخی از این ابزارها می‌توان تفسیر روان‌شناسانه هم به دست داد؛ مثلاً گرز، شمشیر و به‌ویژه کمان می‌تواند نماد «مردی» و قدرت نرینگی هم باشد و این‌که این ابزارها و عوامل را در سه دسته تقسیم کردیم: نخست ابزارهای جنگی و رزمی مانند زره، کمان، نیزه، رکاب و عمود، دُدیگر عناصر طبیعی مثل سنگ، یاقوت، گندم، خاک، پر سیمرغ و سدیگر عوامل معنوی-فرهنگی (کتاب/ کلمه/ لوح)، مانند لوح مسی تهمورث.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Study on the Role of Hereditary-magical Tools in Darab-Nama of Tarsusi

نویسندگان [English]

  • Amirabbas Azizifar 1
  • fateme amiri kolajoobi 2
1 member of faculty. Razi University
2 razi university. kermanshah. iran
چکیده [English]

Purpose: This research, try to find out who is/ are the senders, receiver and receivers of these tools and agents. What are the types of tools, what is the role of these tools in advancing the receiver's goals, what interpretations can be given from these tools and what kind of classification of these tools can be reported?
Method and Research: This paper done with the descriptive-analytical-documentary method, through the study of library resources and the use of internet databases.
Findings and Conclusions: After investigation, we found that most of the transmitters of these tools are epic and then religious characters, the transmitters or mediators are masters of knowledge (ascetics and pious, sages or philosophers), the recipient is an epic and sometimes historical character who has a mission and the point This is where only mission-oriented heroes receive these tools. The types of tools are mostly war and combat weapons, which have become extremely effective due to "contagious/proximity" magic. Some of these tools can be interpreted psychologically; For example, a mace, a sword, and especially arc can be a symbol of "manhood" and masculinity.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Folk story literature
  • hereditary-magical tools
  • fetish
  • Darab-nameh
  • Tarsusi
ابن ماجه، محمدبن یزید (1981)، سنن، ج2، تحقیق محمود محمد حسن نصار، بیروت: دارالکتب العلمیه
باقری، مهری (1376)، «تحول چندگانۀ یک واژه در زبان فارسی»، زبان و ادب فارسی دانشگاه تبریز، دورۀ 4، شمارۀ 163: 46-23
براس، الیور استالی و بلوک، آلن (1369)، فرهنگ اندیشۀ نو، ترجمۀ احمد بیرشک و دیگران، تهران: مازیار
بیتس، دانیل (1375)،  انسان‌شناسی فرهنگی، ترجمة محسن ثلاثی، تهران: علمی
پورداوود، ابراهیم (1346)، «زین‌ابزار، کمان و تیر»، بررسیهای تاریخی، شمارۀ 7، سال دوم: 52-39
پورداوود، ابراهیم (1382)، زینابزار (جنگابزارهای باستانی ایران)، تهران: نشر اساطیر
توسل پناهی، فاطمه (1391)، توتم و تابو در شاهنامه، تهران: ثالث
جبری، سوسن و یوسفی، سحر (1395)، «پیوند عناصر جادویی و انگاره‌های کهن‌الگویی در قصه‌های عامه»، فرهنگ و ادب عامه، شمارۀ 11، سال 4: 107-79
حسن‌زاده، کاظم و نیک‌پناه، منصور (1399)، «گرز رزم‌افزار فرهمند حامی خجستگان در شاهنامه و آثار حماسی»، دو فصلنامۀ ادبیات پهلوانی، شمارۀ ششم، سال چهارم: 271-243
حکمت، علی‌رضا (1350)، آموزشوپرورش در ایران باستان، تهران: نشر چاپخانۀ کیهان
دیکسون کندی، مایک (1390)، دانشنامۀ اساطیر یونان و روم، ترجمۀ رقیه بهزادی، تهران: طهوری
راوندی، مرتضی (1387)، تاریخ اجتماعی ایران، جلد اول، تهران: نگاه
ریویر، کلود (1379)، درآمدی بر انسان‌شناسی، ترجمة ناصر فکوهی، تهران: نی
شاله، فلیسین (1346)، تاریخ مختصر ادیان بزرگ، با اضافات و ملحقات دکتر منوچهر خدایارمحبی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران
شریف‌نسب، مریم (1394)، «عناصر جادویی در داستان‌های عامیانه»، مجموعه مقاله‌های دهمین همایش بین‌المللی ترویج زبان و ادب فارسی، دانشگاه محقق اردبیلی: 153-146
شهمردان ‌ابن ‌ابی‌الخیر رازی (1362)، نزهت‌نامۀ علایی، تصحیح فرهنگ جهانپور، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی
صدقه، جان (1378)، «سنگ در اساطیر کهن»، ترجمۀ محمدرضا ترکی، نشریۀ شعر، شمارۀ 27: 169-164
طرسوسی، ابوطاهر (1344)، داراب‌نامه، دورۀ 2 جلدی، به کوشش ذیبح‌الله صفا، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب
علی‌پورسعدانی، رضا و شیخ‌زاده، مرجان (1388)، «اشیاء جادویی در فرهنگ عامۀ ایران و تأثیر آن در نقاشی مکتب سقاخانه»، باغ نظر، شمارۀ 11، دورۀ 6:  68-53
فرخ، کاوه (1387)، سوارهنظام زبدۀ ارتش ساسانی، ترجمۀ بهنام محمد‌پناه، تهران: نشر سبزان
فرشاد، مهدی (1355)، «بررسی مهندسی کمان‌های باستانی ایران»، بررسیهای تاریخی، شمارۀ سه، سال یازدهم: 110-95
فضایی، یوسف (1369)، «گونه‌های سحر و جادوی اولیه در میان بشر ابتدایی»، چیستا، شمارۀ 72: 139-183
فروید، (1349)، توتم و تابو، ترجمۀ محمدعلی خنجی، تهران: طهوری
قائمی، فرزاد، یاحقی، محمدجعفر و پورخالقی چترودی، مهدخت (1388)، «تحلیل نمادینگی عناصر خاک و باد در اساطیر و شاهنامة فردوسی براساس نقد اسطوره»، ادب‌پژوهی، شمارۀ 10: 82-57
قدیانی، عباس (1381)، تاریخ ادیان و مذاهب در ایران، تهران: فرهنگ مکتوب
مارسلن، آمیئن (1310)، جنگ شاپور ذوالاکتاف با یولیانوس امپراتور روم، ترجمۀ محمد صادق اتابکی، تهران: نشر ادارۀ شورای نظام
مطیع شیرازی، لیلا، خالق‌زاده، محمدهادی و معصومی، محمدرضا (1400)، «مام‌ خاک ‌در ‌اساطیر و‌ باور ‌ملل‌و ‌جایگاه آن‌ در ‌شواهدی از‌آثار ‌سنایی غزنوی»، فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، شمارۀ 65، سال 17: 305-281
موسی‌پور، ابراهیم (1387)، دوازده+ یک؛ سیزده پژوهش دربارۀ طلسم، تعویذ و جادو، تهران: کتاب مرجع
ناس، جان (1354)، تاریخ جامع ادیان از آغاز تا امروز، ترجمۀ علی‌اصغر حکمت، تهران: پیروز
نژاد‌اکبری مهربان، مریم (1387)، شاهنشاهی ساسانیان، تهران: نشر مطالعات و نشر کتاب پارسه
نوری، افسانه و شریفی، محمدنادر (1400)، «تحلیل سحرانگیزی پدیده‌های طبیعی و اسطوره‌ای در گرشاسب‌نامه با تأکید بر رابطۀ سه محور آنیمیسم، مانا و فتیشیسم»، پژوهشنامۀ ادب حماسی، سال هفدهم، شمارۀ 2، پیاپی32: 323-299
نولدکه، تئودور (1378)، تاریخ ایرانیان و عربها در زمان ساسانیان، ترجمۀ عباس زریاب، تهران: نشر پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
وندیداد؛ حصۀ سوم کتاب اوستا (1375)، ترجمۀ محمدعلی محسنی (داعی­الاسلام)، حیدرآباد دکن: صحیفه
یاحقی، محمدجعفر (1375)، فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی، تهران: سروش
یادگار زریران (1374)، ترجمه و آوانویسی یحیی ماهیار نوابی، چاپ اول، تهران: نشر اساطیر
https://dictionary.cambridge.org/dictionary/english/fetish