اگزیستانسیالیسم در رباعیات خیام

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سلمان فارسی کازرون

2 عضو هیئت علمی دانشگاه سلمان فارسی کازرون

چکیده

   اگزیستانسیالیسم (فلسفۀ اصالت وجود) یکی از مهم­ترین و تأثیرگذارترین مکتب­های فلسفی و ادبی جهان در قرن بیستم می­باشد که مهد پیدایش و رواج آن کشورهای اروپایی و به­ویژه، آلمان و فرانسه بوده­است. در این مکتب فلسفی ـ ادبی، فرد انسانی به عنوان فاعلی آگاه شناخته می­شود که در تجربۀ هستی و لمس معنای وجود، به طور بی­واسطه با حقیقت زندگانی رویا­رو شده و پوچی و بی­معنایی زندگی خود را درمی‌یابد، آنگاه با تکیه بر پاسداشتِ گوهرِ «آزادی» و با استفاده از امکان گزینش و انتخاب، هدفی برای خود برگزیده، به این شکل به سلسله رویدادها و حوادثی که «زندگی» نامیده می­شود، معنا و مفهوم می‌بخشد. حکیم عمر خیام، شاعر و دانشمند اندیشه­ورز ایرانی در نیمۀ دوم سدۀ پنجم و آغاز سدۀ ششم هجری (دوازدهم میلادی) را به واسطه طرح پرسش­های بنیادین فلسفی در پیوند با هستی انسان و آغاز و انجام کار جهان و نیز باورمندی تلویحی و تقریبی به نقش­آفرینی آدمی در تعیین مسیر خویش، با تأکید بر پیام­ها و توصیه­های پی در پی مبتنی بر «دم­غنیمت شماری» در رباعیات منسوب به او، می­توان از پیشگامان اگزیستانسیالیسم در سده­های میانه به­شمار­آورد. این مقاله تلاشی در جهت همسو نشان دادن بن‌مایه‌های برجستۀ اگزیستانسیالیسم و اندیشه­های فلسفی مطرح شدۀ خیام در رباعیات است. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Existentialism in the Quatrains of Khayyam

نویسندگان [English]

  • Amin Saranjam 1
  • Mohtasham Mohammadi 2
1 PhD Student of Persian Language and Literature, Salman Farsi University of Kazeroun
چکیده [English]

Existentialism (philosophy of existence principality) is one of the most influential (effective) philosophical and literary schools of the world in 21th century that originated and developed in European countries, particularly Germany and France. In this philosophical-literary school the individual is known as a knowing subject (agent) who, in the experience of existence and understanding the meaning of existence encounters the truth of life and discovers the absurdity of his life. Then, based on respect for “freedom”, and also using the possibility of choice, man has selected his objective, and in this way, applies meaning to a series of events and incidents that are called “life”. Hakim Omar Khayyam, the Iranian poet and thinker in the second half of the fifth and the beginning of sixth century AH (twelfth century AD), is considered the pioneer of existentialism in the middle centuries due to his fundamental philosophical inquiry about human existence and the beginning and end of the world, and also the implicit and approximate faith in human role in determining his direction with an emphasis on sequential messages and recommendations based on  the idea of “Seize the Day” in his (Khayyam) quatrains.This study is an attempt to indicate the coincidence of prominent themes of existentialism with the philosophical ideas proposed by the Khayyam in his quatrains.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Comparative literature
  • Existentialism
  • Questions about existence
  • Quatrains of Khayyam
  1. ابن‌اثیر، عزالدین ابوالحسن علی جزری. (1349). اخبار ایران از الکامل ابن‌اثیر. ترجمة محمد ابراهیم باستانی پاریزی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  2. ابن‌فقیه، احمد بن محمد همدانی. (1302). البلدان. لیدن: بی‌نا.
  3. بلعمی، ابوعلی محمد. (1353). تاریخ بلعمی. به‌تصحیح محمد تقی بهار، به‌کوشش محمد پروین گنابادی، تهران: کتاب‌فروشی زوّار.
  4. بهار، مهرداد. (1375). پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: نشر آگه.
  5. بیرونی، ابوریحان. (1352). آثارالباقیه. ترجمة اکبر داناسرشت، تهران: انتشارات ابن سینا.
  6. تهانوی. محمد علی فاروغی.(1862 م).کشّاف اصطلاحات الفنون. کلکته.
  7. حافظ، محمد.(1371). دیوان. چاپ اول. تهران: انتشارات میلاد.
  8. حمزة اصفهانی، ابوعبدالله حمزه بن حسن. (1346). تاریخ پیامبران و شاهان(سنی ملوک‌الارض و الانبیاء). ترجمة دکتر جعفر شعار، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
  9. خاقانی، بدیل بن علی. (1374). دیوان. چاپ پنجم.تهران: انتشارات زوّار.
  10. داد، سیما. (1390). فرهنگ اصطلاحات ادبی. چاپ پنجم. تهران: انتشارات مروارید.
  11. دینوری، ابوحنیفه احمد بن داوود(1346). اخبار الطوال. ترجمة صادق نشأت، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
  12. رزمجو، حسین. (1375). انسان آرمانی و کامل در ادبیات حماسی و عرفانی فارسی. چاپ دوم. تهران: انتشارات امیر کبیر.
  13. روایت‌پهلوی. (1367). ترجمة مهشید میرفخرایی، تهران: موسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
  14. روزنبرگ، دونار. (1379). اساطیر جهان: داستان ها و حماسه‌ها. ترجمۀ عبدالحسین شریفیان. چاپ اول. تهران.
  15. شمیسا، سیروس. (1379). سبک شناسی شعر. چاپ پنجم. تهران: انتشارات فردوس.
  16. صفا، ذبیح الله. (1390). حماسه سرایی در ایران. چاپ پنجم. تهران: انتشارات فردوس.
  17. فردوسی، ابوالقاسم. (1966). شاهنامه. متن انتقادی، زیر نظر ی.ا. برتلس. مسکو.
  18. فرنبغ‌دادگی. (1369). بندهش. گزارش مهرداد بهار، تهران: انتشارات طوس.
  19. کزازی، میر جلال الدین. (1392). گزارش دشواری‌های دیوان خاقانی. چاپ هشتم. تهران: نشر مرکز.
  20. کلیم کاشانی، ابوطالب. (1369). دیوان. به تصحیح پرتو بیضایی. تهران: خیام.
  21. گردیزی، ابوسعید عبدالحی. (1347). زین‌الاخبار. به تصحیح عبدالحی حبیبی، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
  22. ماهیار، عباس. (1392). سحر بیان خاقانی. چاپ نهم. کرج: انتشارات جام گل.
  23. مستوفی، حمدالله. (1362). تاریخ گزیده. به اهتمام عبدالحسین نوایی، چاپ اول، تهران: انتشارات امیرکبیر.
  24. معین، محمد. (1382). فرهنگ فارسی. چاپ اول. تهران: انتشارات بهزاد.
  25. مولوی، جلال‌الدّین محمد بلخی. (1371). مثنوی معنوی. با شرح عبدالباقی گولپینارلی. ترجمۀ هـ.سبحانی. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  26. مینوی‌خرد. (1354). ترجمة احمد تفضلی، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
  27. واشقانی فراهانی، ابراهیم. (1387). ریشه‌شناسی اسطوره و گونه‌های آن در باورهای ایران باستان. مجلۀ «مطالعات ایرانی». سال هفتم. شمارۀ 14. صص 237-264.
  28. (1393) . اسطورۀ پیدایش در ایران باستان. همدان: هگمتانه.
  29. یسنا. (2536). ترجمة ابراهیم پورداوود، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  30. یشت‌ها. (1377). تفسیر و تألیف ابراهیم پورداوود، دو جلد، چاپ اول، تهران: انتشارات اساطیر.