بررسی ساختاری «امثال و حکم» رایج در زبان فارسی بر مبنای فرانقش اندیشگانی با تأکید بر فرآیندهای اصلی (مادی، رابطه‌ای، ذهنی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی - پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

2 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی- پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی - تهران - ایران

3 استادگروه فرهنگ و زبان های باستانی - پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

4 دانشیار زبان و ادبیات فارسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران

10.22103/jis.2024.23762.2627

چکیده

زمینه/هدف: یکی از مظاهر تمدن، فرهنگ و ادبیات هر ملت، مثل‌ها، جمله‌های پندآموز و عبارت‌های حکمت‌آمیزی است که از اذهان بزرگان علم و ادب و یا مردم عامی آن دیار تراوش کرده و نسل‌به‌نسل به آیندگان رسیده و آن‌ها را با فرهنگ، ادب، عادات و رسوم، شیوه‌های زندگی، عواطف و طرز تفکّر پیشینیان خود آشنا می‌کند. از دیدگاه هلیدی الگوهای تجربه و مفاهیم ذهنی خالقان آثار در قالب فرایندهای فعلی نقش اندیشگانی نمود پیدا می‌کند.
روش/رویکرد: نوع مطالعه و روش پژوهش، توصیفی-تحلیلی و شیوة اجرای آن توصیفی (شامل بررسی چگونگی آرایش فرایندهای نقش اندیشگانی) و تحلیلی (شامل کاوش زمینه‌ها و چرایی شکل‌گیری خاص آن فرایندها) است.
یافته‌ها/نتایج: در ساختار متنی امثال و حکم مورد بحث، به ترتیب فرآیندهای رابطه‌ای (39%)، فرآیندهای مادی (24%) و فرآیندهای ذهنی (21%) بیشترین میزان بسامد را دارند. اغلب این عبارات، ساختاری توصیفی دارند که تلاش می‌کنند به صورت غیرمستقیم، اندیشة مدّنظر را به مخاطب ابلاغ کنند. شیوة کاربرد افعال در ساختار این مثل‌ها غالباً مجهول است و از طریق اشاره به اشخاص نکره، کلیت امر و جهان‌شمولی آن‌ها تقویت شده است. در ساختار این مثل‌ها، بیشتر بر رفتار، خلق‌وخو و منش افراد تأکید شده و از کاربرد استعاره‌ها و کنایه‌های پیچیده و دور از ذهن پرهیز شده است. مشارکان اصلی این مثل‌ها عبارت‌اند از اشخاص، حیوانات، عناصر طبیعی و اشیا که در ساختار این فرآیندها غالباً نقش‌های معنایی کنشگر و حامل را بر عهده دارند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Structural Analysis of Common Persian Proverbs based on Ideational Metafunction with an Emphasis on Primary Processes (Material, Relational, Mental)

نویسندگان [English]

  • somayyeh fathishoub 1
  • farnak jahangard 2
  • siros nasroallzadeh 3
  • alireza shaebanlu 4
1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی - پژوهشگاه علوم انسانی - تهران - ایران
2 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی- پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی - تهران - ایران
3 استادگروه فرهنگ و زبان های باستانی - پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
4 دانشیار زبان و ادبیات فارسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران
چکیده [English]

Purpose: Proverbs, wise sayings, and aphorisms, emanating from the minds of great scholars, writers, and the general public, are a manifestation of the civilization, culture, and literature of every nation. They have been passed down from generation to generation, acquainting future generations with the culture, literature, customs, traditions, lifestyles, emotions, and thought processes of their ancestors. According to Halliday, the patterns of experience and mental concepts of the creators of works are manifested in the form of current processes of ideational function. Therefore, by examining the types of processes, the factors, and the situations that shape them, one can gain insight into the thoughts and experiences of the creators of literary works. This research seeks to answer the following main question: Given the instructive-persuasive structure of common Persian proverbs, what role does each type of linguistic process play in conveying the intended ideas in these expressions?
Method and Research: This study is descriptive-analytical, and the execution method is descriptive (involving an examination of the arrangement of ideational metafunction processes) and analytical (involving an analysis of the reasons for the specific formation of these processes). The statistical population includes common Persian proverbs that adhere to the standard language structure.
Findings and Conclusions:
The findings show that in the textual structure of the studied proverbs, relational processes (39%), material processes (24%), and mental processes (21%) have the highest frequency. The frequency of these processes indicates that most of these expressions have a descriptive structure that indirectly conveys the intended idea to the audience. The use of verbs in these proverbs is often passive, and the generality and universality of the statements are strengthened by referring to indefinite persons. The focus in these proverbs is primarily on the behavior, temperament, and character of individuals, avoiding the use of complex and abstract metaphors. The main participants in these proverbs include people, animals, natural elements, and objects, which often assume the semantic roles of actor and carrier in the structure of these processes.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Proverbs
  • Ideational Metafunction
  • Linguistic Processes
  • Semantic Roles
بهمنیار، احمد. (1328). «مثل چیست؟»، یغما، ش 2 و 3، ص 49 ـ 52.
دهخدا، علی‌اکبر. (1386). امثال و حکم. چ 14، تهران: امیرکبیر.
ذوالفقاری. حسن. (1388). فرهنگ بزرگ ضرب‌المثل‌های فارسی. تهران: معین.
ذوالفقاری، حسن (1389). «زیبایی‌شناسی ضرب‌المثل‌های فارسی». مجلّة بوستان ادب. شمارة 2. صص 82ـ51.
فضایلی، سیده مریم و شیما ابراهیمی(1393)، «تحلیل سبک­شناختی داستان هفت­خوان رستم شاهنامه در چارچوب دستور نقش­گرای نظام­مند هلیدی»، فصلنامة مطالعات زبان و گویش­های غرب ایران، سال اول: شمارة 4: صص 119-142.
سادات­الحسینی، راضیه و همکاران (1395)،  «بررسی و تحلیل نظریة نظم عبدالقاهر جرجانی در پرتو نظریة نقش‌گرای هلیدی»، دو ماهنامة جستارهای زبانی، د 7، ش 2، (پیاپی30)، خرداد و تیر 1395، صص 142-123.
قمرزاده، میترا و مرضیه صناعتی(1396)، «بررسی گروه اسمی مفعولی در زبان فارسی از منظر دستور نقش‌گرای هلیدی»، پژوهش زبان­شناسی تطبیقی، سال هفتم، شمارة 13: صص127- 147.
مجیدی، ستاره (1390)، «ساخت اطلاع در زبان فارسی در چارچوب دستور نقش‌گرای نظام­مند و دستور نقش و ارجاع»، دستور، ویژه­نامة فرهنگستان، شمارة هفتم: صص 208-183. 
مشهور، پروین­دخت. و محمد فقیری (1394)، «بررسی انواع فرایندهای فرانقش اندیشگانی در غزلیات سعدی با رویکرد شناختی»، پژوهش­نامة ادب غنایی، دورة 13، شمارة 25: صص 153-168.
مصطفوی، پونه و مرضیه صناعتی (1395)، «بررسی سبکی یک داستان کوتاه معاصر از منظر دستور نقش­گرای هلیدی»، مجلة زبان و زبان­شناسی، شمارة 23: صص 131-156.
منشی­زاده، مجتبی و لیلا الهیان(1394). «بررسی سبک­شناختی فعل در گلستان متأثر از حوزة تعلیمی آن با رویکرد نقش­گرای نظام­مند». دو ماهنامة جستارهای زبانی، دورة 6، شمارة 6: صص 259-279.
میرافضلی، علی. (1384). «امثال و حکم»، دانشنامة زبان و ادبیّات فارسی. به سرپرستی اسماعیل سعادت. تهران: فرهنگستان زبان و ادبیّات فارسی.
نخعی، مریم (1396)، «سبک­شناسی گلستان بر اساس فعل بر مبنای دستور نقش­گرای نظام­مند»، مجله پژوهش‌های نقد ادبی و سبک­شناسی، دورة 8، شمارة30: صص 195-215.   
هلیدی، ام ای کی و حسن، رقیه (1393)، زبان، بافت و متن «ابعاد زبان از منظر نشانه‌شناسی اجتماعی»، برگردان: محسن نوبخت، تهران: سیاهرود.