طومار نقالی شاهنامه هفت لشکر بستر بازتاب فرهنگ اسلامی.

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار زبان و ادبیات فارسی مجتمع آموزش عالی سراوان، سراوان، ایران

2 دانشجوی ارشد/دانشگاه فردوسی

10.22103/jis.2024.21266.2465

چکیده

زمینه/هدف: طومارهای نقالی شکلی مکتوب از روایات حماسی عامیانۀ قوم ایرانی هستند؛ روایاتی که عمدتاً در عصر صفویه و قاجار به کتابت درآمده‌اند، اما اصل روایات مربوط به پیش از اسلام است. با وجود آنکه این روایات مربوط به چنین برهه‌ای از زمان هستند، کاتبان، بخش قابل توجهی از فرهنگ اسلامی را وارد این روایات کرده‌اند.
روش/رویکرد: نگارندگان این جستار، فرهنگ اسلامی موجود در طومار نقالی موسوم به شاهنامۀ هفت لشکر را استخراج و دسته‌بندی کرده‌اند. علت انتخاب این متن جامع بودن آن در بیان روایات متعدد حماسی و نیز برجستگی آن در متأثر بودن از مضامین اسلامی است.
یافته‌ها/نتایج: یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد فرهنگ اسلامی در این طومار به چند وجه تجلی یافته است: ایجاد ارتباط بین این روایات با روایات پیامبران، وجود عبارات عربی-اسلامی در سخن شخصیت‌های روایات، وجود اندیشه‌های اسلامیِ شیعی در این روایات و مسلمان بودن/ شدن برخی از شخصیت‌های روایات. بر مبنای این بررسی روشن شد روایتگر، ایرانیانِ پیش از اسلام را مسلمان و لشکر آنان را لشکر اسلام تلقی نموده است. شخصیت‌های ایرانی گسترش‌دهندۀ دین اسلام هستند و در مبارزات خود دشمنان را به اسلام فرامی‌خوانند و نیز بسیاری از دیوان در نبرد با ایرانیان، به اسلام می‌گروند. شخصیت‌های داستان‌ها همواره به یاد خدا هستند و تضرع و زاری به درگاه او را از یاد نمی‌برند. روایتگر و نقال این طومار، روایاتی را که مربوط به ادوار پیش‌اسلامی هستند، در بستری اسلامی تئوریزه کرده و رنگ‌و‌بویی اسلامی به آن‌ها بخشیده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Reflection of Islamic Culture in the Naghali Scroll of Shahnameh Haft Lashkar

نویسندگان [English]

  • mansour nikpanah 1
  • jalal-al-din gorgich 2
1 Associate Professor of Persian Language and Literature, Saravan Higher Education Complex. Saravan. Iran.
2 Graduate student/university of mashhad
چکیده [English]

Purpose: Naqali scrolls are a written form of Iranian folk epic narratives, primarily transcribed during the Safavid and Qajar eras, although the original narratives predate Islam. Despite their pre-Islamic origins, scribes incorporated a significant amount of Islamic culture into these narratives.
Method and Research: This study extracts and categorizes the Islamic culture present in the Naqali scroll known as the Shahnameh of Seven Armies. The scroll was chosen for its comprehensiveness in recounting numerous epic narratives and its prominence in being influenced by Islamic themes.
Findings and Conclusions: The research findings reveal that Islamic culture manifests in this scroll in several ways: connecting these narratives to the stories of prophets, incorporating Arabic-Islamic phrases into the characters' speech, embedding Shi'a Islamic ideas within the narratives, and portraying some characters as Muslims or converting to Islam. Based on this examination, it is evident that the narrator considered pre-Islamic Iranians to be Muslims and their army to be the army of Islam. Iranian characters spread Islam and call their enemies to Islam in their battles, and many of the demons convert to Islam in their fight against the Iranians. The characters of the stories are always mindful of God and never forget to supplicate and lament to Him. The narrator and storyteller of this scroll has theorized and Islamicized narratives that belong to pre-Islamic eras.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Naqali scroll
  • Haft Lashkar
  • conversion of demons to Islam
  • Shi'a ideas
آیدنلو، سجاد (1395). «معرفی یک طومار نقالی کهن به زبان ترکی». آینۀ میراث، 15(60)، صص149-129.
آیدنلو، سجاد (1388). «مقدمه‌ای بر نقالی در ایران». گوهر گویا، سال سوم، ش چهارم(پیاپی 12)، صص 35- 64.
آیدنلو، سجاد (1390). «ویژگی‌های روایات و طومارهای نقالی». بوستان ادب، سال سوم، ش اول (پیاپی 7)،صص28-1.
ابن خلدون، عبدالرحمن (1362). مقدمۀ ابن خلدون. ترجمۀ محمد پروین گنابادی، تهران: علمی-فرهنگی.
ارژنگی، کامران (1397).«نگاهی انتقادی به شیوۀ تصحیح طومارهای نقالی شاهنامه». ایران‌نامگ، سال 3، ش 4،صص 107-147.
اسدی طوسی، ابونصر علی بن احمد (1354). گرشاسب‌نامه. به اهتمام حبیب یغمایی، چ دوم، تهران: کتابخانۀ طهوری.
اصغری طرقی، مژگان، (1391). «جنبه‌های حماسی و ویژگی‌های سبکی خاوران‌نامۀ ابن حسام خوسفی». تاریخ ادبیات، ش 72، صص 50- 17.
اصفهانی، راغب (1420 ق). محاضرات الأدباء و محاورات الشعراء و البلغاء. ج1، بیروت: شرکة دارألارقم بن ابی‌الأرقم.
ایرانی، اکبر (1389). «دربارۀ علی‌نامه». ضمیمۀ آینۀ میراث، ش 20، صص 70- 57.
باستانی پاریزی، محمدابراهیم (1355). از پاریس تا پاریز. چ دوم، تهران: مؤسسۀ انتشارات امیرکبیر.
پرویزی، رسول (1347). «گم گشتن انگشتری و بر باد رفتن ملک سلیمان». وحید، ش 61، صص 88- 83.
ترکمان، اسکندر بیک (1364).  عالم‌آرای عباسی. ج 1، تهران: نشر طلوع.
خمینی، روح‌الله (1357). کشف‌الاسرار. قم: آزادی.
خوسفی، ابن حسام (1381)، خاوران‌نامه(به انضمام نگاره‌ها و تذهیب‌های فرهاد نقاش)، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
دهخدا، علی اکبر (1377). لغت‌نامه. ج10، زیر نظر محمد معین و سیدجعفر شهیدی،چ دوم، تهران: مؤسسۀ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
رزمجو، حسین (1388). قلمرو ادبیات حماسی ایران. ج 1، چ دوم، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
سپهری، محمد، (1385).  تمدن اسلامی در عصر امویان. تهران: نورالثقلین.
شاهنامۀ هفت لشکر (1400). مقدمه، تصحیح و توضیحات محمد جعفری و زهرا محمدحسنی، تهران: خاموش.
شریعتی، علی (1350). تشیّع علوی و تشیّع صفوی. تهران: سازمان انتشارات حسینیّۀ ارشاد.
شفیعی کدکنی، محمدرضا، (1392).  زبان شعر در نثر صوفیه. چ پنجم، تهران: سخن.
شهری، جعفر (1371). طهران قدیم. ج 1، تهران: معین.
صفا، ذبیح‌الله (1333). حماسه‌سرایی در ایران. تهران: مؤسسۀ مطبوعاتی امیرکبیر.-طومار نقالی شاهنامه، (1391). مقدمه، ویرایش و توضیحات سجاد آیدنلو، تهران: به‌نگار.
فتوحی، محمود، (1395). سبک‌شناسی، نظریه‌ها. رویکردها و روش‌ها، چ سوم، تهران: سخن.
قائمی، فرزاد، (1393آ). «ارتباط نمایۀ نبرد با دیوان در اساطیر ایران و باور به خدایان شاخدار در فرهنگ های بومی (و آزمون‌ وارگی این نبرد در مسیر فردیت قهرمان)». جستارهای ادبی، سال چهل و هشتم، ش 188، صص 164-141.
قائمی، فرزاد (1393ب). «بررسی متن‌شناختی جایگاه سلیمان(ع) در روند تکوین حماسه‌های ایرانی». متن‌شناسی ادب فارسی، دورۀ جدید، ش 4(پیاپی 24)، صص 117- 136.
کتاب گرشاسپ، (1401). به کوشش فرزاد قائمی و جلال‌الدین گرگیج، تهران: سخن.
لوکاس، هنری استیون (1387).  تاریخ تمدن. ترجمۀ عبدالحسین آذرنگ، چ هفتم، تهران: سخن.
مجلسی، محمدباقر بن محمد تقی، (1403 ق)‏.  بحار الأنوار. تصحیح و تحقیق جمعی از محققان‏، چ دوم، ج 58، بیروت: دار إحیاء التراث العربی‏.
محجوب، محمدجعفر (1386). ادبیات عامیانۀ ایران. به کوشش حسن ذوالفقاری، چ دوم، تهران: چشمه.
مطهری، مرتضی (1380).  پانزده گفتار. تهران: صدرا.
مقدمی، محمدتقی، (1392).  سنت و مدرنیته. تهران: انتشارات مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
هفت لشکر (طومار جامع نقالان از کیومرث تا بهمن)، (1398). تصحیح و توضیح مهران افشاری و مهدی مداینی، تهران: انتشارات دکتر محمود  افشار.
یاحقی، محمدجعفر، (1386).  فرهنگ اساطیر و داستان‌واره‌ها در ادبیات فارسی. تهران: فرهنگ معاصر.