ریشه‌شناسی و نمادپردازی شخصیّت کیومرث و هوشنگ در شاهنامه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد یزد

2 دانش‌آموختۀ کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد یزد

چکیده

شاهنامۀ فردوسی سند هویّت ملی و دینی ماست و تحلیل ابعاد ساختاری و محتوایی، به‌ویژه بررسی‌های تطبیقی آن با متون اساطیری و دینی دیگر به منظور شناخت هرچه بیشتر رمز و رازها و دستیابی به آموزه‌ها و پیام‌های اخلاقی و معنوی این اثر شگرف در هر عصری و برای هر نسلی ضرورت دارد. در این جستار، با تجزیه و تحلیل ابیات شاهنامه و با بهره جستن از منابع معتبرشاهنامه­شناسی، اسطوره­شناسی و تاریخی، ابتدا به بررسی و تحلیل مهم­ترین عناوین و القاب در بخش اساطیری، به­ویژه شخصیّت اساطیری(کیومرث و هوشنگ) پرداخته و سپس به لحاظ ریشه­شناسی، تعابیر نمادین و رمزی و عرفانی تحلیل، مقایسه و بر اساس شواهد و قراین موجود نتیجه‌گیری شده است. بر این اساس، هرکدام از شخصیت‌ها و قهرمانان شاهنامه با پندارها و کردارهای خویش، جلوه­ای از باورهای دینی، ویژگی‌های اخلاقی و خوی اهورایی و اهریمنی خویش را به نمایش‌گذاشته و از القاب متناسبی برخوردار شده­اند

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Symbolism and Derivation of Kiumars and Houshang, Two Characters in Shahnameh

نویسندگان [English]

  • Mahmud Sadeghzadeh 1
  • Mohammad Reza Hosseini Moghadam 2
چکیده [English]

Ferdowsi's Shahnameh is the document of our national and religious identity and analyzing its structural and conceptual dimensions and particularly studying it comparatively with other religious and mythological texts seems to be necessary in order to achieve greater understanding of its mysteries and to attain its moral and spiritual doctrines and messages in any era and for any generation. In this study, through analyzing Shahnameh and taking advantage of valid sources on Shahnameh, mythology and history, initially the main subjects and titles in the mythology section were studied, particularly three mythological characters ( Kiumars (Qmars) and Houshang), then symbolic and Gnostic interpretations were analyzed and compared etymologically, and finally conclusions were presented according to available evidences. Accordingly, each character and hero in Shahnameh demonstrated a manifestation of religious beliefs, moral characteristics and his Ahura and evil nature, and he was given an appropriate title. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Myth
  • Shahnameh
  • Kiumars
  • Houshang
  • symbolism
- ابن بلخی.(1363). فارسنامه، چ2، به اهتمام گای لسترنج و آلن نیکلسون، تهران: دنیای کتاب .
2- انوری، اوحدالدین محمد.(1337). دیوان انوری، به کوشش سعید نفیسی، تهران: انتشارات پیروزی.
3- اوپانیشاد.(1356).ترجمه شاهزاده محمد داراشکوه فرزند شاه جلال، با مقدمه و حواشی و تعلیقات دکتر تاراچند، سید محمد رضا جلالی نائینی،تهران: کتابخانۀ طهوری .
4- اوشیدری، جهانگیر.( 1371). دانشنامۀ مزدیسنا ( واژه نامۀ توضیحی آیین زرتشت) تهران: مرکز .
5- بلعمی، ابو علی.(1353).تاریخ بلعمی، ج 1، چ 2، تصحیح ملک الشعرای بهار، به کوشش محمد پروین گنابادی، تهران: زاوره.
6- بهار، مهر داد.(1362). پژوهشی در اساطیر ایران،تهران: توس .
7- _______.(1373).جستاری چند در فرهنگ ایران، تهران: فکر روز.
8- بیرونی، ابوریحان.(1321).آثارالباقیه، ترجمۀ اکبر دانا سرشت، تهران: خیام .
9-بی نا .(1318). مجمل التواریخ و القصص، تصحیح ملک الشعرای بهار، به اهتمام محمد رمضانی، تهران: خاور.
10- پژوم شریعتی، پرویز.(1378). داستان آفرینش و تاریخ پیشدادی و کیانی، در باورهای کهن ایرانی، تهران: دانشگاه تهران.
11- پور داوود ، ابراهیم .(1356). یشتها، به کوشش بهرام فره وشی، تهران: دانشگاه تهران.
12- تبریزی، محمدحسین بن خلف.(1320). برهان قاطع، به اهتمام دکتر محمد معین، تهران: امیرکبیر .
13- ثعالبی مرغبی، حسین بن محمد.(1372). تاریخ غرر السیر، ترجمۀ سید محمد روحانی، مشهد، دانشگاه: فردوسی.
14- خوب نظر، حسن .(1346). تمدن‌های پیش از تاریخ ،شیراز: انتشارات دانشگاه شیرا ز .
15- خیام، عمر.(1343). نوروز نامه، به اهتمام علی حصوری، تهران: خورشیدی.
16- دادگی، فرنبغ.(1369). بند هشن، به گزارش مهرداد بهار، تهران: توس.
17- ده بزرگی، ژیلا.(1388). مضامین حماسی در متن‌های ایران باستان و مقایسۀ آن با شاهنامۀ فردوسی ، تهران: امیرکبیر.
18- دهخدا، علی اکبر.(1374). لغت نامه، دانشگاه تهران.
19-رادیوتلویزیون ملی ایران.(2534). فردوسی و ادبیات حماسی(مجموعه سخنرانی‌های نخستین جشن طوس)، تهران: رادیوتلویزیون ملی ایران.
20- ریاضی، حشمت الله.(1384). برگردان روایت گونه داستان‌ها و پیام‌های شاهنامۀ فردوسی به نثر،تهران: اوحدی.
21- زمردی، حمیرا .(1382). نقد تطبیقی ادیان و اساطیردر شاهنامۀ فردوسی، خمسۀ نظامی و منطق الطیر، تهران: زواره .
22- سرامی، قدمعلی.(1368).از رنگ گل تا رنج خار(شکل شناسی داستان‌های شاهنامه)، تهران: علمی و فرهنگی.
23-سوزنی، محمد بن علی .(1338). دیوان سوزنی، به کوشش ناصر الدین شاه حسینی، تهران: امیرکبیر.
24- طبری،محمد بن جریر.(1362). تاریخ طبری، ج 2، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، تهران: اساطیر..
25-فره‌وشی، بهرام .(1358). فرهنگ زبان پهلوی، تهران، دانشگاه تهران.
26- کریستین سن، آرتور.(1364). نمونه‌های نخستین انسان و نخستین شهریار در تاریخ افسانه ای ایران، ترجمۀ احمد تفضلی و ژاله آموزگار، تهران: نشرنو.
27-فردوسی، ابوالقاسم.( 1385).شاهنامه،«نامۀ باستان»، (1 -6) ، به کوشش میر جلال الدین کزازی، تهران: سمت.
28- گلسرخی،ایرج.(1369). روایت شاهنامه به نثر، تهران: اسپرک.
29-شریعت ، محمد جواد .(1363).کشف الابیات مثنوی،تهران: انتشارات کمال.
30-مستوفی،حمدا... .( 1364). تاریخ گزیده، ج 3، به اهتمام عبدالحسین نوائی، تهران: امیرکبیر.
31- مقدسی، مطهربن طاهر .(1349). آفرینش و تاریخ، ترجمۀ محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران. 32-مک کال، هنریتا .(1375). اسطوره‌های بین النهرینی، ترجمۀ عباس مخبر، تهران: نشرمرکز.
33- مهرآبادی،میترا.(1379). متن کامل شاهنامۀ فردوسی به نثر ( 2ج)، تهران: روزگار .
  مولوی بلخی، جلال الدین محمد.( بی تا). مثنوی معنوی(6 جلد)،تهران: انتشارات طلوع
34- واحد دوست، مهوش.(1379). نهادینه‌های اساطیری در شاهنامۀ فردوسی، تهران، صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران .