تحلیل ساختاری فرم در آثار سنگ صابونی حوزۀ تاریخی هلیل‌رود

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 مدیر گروه و عضو هیات علمی

2 هنر اسلامی / دانشکده هنر و معماری صبا / دانشگاه شهید باهنر کرمان

10.22103/jis.2024.21913.2515

چکیده

زمینه/هدف: هدف از انجام این پژوهش واکاوی ساختاری، طبقه‌بندی و تحلیل فرم ظروف سنگ کلریت (سنگ صابون) در حوزۀ تاریخی هلیل‌رود و پی بردن به چگونگی شکل‌گیری و نوع تفکر ساخت در این اشیاست.
روش/رویکرد: روش پژوهش توصیفی-تحلیلی و شیوۀ گردآوری داده‌ها کتابخانه‌ای است.
یافته‌ها/نتایج: کاوش‌ها در منطقۀ هلیل‌رود در سال 2001 میلادی (1382 شمسی) از کشف تمدنی خبر داد که می‌تواند نقطۀ آغازی برای تمدن شرق باشد. این ناحیه از بزرگترین مراکز تجاری و صنعتی در شرق باستان است و در زمینۀ تولید و صدور صنایع دستی از جنس سنگ صابون، مرمر و مفرغ به سایر مناطق، چون بین‌النهرین، شهره بوده است. در این میان، آثار ساخته شده از سنگ کلریت توجه بسیاری از محققان حوزۀ هنر و تمدن را به خود جلب کرده است؛ اما با وجود اهمیت این منطقۀ تاریخی، بسیاری از جنبه‌های آثار به دست آمده از این منطقه کمتر شناخته شده و یا ناشناخته باقی مانده و نیاز به بررسی بیشتر و مطالعات دقیق‌تری دارد. فرم اشیای سنگ صابونی نشان از تنوع انبوهی در حجم سه بُعدی و شکل این آثار و تزیینات دارد. بررسی رابطۀ فرم اشیا با عملکرد، ابزار و متریال، تناسب اجزا با کل اثر و سایر ویژگی‌ها و تناسبات نشان می‌دهد که ساخت اشیای سنگ صابونی در این منطقه، توسط انسان هلیل‌رود کاملا هوشمندانه و هدفمند صورت گرفته است و بین فرم‌های متنوع در بدنۀ اشیا و عملکرد آن‌ها ارتباطی معنادار وجود دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Structural Analysis of Form in the Soapstone Works of Halilroud Historical Area

نویسندگان [English]

  • ضیاءالدنی دشتخاکی Ziaadini Dashtkhaki 1
  • mojtaba yazdanpanah 2
1 The head and member of faculty of art at Bahonar University
2 saba faculty. shahid bahonar uni. kerman . iran
چکیده [English]

Purpose: Explorations in the Halilroud region in 2001 AD revealed the discovery of a civilization that excelled in producing and exporting handicrafts made from soapstone, marble, and inlaid work to other regions. Among these, the artifacts made from chlorite stone have garnered more attention due to their high production volume. Although this historical region is of great importance, many aspects of the artifacts obtained from this region have received less attention or remain unknown. For example, there have been few studies on the form of these artifacts, with most research focusing on the patterns of these productions. This research aims to investigate the structural composition, classification, and formal analysis of chlorite stone vessels in the historical area of Halilroud, and to understand the formation process and the type of construction thinking in these objects.
Method and Research: The research method is descriptive-analytical, and the data collection method is library-based.
Finding and Conclusion: The results of examining the relationship between the form of objects and their performance, tools, materials, and the proportion of components to the overall effect, as well as other characteristics and relationships, indicate that the construction of soapstone objects in this region by the human Halilroud has been carried out in a completely intelligent and purposeful manner, and there is a meaningful connection between the various forms in the body of the objects and their performance

کلیدواژه‌ها [English]

  • Halilroud
  • Jiroft
  • Form
  • Soapstone
  • Civilization
اسکندری، رسول. آشوری، محمد تقی.(1395). جامعه و فرهنگ و تأثیر آن بر فرم سفالِ پیش از تاریخ سیلک، نشریۀ نامۀ هنرهای تجسمی و کاربردی، 9(18)، 23-42.
بهزادی، رقیه.(1389). آریاها و ناآریاها در چشم انداز کهن تاریخ ایران، طهوری، تهران.
بهمنی، پردیس.(1400). مقدمه‌ای بر طرح اشیا در هنر اسلامی ایران، فخراکیا، تهران.
بهمنی، پردیس.(1398). طراح ایرانی چگونه می‌اندیشد، فخراکیا، تهران.
پرو، ژان. (1386). نگاهی به نقوش بازمانده از جیرفت، مجلۀ آینۀ خیال، شمارۀ 2، آذرماه 74.
تاتارکیه ویچ، و. (1381). فرم در تاریخ زیباشناسی، مترجم: دوستخواه، کیوان، فصلنامۀ هنر، تابستان 1381، شماره 52،46 تا 61.
چوبک، حمیده. (1392). روزنامۀ اطلاعات، چهارشنبه 5 تیر. شماره  25624، باستان‌شناسی و هنر جیرفت بخش اول.
چوبک، حمیده. (1392). روزنامه اطلاعات، چهارشنبه 12 تیر، شماره25630، باستان‌شناسی و هنر جیرفت بخش دوم.
حیدریان، محمود. (1394). مجید ساریخانی، شبنم شیخی‌پور، معرفی هنر حجاری ظروف سنگی جیرفت در هزارۀ سوم پ.م، کنفرانس بین المللی معماری و شهرسازی، عمران و محیط زیست، افق‌های آینده، تهران.
خشنود شریعتی، آذین. (1386). جیرفت در آینۀ وب‌گاه‌های خارج از ایران، آیینه خیال، (2).، 84-87.
رازانی، مهدی و یوسف مجیدزاده و سیدمحمد امین‌امامی. (1390). بررسی مقدماتی روش ساخت و تزیین سنگ‌های کلریتی حوزۀ تمدنی هلیل‌رود، مجموعه مقالات دومین گردهمایی گنجینه‌های از یادرفتۀ هنر ایران، به کوشش مهدی مکی‌نژاد، جلد4، تهران:فرهنگستان هنر و متن(مؤسسۀ تألیف و ترجمه و نشر آثار هنری)، زمستان 1390، 481-500.
شیخ بیلکو اسلام، بابک.(1394). تفاوت کاربرد ظروف و اشیای سنگ صابونی در ایران و میان‌رودان در هزارۀ سوم ق.م، دومین همایش ملی باستان‌شناسی ایران، مشهد.
علیدادی سلیمانی، نادر. (1383). مقدمه‌ای بر جغرافیای طبیعی و محیط زیست حوزۀ هلیل، مجموعه مقالات نخستین همایش بین‌المللی تمدن حوزۀ هلیل: جیرفت، به کوشش یوسف مجیدزاده، تهران، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کرمان.
مجیدزاده، یوسف. (1382). جیرفت کهن‌ترین تمدن شرق،  وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران.
محسنی. حسین، بهرام نفری.(1398). مبانی هنر ایران، مارلیک، تهران.
مقدم، نسرین. (1392). پژوهشی دربارۀ ارتباط فرم و عملکردِ ظروف باستانی ایران، فصلنامۀ علمی پژوهش هنر، آموزشی و پژوهشی، سال نخست، شمارۀ سه زمستان 1392.
نوروزی‌طلب، علیرضا. (1387). نظریۀ فرمال، اساس نقد، تفسیر و فهم آثار هنری، باغ نظر، (10)، 69 – 88
ونگ، وســیوس.(1380). اصــول فرم و طرح، ترجمــة آزادة بیداربخت و نسترن لواسانی، نشرنی، تهران
هال، ادوارد.  تی. (1390). بُعد پنهان، ترجمة منوچهر حبیبیان، انتشــارات دانشگاه تهران، تهران
Perrot, J.  and Madjidzadeh, Y.  (2005).  L 'iconography des vases et objets en chlorite de Jiroft (Iran)., Paléorient, Vol.  31, No.  2.  pp.  123-152.  Published by: Paleorient and CNRS Editions and CNRS Editions.  Stable URL: http://www. jstor. org/stable/41496743. 
http://geology. com/rocks/soapstone. shtml
International Conference on Architecture, Urbanism, Civil Engineering, Art, Environment Future Horizons & Retrospect
16 November 2015, Tehran, Iran, Institute of Art and Architecture (SID).