تحلیل روند شکل‌گیری و بازیابی پیکربندی فضای آرامگاه شاه اسماعیل اول؛ مبتنی بر مطالعات میدانی.

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری باستان‌شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه محقق اردبیلی

2 دانشیار گروه باستان‌شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه محقق اردبیلی

3 دانشگاه محقق اردبیلی

10.22103/jis.2024.21919.2516

چکیده

زمینه/هدف: آرامگاه شاه اسماعیل اول دارای یک فضای تقریباً مربع‌شکل کوچکی است و میان حرم‌خانه و آرامگاه شیخ صفی‌الدین اردبیلی قرارگرفته است. هدف اصلی از این پژوهش بررسی تغییرات کالبدی و فضایی آرامگاه بر اساس مطالعات میدانی و طرح‌های مرمتی و حفاظتی بنا در سال‌های گذشته است.
روش/رویکرد: روش پژوهش توصیفی- تحلیلی و تفسیری بوده و گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ای و بررسی‌های میدانی است.
یافته‌ها/نتایج: آرامگاه یک بنای مستقل است که بعدها در فضای خالی مابین مقابر شیخ صفی و حرم‌خانه ساخته‌شده و بعد از فوت شاه اسماعیل به‌عنوان مقبرۀ ایشان مورداستفاده قرارگرفته است. مقبره دارای گنبد سه پوش است که پوش بیرونی از نوع شبدری پاتوپا است. تزیینات ساقه و گنبد بنا، در دوره‌های بعد تغییریافته است. شکل آرامگاه، کوچک و ساده است و ارتفاع گنبد نیز نسبت به گنبدهای دیگر مجموعه کمتر است؛ اما معمار برای اینکه به گنبد دید بصری بیشتری بدهد، با استفاده از ساق بلند، ارتفاع گنبد را تااندازه‌ای افزایش داده تا کوچک بودن بنا را تا حدی تحت شعاع قرار دهد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analyzing the Process of Formation and Restoration of the Space Configuration of the Tomb of Shah Ismail I; Based on Field Studies

نویسندگان [English]

  • Fardin Eyni 1
  • Habib shahbazi Shiran 2
  • Seyed Mehdi Hosseyni nia 3
  • mohaddese Amini 3
1 Ph.D. Student in Archeology, Department of Archaeology, Faculty of literature and Human Scinces, University of Mohaghegh Ardabili
2 Associate Professor, Department of Archeology, Faculty of literature and Human Scinces, University of Mohaghegh Ardabili
3 University of Mohaghegh Ardabili
چکیده [English]

Purpose: The tomb of Shāh Ismāil I has a small square-shaped space and is located between the shrine and the tomb of Sheikh Safi al-din Ardabili. The main purpose of this research is: The examination of the physical and spatial changes of the tomb is based on field studies and restoration and protection plans of the building in the past years.
Method and Research: The research method is descriptive-analytical & interpretative and it is the collection of library information and field investigations.
Findings and Conclusions: The mausoleum is an independent building that was later built in the empty space between the tombs of Sheikh Safi and the Haram-Khāneh, and after the death of Shāh Ismāil, it was used as his tomb. The mausoleum has a three-layered dome, the outer layer of which is Patupa clover. The decorations of the stem and the dome of the building have been changed in later periods. The shape of the tomb is small and simple, and the height of the dome is lower than other domes in the complex. But in order to give the dome a more visual appearance, the architect has increased the height of the dome by using a long leg to reduce the smallness of the building to some extent.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ardabil
  • Tomb
  • Dome
  • Safavid
  • Sheikh Safi-al-din Ardabili Mausoleum
  • Shāh Ismāil I Tomb
الف: منابع فارسی
امیری، پیمان. (1384). در جستجوی هویت شهری اردبیل، چاپ اول، تهران: وزارت مسکن و شهرسازی.
اولئاریوس، آدام. (1385). سفرنامۀ آدام اولئاریوس (اصفهان خونین شاه صفی)، ترجمۀ حسین کردبچه، جلد 2، تهران: کتاب برای همه.
آرشیو پایگاه جهانی بنای آرامگاهی و خانقاهی شیخ صفی‌الدین اردبیلی. (1397).
بلالی اسکویی، آزیتا و جمالی، یحیی. (1399). «ارزیابی تغییرات کالبدی فضایی آرامگاه‌های ایلخانی و صفوی اصفهان، گامی در مسیر شناخت الگوی پیشرفت معماری اسلامی- ایرانی». مطالعات الگوی پیشرفت اسلامی ایرانی، دورۀ 8، شمارۀ 2، صص 266-218.
تاورنیه، ژان باتیست. (1336). سفرنامه تاورنیه، ابوتراب نورى، تصحیح و تأیید حمید شیرازى، چاپ دوم، اصفهان: کتابخانه سنایى.
ترابى طباطبایى، سید جمال‏الدین. (1378). آثار باستانى آذربایجان شرقى، تهران: انجمن آثار ملى.
ترکمان، اسکندربیک. (1382). عالم‌آرای عباسی، به کوشش ایرج افشار، جلد 2، تهران: امیرکبیر.
دیباج، اسماعیل. (1346). آثار باستانى و ابنیۀ تاریخى آذربایجان، تهران: شوراى مرکزى جشن شاهنشاهى ایران.
دلاواله، پیترو، (1375). سفرنامة پیترو دلاواله، ترجمة شـعاع­الـدین شـفا، تهـران: علمـی و فرهنگی.
رجبی اصل، موسی. (1381). نقش و رنگ در بقعۀ شیخ صفی‌الدین اردبیلی، چاپ اول، اردبیل: شیخ صفی‌الدین اردبیلی
رضازادۀ اردبیلی، مجتبی. (1374). «مقبرة شیخ صفی‌الدین اردبیلی»، مجموعة مقالات اولین کنگرۀ تاریخ معماری و شهرسازی ایران، جلد 2، تهران، سازمان میراث فرهنگی کشور.
زاره، فردریش. (1385). بقعۀ شیخ صفی، ترجمۀ صدیقه خوانساری موسوی، تهران: فرهنگستان هنر.
صفری، بابا. (۱۳72). اردبیل در گذرگاه تاریخ. جلد اول. تهران: امید
صلاحی مریم و غفاری عباس. 1397). «مطالعه تطبیقی تزیینات و فنون اجرایی در صندوق چوبی قبر شیخ صفی‌الدین اردبیلی و شاه اسماعیل اول صفوی». پژوهش هنر، دوره 7، شماره 15، صص۳۹-۵۱.
عبدى‌بیگ شیرازی، زین‏العابدین، صریح‏الملک، نسخۀ خطى، کتابخانۀ ملى تهران: شمارۀ 2734/ف.
کنبی، شیلا. (1385). هنر و معماری صفویه، ترجمة حسن افشار، تهران: نشر مرکز.
گلمغانی‌زاده اصل، ملکه و یوسفی، حسن. (1384). باستان‌شناسی و تاریخ هنر بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی، چاپ اول، تهران: نیک.
مصباحی، شکوفه. (1388). گمشده‌ای از هنر معماری صفویه، طرح بازسازی سردر عالی‌قاپو و تزیینات آن، تهران: رسانه‌پرداز.
موسوی، سید محمود. (1379). کاوش در بخش غربی مجموعۀ شیخ صفی‌الدین اردبیلی، اردبیل، دومین کنگرۀ تاریخ معماری و شهرسازی ایران، دورۀ دوم، جلد 2.
ویور، مارتین. ای. (1356). مسائل حفاظتی پنج بنای تاریخی ایران، ترجمة کرامت الله افسر، تهران: سازمان ملّی حفاظت آثار باستانی.
هیلن براند، رابرت. (1388). مقبرۀ شاه اسماعیل اول، کتاب هنر و معماری صفویه، ترجمۀ مزدا موحد، تهران: موسسه تالیف ترجمه و نشر آثار هنری متن
یوسفی، حسن و طاوسی، محمود. (1383)، «بررسی آرامگاه شاه اسماعیل اول در اردبیل از منظر باستان‌شناسی»، مجلۀ تخصصی باستان‌شناسی، سال اول، شماره اول، صص 29-20.
یوسفی، حسن. (1395). بازنگری مجموعه خانقاهی و آرامگاهی شیخ صفی الدین اردبیلی؛ براساس آخرین نتایج کاوش­های باستانشناسی، رساله دکتری تخصصی، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، تهران.
ب: منابع لاتین
Costa, J & Ecceles, G. (1996). Perspective on Tourism Development. International Journal of Contemporary Hospitality Management , Volume 8, N.7, 44-51.
Morton, A. H, (1975). The Ardabil Shrine in the Reign of Shah Tahmasp I, Iran (XII), pp. 31-64