تبارشناسی و بررسی سیر تحول معنایی واژﮤ فارسی «نمارق» در قرآن کریم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم

2 استادیار گروه الهیات دانشگاه فرهنگیان تهران، ایران

3 دانش آموخته کارشناسی ارشد دانشکده علوم قرآنی، مشهد، ایران

10.22103/jis.2023.20349.2399

چکیده

زمینه/هدف: هیچ زبان زنده‌ای در دنیا وجود ندارد که کلماتی از زبان‌های دیگر به آن راه نیافته باشد. زبان عربی نیز از این قاعده مستثنی نبوده و وام‌دار زبان‌های دیگر از جمله زبان فارسی است؛ زیرا تعدادی از کلمات آن زبان در قرآن کریم به کار رفته است. یکی از این کلمات، واژﮤ «نمارق» است که یک مرتبه در آیـﮥ 15 سورﮤ غاشیه به کار رفته است. عالمان لغت دربارﮤ ریشه، خاستگاه و اصالت آن دیدگاه یک‌سانی ندارند. اهمیت و ضرورت این پژوهش از آن جهت است که فهم ریشه و معنای این کلمات تأثیر زیادی بر فهم و درک کلام الهی دارد.
روش/رویکرد: این پژوهش با روش توصیفی و تحلیلی به دنبال پاسخ به این سؤال است که معنا و مفهوم «نمارق» در قرآن چیست؟ اصل این واژه چیست و سیر تحول معنایی آن در زبان عربی کدام است؟
یافته‌ها/نتایج: نتایج این پژوهش حاکی از آن است که کلمۀ «نمارق»، از واژه‌های فارسی اصیل است که پس از تعریب و قلب، به زبان عربی راه یافته، در اشعار و روایات و در قرآن کریم به کار رفته است. این واژه، جمع کلمۀ «نمرق» و دارای اصالت فارسی است؛ زیرا در زبان ایران باستان، کلمه «نمر: "namr"» به معنای نرم وجود داشته و بعدها به «نرم» و «نرمک» تغییر یافته است. توضیح این که واژۀ نرمک ابتدا به دلیل تعریب به نرمَق، تبدیل شده و با گذشت زمان و در اثر فرایند قلب، به شکل «نمرق» درآمده است. معنای این واژه را لغت‌نویسان و مفسران بالش، پشتی و تکیه‌گاهی که بر زین اسب قرار داده می‌شود، بیان نموده‌اند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Etymology and Study of the Semantic Change of the Persian Word "Namareq" in the Holy Qur'an

نویسندگان [English]

  • Mojtaba Noroozi 1
  • Mohammad Ali Kazemi Tabar 2
  • Mohammad Mokfi Roodi 3
1 Assistant Professor of the Holy Quran University of Sciences and Education
2 Assistant Professor of Theology Department, Farhangian University of Tehran, Iran
3 Graduated from the Faculty of Quranic Sciences, Mashhad, Iran
چکیده [English]

Purpose: Naghali scrolls represent a written form of the Iranian people's folk epic narratives, primarily transcribed during the Safavid and Qajar eras, although the origins of these tales predate Islam. Despite their antiquity, scribes have integrated a substantial amount of Islamic culture into these narratives.
Method and Research: This study extracts and categorizes the Islamic culture present in the Naqali scroll known as the Shahnameh Haft Lashkar. The scroll was chosen for its comprehensiveness in recounting numerous epic narratives and its prominence in being influenced by Islamic themes.
Findings and Conclusions: Research findings indicate that Islamic culture manifests in this scroll in several ways: establishing connections between these narratives and the stories of prophets, the presence of Arabic-Islamic phrases in the characters' speech, the existence of Shi'ite Islamic thought within these narratives, and the conversion or portrayal of certain characters as Muslims. Based on this analysis, it becomes evident that the narrator has perceived pre-Islamic Iranians as Muslims and their army as an Islamic force. Iranian characters are depicted as propagators of Islam, inviting their enemies to embrace the faith during their battles, and many adversaries convert to Islam while confronting the Iranians. The characters in these stories are consistently mindful of God and frequently supplicate to Him. The narrator and Naghali of this scroll have theorized narratives from pre-Islamic periods within an Islamic framework, thus imparting an Islamic character to them.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Namareq
  • pillow
  • Poshti
  • Etymology
  • Historical application
  • Arabic Persian

مراجع

قرآن کریم.
ابن‏ابى‏حاتم، عبدالرحمن بن محمد، (1419 ق) تفسیر القرآن العظیم (ابن ابى حاتم)، ریاض: مکتبة نزار مصطفى الباز.
ابن‏ابى‏زمنین، محمد بن عبدالله‏، (1424 ق) تفسیر ابن ابى زمنین‏، بیروت‏: دار الکتب العلمیة، منشورات محمدعلی بیضون‏.
ابن اثیر جزری، مبارک بن محمد شیبانی،(1367 ش) النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، محقق و مصحح: طناحى، محمود محمد / زاوى، طاهر احمد، قم‏: موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
ابن‏جوزى، عبدالرحمن بن على،(1422 ق) زاد المسیر فى علم التفسیر، بیروت: دار الکتاب العربی.
ابن درید، محمد بن حسن‏،(1998 م) جمهرة اللغة، بیروت،: دارالعلم للملایین‏‏.
ابن سیده، على بن اسماعیل‏،(1421 ق) المحکم و المحیط الأعظم‏، محقق/ مصحح: هنداوى، عبدالحمید، بیروت‏: دار الکتب العلمیة.
ابن سیده، على بن اسماعیل‏،(بی‌تا) المخصص‏، بیروت‏: دار الکتب العلمیة.
ابن‏عاشور، محمدطاهر،(1420 ق) تفسیر التحریر و التنویر المعروف بتفسیر ابن عاشور، بیروت‏: مؤسسة التاریخ العربی‏‏.
ابن فارس، أحمد بن فارس‏،(1404 ق) معجم مقاییس اللغة، محقق ـ مصحح: هارون، عبد السلام محمد، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
ابن‏قتیبه، عبدالله بن مسلم‏،(1411 ق) تفسیر غریب القرآن( ابن قتیبه)، شارح: رمضان، ابراهیم محمد، بیروت‏: دار و مکتبة الهلال.
ابن‏کثیر، اسماعیل بن عمر،(1419 ق) تفسیر القرآن العظیم، محقق: شمس‏الدین، محمد حسین، بیروت: دار الکتب العلمیة، منشورات محمدعلی بیضون.
ابن منظور، محمد بن مکرم‏،(1414 ق) لسان العرب،‏ محقق ـ مصحح: میر دامادى، جمال الدین‏، بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع- دار صادر.
ابوالفتوح رازى، حسین بن على‏،(2003 م) روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن‏، مصحح: ناصح، ابوشوفه، احمد عمر، المعجزة القرآنیة، لیبى: دارالکتب الوطنیة.
ابوعبیده، معمر بن مثنى‏،(1381 ق) مجاز القرآن‏، محقق: سزگین، فواد، قاهره‏، مکتبة الخانجی.
ادی شیر، السید،(1368 ش) واژه‌های فارسی عربی شده، مترجم: طبیبیان، سیدحمید، تهران: امیرکبیر.
ازهری، محمد بن أحمد، (1421 ق)تهذیب اللغة، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
اسماعیل صینى، محمود، (1414 ق)المکنز العربى المعاصر، بیروت‏: مکتبة لبنان ناشرون‏‏.
امام شوشتری، محمد علی، (1347 ش)واژه‌های فارسی در زبان عربی، تهران.
بدوى، عبد الرحمن، سیدى، سیدحسین،(1383) دفاع از قرآن در برابر آراى خاورشناسان‏، مشهد.
بغوى، حسین بن مسعود، (1420 ق)تفسیر البغوى المسمى معالم التنزیل، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
بقاعى، ابراهیم بن عمر، (1427)نظم الدرر فى تناسب الآیات و السور، بیروت: دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون.
بلاسى، محمد السیدعلى، (2001 م)المعرب فی القرآن‏، بنغازى: جمعیۀ الدعوۀ الاسلامیۀ العالمیۀ‏.
ثعلبى، احمد بن محمد،(1422 ق) الکشف و البیان المعروف بتفسیر الثعلبی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، چاپ اول، 1422ق.
جبران مسعود،(1389 ش) فرهنگ الفبایی عربی ـ فارسی، ترجمه: انزابی‌نژاد، رضا، مشهد: آستان قدس رضوی.
جفرى، آرتور،(1386 ش) واژه‌هاى دخیل در قرآن‏، مترجم: بدره‏اى، فریدون، تهران: انتشارات توس.
جوالیقی، ابو منصور محمد بن الخضر ،(1410 ق، 1990 م) المعرب من الکلام الأعجمی على حروف المعجم، المُحقِّق: ف. عبد الرحیم، دمشق: دار القلم.
جوهرى، اسماعیل بن حماد،(1376 ق) تاج اللغة و صحاح العربیة، محقق/ مصحح: عطار، احمد عبد الغفور، بیروت: دار العلم للملایین‏.
حفنى، ‏عبد المنعم، (2004 م)موسوعة القرآن العظیم‏، القاهرة: مکتبة مدبولى‏.
حمیرى، نشوان بن سعید، (1420 ق)شمس العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم‏، محقق/ مصحح: اریانى، مطهر بن على/ عبدالله، یوسف محمد/ عمرى، حسین بن عبدالله‏، دمشق‏: دار الفکر.
خازن، على بن محمد، (1415 ق)تفسیر الخازن المسمى لباب التأویل فی معانی التنزیل، بیروت: دار الکتب العلمیة، منشورات محمدعلی بیضون.
دینورى، عبدالله بن محمد،(1424 ق) تفسیر ابن وهب المسمى الواضح فى تفسیر القرآن الکریم،‏ بیروت‏: دار الکتب العلمیة، منشورات محمدعلی بیضون‏‏.
راغب اصفهانى، حسین بن محمد، (1412 ق)مفردات الفاظ قرآن‏، محقق ـ مصحح: داوودى، صفوان عدنان، بیروت ـ دمشق: دار القلم ـ الدار الشامیة.
زحیلى، وهبه، (1411 ق)التفسیر المنیر، دمشق: دار الفکر.
زرکشى‏، محمد بن عبد الله،(1410 ق) البرهان فی علوم القرآن‏، بیروت‏: دار المعرفة.
زمخشرى، محمود بن عمر،(1407) الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فى وجوه التأویل‏، مصحح: حسین احمد، مصطفى‏، بیروت: دار الکتاب العربی‏.
زمخشرى، محمود بن عمر،(1979 م) أساس البلاغة، بیروت: دار صادر.
زمخشرى، محمود بن عمر،(1417 ق) الفائق فى غریب الحدیث‏، بیروت‏: دار الکتب العلمیة.
سمرقندى، نصر بن محمد، (1416 ق)تفسیر السمرقندى المسمى بحر العلوم‏، محقق: عمروى، عمر، بیروت: دار الفکر.
سیوطى، جلال الدین،(1421 ق- 2001 م) الإتقان فی علوم القرآن‏، بیروت‏: دار الکتاب العربى‏.
سیوطى، جلال الدین،(1408 ق) المهذب فیما وقع فی القرآن من المعرب، تحقیق: سمیر حسین حلبی، بیروت: دار الکتب العلمیة.
سیوطی، جلال الدین،(1431 ق) المتوکلی فیما فی القرآن من اللغات العجمیة، تحقیق: عویضة، جمیل عبد الله، بی‌جا: بی‌نا.
شوکانى، محمد، (1414 ق)فتح القدیر، دمشق، دار ابن کثیر.
شیبانى، محمد بن حسن،(1975 م) ‏کتاب الجیم‏، محقق / مصحح: ابیارى، ابراهیم، قاهره: الهیئة العامة لشئون المطابع الامیریة.
شیخ علوان، نعمه‏الله بن محمود،(1999م) الفواتح الإلهیة و المفاتح الغیبیة: الموضحة للکلم القرآنیة و الحکم الفرقانیة، قاهره‏: دار رکابی للنشر‏.
صابونی، محمد علی،(1405 ق) التبیان فی علوم القرآن،‏ بیروت‏: عالم الکتب‏.
صاحب بن عباد، إسماعیل، (1414 ق)المحیط فی اللغة، محقق ـ مصحح: آل یاسین، محمد حسن، بیروت‏: عالم الکتاب‏.
صنعانى، عبدالرزاق بن همام،(1411 ق) تفسیر القرآن العزیز المسمّى تفسیر عبدالرزاق، بیروت: دار المعرفة.
طاهرى‏، حبیب الله، (1377 ش)درس‌هایى از علوم قرآنى، قم‏: اسوه‏.
طباطبایى، محمدحسین‏،(1390 ق) المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
طبرانى، سلیمان بن احمد،(2008 م) التفسیر الکبیر: تفسیر القرآن العظیم( الطبرانى)، اربد: دار الکتاب الثقافی.
طبرسی، فضل بن حسن، (1372 ش)مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مصحح: یزدی طباطبایی، فضل‌الله و رسولی، هاشم، تهران: ناصر خسرو.
طبرسى، فضل بن حسن،(1412 ق) تفسیر جوامع الجامع، قم: حوزه علمیه قم.
طبرى، محمد بن جریر، (1412 ق)جامع البیان فى تفسیر القرآن (تفسیر الطبرى)، بیروت: دار المعرفة.
طریحی، فخر الدین بن محمد، (1375 ش)مجمع البحرین، محقق ـ مصحح: حسینى اشکورى، احمد، تهران‏: مرتضوى‏.
طوسى، محمد بن حسن،(بی‌تا) التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
علاف‏، ادیب،(1422 ق) البیان فی علوم القرآن‏، دمشق‏: مکتبة الفارابى‏.
فخر رازى، محمد بن عمر،(1420 ق) التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
فراء، یحیى بن زیاد، (1980 م)معانى القرآن (فراء)، محقق: نجار، محمد على‏ و نجاتى، احمد یوسف‏، قاهره: الهیئة المصریة العامة للکتاب.
فراهیدى، خلیل بن أحمد، (1409 ق)کتاب العین‏، قم‏: نشر هجرت‏.
فیروزآبادى، محمد بن یعقوب،(1415 ق) القاموس المحیط، بیروت: دار الکتب العلمیة.
قرشى بنایى، على‌اکبر، (1371 ش-1412 ق)قاموس قرآن‏، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
قرطبى، محمد بن احمد، (1364 ش)الجامع لأحکام القرآن،‏ تهران: ناصر خسرو.
قمی، عباس، (1386 ش)الدر النظیم فی لغات القرآن العظیم، مترجم: عارف، محمدصادق، تحقیق و تصحیح: استادی، رضا، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
قمى، على بن ابراهیم،(1363 ش) ‏تفسیر القمی‏، محقق: موسوى جزایرى، طیب‏، قم: دار الکتاب.
ماتریدى، محمد بن محمد،(1426ق) تأویلات أهل السنة (تفسیر الماتریدى)، محقق: باسلوم، مجدى، بیروت: دار الکتب العلمیة.
ماوردى، على بن محمد،(بیتا) النکت و العیون تفسیر الماوردى‏، مراجعه و تعلیق: عبدالرحیم، سید بن عبدالمقصود، بیروت: دار الکتب العلمیة، منشورات محمدعلی بیضون.
مجلسى، محمدباقر بن محمد تقى‏،(1403ق) بحار الأنوار، بیروت‏، دار إحیاء التراث العربی‏.
مرتضى زبیدى، محمد بن محمد،(1414ق) تاج العروس من جواهر القاموس‏، محقق/ مصحح: شیرى، على،‏ بیروت: دار الفکر.
مصطفوى، حسن‏، (1368ش)التحقیق فی کلمات القرآن الکریم‏، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی‏.
معرفت‏، محمدهادى،(1418ق) التفسیر و المفسرون، مشهد: الرضویه للعلوم الاسلامیه‏.
معرفت‏، محمدهادى، (1415ق)التمهید فی علوم القرآن‏، قم‏: مؤسسة النشر الاسلامى.
مفید، محمد بن محمد،(1413ق) الإختصاص‏، محقق / مصحح: غفارى، على اکبر و محرمى زرندى، محمود، قم‏: الموتمر العالمى لالفیة الشیخ المفید‏.
مفید، محمد بن محمد،(1413ق) الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، محقق / مصحح: مؤسسة آل البیت علیهم السلام‏، قم‏: کنگره شیخ مفید.
مقاتل بن سلیمان،(1423ق) تفسیر مقاتل بن سلیمان، محقق: شحاته، عبدالله محمود، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
مهدوی، حمید، (1393)فرهنگ مبین، تهران: نشر احسان.
موسى، حسین یوسف‏،(1410ق) الإفصاح فى فقه اللغة، قم‏: مکتب الاعلام الاسلامی.
نحاس، احمد بن محمد، (1421ق) اعراب القرآن (نحاس)، حاشیه‌نویس: ابراهیم، عبدالمنعم خلیل‏، بیروت‏: دار الکتب العلمیة، منشورات محمدعلی بیضون‏.
هروى، محمد بن یوسف‏، (1387ش) بحر الجواهر( معجم الطب الطبیعی)، قم‏: جلال الدین.
یزیدى، عبدالله بن یحیى‏،(1405ق) غریب القرآن و تفسیره‏، محقق: الحاج، محمد سلیم‏، بیروت‏: عالم الکتب‏.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار