تحلیل اسطورة ایزد نباتی در قصة «گدولی و ماده گاو»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشگاه جهرم

10.22103/jis.2025.4882

چکیده

زمینه/ هدف: آیین‌های باروری یکی از گونه‌های پربسامد اساطیر است که بخش گسترده‌ای از اساطیر جهان را در خود جای داده است. این اسطوره، توجیه انسان عصر باستان از زندگی دوبارة گیاهان در فصل بهار است که به شکل‌های گوناگون در گوشه و کنار جهان نمود یافته است. دُموزی/ تموز، آتیس، آدونیس، دیونیزوس، اوزیریس، بَعَل، پرسفون، بالدر، معروف‌ترین ایزدان گیاهی در اساطیر جهان هستند. در اساطیر ایرانی نیز سیاوش در زمرة ایزدان گیاهی است که ماجراهای مربوط به او بخش بزرگی از شاهنامه را دربرگرفته است. نگارنده در بررسی‌های میدانی خود افسانه‌ای را ضبط کرده است که همسانی‌های شگرفی با دیگر داستان‌های مشابه خود در اسطوره‌های جهان دارد. این روایت پیش از این در هیچ منبعی مکتوب نشده و با توجه به این‌که شمار اندکی از افراد کهن‌سال این افسانه را در خاطر دارند، در آستانة فراموشی است. هدف این پژوهش ضبط و بررسی تحلیلی این روایتِ در آستانة فراموشی است
روش/ رویکرد: این مقاله به روش میدانی و کتاب‌خانه‌ای و با رویکرد توصیفی- تحلیلی نگارش شده است.
یافته‌ها/ نتایج: یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که شخصیت «گدولی» که در این قصه در نقش ایزد گیاهی ظاهر شده است، مانند دیگر همتایان خود از تولد تا مرگ، ارتباطی ویژه با طبیعت و سرسبزی آن دارد؛ قهرمان داستان برای نجات طبیعت و بازگرداندن حیات و سرسبزی به جهان، با دیو خشک‌سالی که عامل زایش- ماده‌گاو- را به بند کشیده است، نبرد می‌کند و با شکست دادن او، جهان دوباره نو می‌شود. ایزد نباتی در این داستان عامیانه نیز مانند دیگر همتایان خود، به وسیلة زنی- که در این داستان در نقش معشوق ظاهر می‌شود- به درون گیاه نی فرستاده می‌شود. هر چند این زن/ الهه، برخلاف داستان‌های مشابه، تلاشی برای بازگرداندن ایزد نباتی نمی‌کند. حضور شخصیت‌هایی مانند گدولی، ماندنی و گل‌بس، نقش پررنگ اونالک‌ها در روند داستان، مطرح شدن گاو به عنوان عامل زایش، مکان‌های بومی و آشنا برای مردم منطقه، رنگ و بوی بومی به داستان داده است. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis of the Myth of the Plant God in the Story of “Gadouli and the Cow”

نویسنده [English]

  • azim jabbareh naserou
jahrom university
چکیده [English]

Purpose: Fertility rituals are one of the most frequent types of myths that encompass a wide range of world myths. This myth is the ancient man’s explanation of the rebirth of plants in spring, which has been manifested in various forms in all corners of the world. Demuzi/Temmuz, Attis, Adonis, Dionysus, Osiris, Baal, Persephone, Balder are the most famous plant gods in world myths. In Iranian mythology, Siavash is also among the plant gods whose adventures comprise a large part of the Shahnameh. In his field research, the author has recorded a legend that has remarkable similarities with other similar stories in world myths. This narrative has not been written down in any source before and, given that only a few old people remember this legend, it is on the verge of oblivion. The aim of this research is to record and analyze this narrative on the verge of oblivion.
Method and Research: This article was written using a field and library method and a descriptive-analytical approach.
Findings and Conclusions: The research findings show that the character of "Gadouli", who appears in this story as a plant god, has a special connection with nature and its greenery, like his other counterparts, from birth to death; in order to save nature and restore life and greenery to the world, the hero of the story fights with the drought demon who has bound the agent of birth - the cow - and by defeating him, the world becomes new again. In this folktale, like his other counterparts, the plant god is sent into the reed plant by a woman - who appears in this story as the lover. However, this woman/goddess, unlike similar stories, does not try to bring the plant god back. The presence of characters such as Gadouli, Mandani and Golbas, the prominent role of the Ounalaks in the story, the introduction of the cow as the agent of childbirth, and local and familiar places for the people of the region have given the story a local flavor and flavor.

کلیدواژه‌ها [English]

  • plant god
  • drought demon
  • agent of childbirth
  • female cow

-

آیدنلو، سجاد (1393). «اسفندیار ایزدی گیاهی؟». مجلة پژوهش‌های ادبی، ش 45، صص 9-46.
ابن بلخی (1363). فارس‌نامه. به تصحیح لسترنج و نیکلسون. تهران: دنیای کتاب.
اسمیت، ژوئل (1383). فرهنگ اساطیر یونان و روم. ترجمه‌ی شهلا برادران خسروشاهی. تهران: روزبهان و فرهنگ معاصر.
الیاده، میرچا (1376). رساله در تاریخ ادیان. ترجمه‌ی جلال ستاری. تهران: سروش.
ایونس، ورونیکا (1375). اساطیر مصر. ترجمه‌ی باجلان فرخی. تهران: اساطیر.
بهار، مهرداد (1384). از اسطوره تا تاریخ. تهران: چشمه.
بهار، مهرداد (1376). پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: آگاه.
بهار، مهرداد (1374). جستاری چند در فرهنگ ایران. تهران: فکر روز.
پرون، استیوارد (1381). اساطیر روم. تهران: اساطیر.
پیج، ر، ی. (1382). اسطوره‌های اسکاندیناوی، ترجمه‌ی عباس مخبر، تهران: مرکز.
جلالی نایینی، سید محمدرضا (1372). تحقیق و ترجمه و مقدمۀ گزیدة سروده‌های ریگ‌ودا. تهران: نقره.
حسام‌پور، سعید و عظیم جبّاره ناصرو (1390). افسانه‌ها و قصه‌های مردم کوهمره سرخی. شیراز: سیوند. 
حصوری، علی (1378). سیاوشان. تهران: چشمه.
خجسته، فرامرز و محمدرضا حسنی جلیلیان (1390). «تحلیل داستان سیاوش بر بنیاد ژرف ساخت اسطوره‌ی الهه‌ی باروری و ایزد گیاهی». مجلۀ تاریخ ادبیات. شمارۀ 3. صص 77-96.
دیکسون کندی، مایک (1385). دانشنامه‌ی اساطیر یونان و روم. ترجمه‌ی رقیه بهزادی. تهران: طهوری.
راماین (1350). به کوشش عبدالودود اظهر دهلوی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
رضایی دشت ارژنه، محمود (1389). بررسی تحلیلی- تطبیقی سیاوش، اوزیریس و آتیس. مجلۀ مطالعات ادبیات تطبیقی. س 4. ش 13. صص 45-65.
روزنبرگ، دونا (1379). اساطیر جهان (داستان‌ها و حماسه‌ها). ترجمه‌ی عبدالحسین شریفیان. تهران: اساطیر.
روزنبرگ، دونا (1389). اسطوره‌ی ایزیس و اُزیریس. ترجمه‌ی ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران: اسطوره.
زمردی، حمیرا (1387). نمادها و رمزهای گیاهی در شعر فارسی. تهران: زوّار.
ستاری، رضا و سوگل خسروی (1394). «ویژگی‌های پری و زن جادو در منطومه‌های حماسی پس از شاهنامه». نشریه‌ی متن‌پژوهی ادبی، س21، ش 74، صص 7-30.
سرکاراتی، بهمن (1385). سایه‌های شکار شده. تهران: طهوری.
شوالیه، ژان و آلن گربران (1379). فرهنگ نمادها. ج2. ترجمه‌ی سودابه فضایلی. تهران: جیحون.
شهبازی، عبدالله (1366). ایل ناشناخته. تهران: نی.
فردوسی، ابوالقاسم (1394). شاهنامه. به تصحیح جلال خالقی مطلق. ج1 تهران: سخن.
فردوسی، ابوالقاسم (1394). شاهنامه. به تصحیح جلال خالقی مطلق. ج3. تهران: سخن.
فریزر، جیمز جرج (1386). شاخه‌ی زرّین. ترجمه‌ی کاظم فیروزمند. تهران: آگاه.
گرانت مایکل و جان هیزل (1384). فرهنگ اساطیر کلاسیک (یونان و روم). ترجمه‌ی رضا رضایی. تهران: ماهی.
گری، جان (1378). اساطیر خاور نزدیک. ترجمه‌ی باجلان فرخی. تهران: اساطیر.
گریمال، پیر (1378). فرهنگ اساطیر یونان و روم. ترجمه‌ی احمد بهمنش. تهران: امیرکبیر.
لسترنج، گی (1364). جغرافیای تاریخی سرزمین خلافت شرقی. ترجمه‌ی محمود عرفان. تهران: علمی و فرهنگی.
لیک، گوندولین (1385). فرهنگ اساطیر شرق باستان، ترجمه‌ی رقیه بهزادی، تهران: طهوری.
مارزلف، اولریش (1376). طبقه‌بندی قصه‌های ایرانی. ترجمة کیکاووس جهانداری. تهران: سروش.
مستوفی، حمدالله (1336). نزهه القلوب. تهران: طهوری.  
معصومی، غلامرضا (1388). دایره المعارف اساطیر و آیین‌های باستانی جهان. تهران: سورۀ مهر.
میرخواند (1385). روضۀ الصفا. به تصحیح جمشید کیانفر. تهران: اساطیر.  
ناس، جان بویر (1348). تاریخ جامع ادیان. ترجمه‌ی علی اصغر حکمت. تهران: فرانکلین.
وارنر، رکس (1387). دانشنامه‌ی اساطیر جهان. ترجمه‌ی ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران: اسطوره.
هدایت، صادق (1385). فرهنگ عامیانه‌ی مردم ایران. گردآورنده: جهانگیر هدایت. تهران: چشمه.
هوک، ساموئل هنری (1372). اساطیر خاورمیانه. ترجمه‌ی علی اصغر بهرامی و فرنگیس مزداپور. تهران: روشنگران.
یشت‌ها(1377). به کوشش ابراهیم پورداوود. تهران: اساطیر.