تحلیل قیاسی مناظرة «خسرو و ریدک» با«درخت آسوریک» بر اساس نظریة دیالوگیسم باختین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مازندران

2 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مازندران

3 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مازندران

چکیده

      بر اساس نظریة «دیالوگ» باختین، هر سخن در هر زمینه­ای، خواه ناخواه «گفت­وشنودی» است. این تئوری که در واقع واکنشی ضد فرمالیستی و ضداستالینی بوده­است، توجه خود را به نثر، به­ویژه به «رمان»(در معنای مدرن)  معطوف ساخته­است؛ امّا با اندکی توسّع می­توان این نظریه را در تحلیل متون منظوم فارسی(حکایات، حماسه، مثنوی­های عارفانه و عاشقانه)به­کار گرفت. باختین «گفت­وگو» را در مقابل مفهوم «تک­گویی»  قرار داد و آن را به انواعی چون: درونی و بیرونی، مستقیم و غیر مستقیم، اسکاز و جدل پنهانی تقسیم کرد. این مقاله، با رهیافتی توصیفی – تحلیلی با استفاده از روش اسنادی و کتابخانه­ای، به بررسی قیاسی درخت آسوریک، مناظرة مفاخره­آمیز بین بُز و درخت خرما با مناظرة خسرو و ریدک، گفت­و­گوی بین خسرو دوم با پسری به نام «وس پوهر» پرداخته­است. هر دو اثر مربوط به ایران قبل از اسلام هستند که بر پایة «گفت­و­گو» ساخته شده­اند، ولی نوع دیالوگ، محتوا و شکل آن­ها با همدیگر تفاوت دارد. در مقاله سعی شده ­است ضمن معرّفی دو اثر، با بیان ویژگی­های هر یک، وجوه تشابه و تمایز آن­ها از منظر نظریة دیالوگیسم باختیین مورد بررسی قرار گیرد. مهم­ترین نتایج این جستار این است که هر دو اثر بر اساس مکالمه ساخته شده­اند امّا درخت آسوریک، جدل آشکار و خسرو و ریدک، گفت­وگو برای آزمون و سنجش است؛ به عبارت دیگر، یکی از طرفین سخن(خسرو) سوال طرح می­کند و طرف دیگر سخن(ریدک) بدان پاسخ می­دهد تا به اثبات خود و آرمان­های طبقه­ای که به پدران تعلق دارد، بپردازد. در هر دو اثر، صدا و سخن تحکّم­آمیز و مطلق جایگاهی ندارد؛ به زبانی دیگر، لحن کلام راوی اثر آمرانه نیست، حتی در جدل بز و درخت خرما، راوی هرگز از این نوع سخن گفتن بهره نمی­جوید

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Analogical Analysis of “Khosrow and Riddack” and “Asoorik Tree” based onMichael Bakhtin’s Theory of Dialogism

نویسندگان [English]

  • Seyed Mohsen Mehdinia Choubi 1
  • Gholamreza Pirouz 2
  • Reza Satari 3
چکیده [English]

   Based on Bakhtin’s theory of dialogism, any speech can potentially be bilateral, i.e. produced by one party and listened to by another one. Essentially an anti-Stalinist and anti-formalist theory, it focuses its attention on prose, especially the novel genre. This theory can, however, be applied to different forms of Persian literature (e.g. narratives, epic, mystic mathnavis, and love poems). Bakhtin puts dialogue in front of monologue and divides it into different forms, such as internal, external, direct, indirect, hidden argument. This study attempts to compare and contrast the Asoorik Tree, a debate between a goat and a palm tree, and Khosrow and Riddack, a debate between Khosrow II and a boy called Vas Pooher. Both works belong to Pre-Islamic Iranian literature and are based on dialogue; however, the forms and the contents of the dialogues differ. Besides introducing these works, it has been tried to give a clear picture of the characteristics of each one of them through Bakhtin’s theory of dialogism. The results show that Khosrow and Riddak is a dialog for trial: one side (Khosrow) asks questions and the other side replies in order to prove himself and the desires belonging to the fathers’ class. There is no imperative and exclusive voice in any of the two works.

آلن ،گراهام(1380)،بینامتنیت،ترجمة پیام یزدانجو، تهران: نشر مرکز.
2- ابریشمی، محمدحسین(1379)، «نقل جستاری شیرین در گفت­وگوی تمدن­های بشری»، مجله معارف، شماره پنجا، صص: 117-134.
3-ابوالقاسمی، محسن(1383)، شعر درایران پیش از اسلام، تهران: انتشارات طهوری.
4-احمدی، بابک(1388)، ساختار و تاویل متن، چاپ یازدهم، تهران: نشر مرکز.
5- اُرانسکی، ای.ام(1358)،فقه­اللغة ایرانی، ترجمه کریم کشاورز، تهران: انتشارات پیام.
6-الیاده، میرچا(1384)،اسطوره بازگشت جاودان، ترجمه بهمن سرکاراتی، تهران: انتشاراتطهوری.
7-ایگلتون،تری(1384)،پیش­درآمدی بر نظریة ادبی معاصر، ترجمه عباس مخبر، تهران: انتشارات طرح نو.
8-باختین، میخاییل(1387)،تخیَل مکالمه­­ای، جستارهایی دربارة رمان، ترجمه­ رویا پور آذر، تهران: نشر نی.
9-_________ (1373)، سودای مکالمه، خنده، آزادی،ترجمه­ محمد جواد پوینده، تهران: شرکت فرهنگی – هنری آرست.
10-بیاد،مریم و احمدیان، ناهید(1386)، «نقیضه­های زیبایی­شناسی قرن نوزدهم در هنر ادبی از نگاه نظریه­ی گفتگو محوری باختین»، مجله علوم انسانی الزهرا ، شماره16-17،صص:1-24.
11-پژوهنده، لیلا(1384)، «فلسفه و شرایط گفتگو از چشم­انداز مولوی با نگاه تطبیقی به آرای باختین و بوبر»، مجله مقالات و بررسی­ها ، شماره­ی 38 ، صص: 11-34.
12-پیروز، غلامرضا(1389) «تحلیل چند صدایی در قرآن کریم بر اساس نظریه­منطق مکالمه­ باختین»، فصلنامه ادبیات و هنر دینی ، شماره­ی اوّل ( زمستان 89).
13-تفضلی، احمد(1378)،تاریخ ادبیات پیش از اسلام،  چاپ سوم، تهران: انتشارات سخن.
14-تودوروف، تزوتان(1377)،منطق گفتگویی ، ترجمه­ داریوش کریمی ،تهران: نشر مرکز.
15-ساندارز، ن.ک(1388)،حماسه گیلگمش، ترجمه محمد اسماعیل فلزی، چاپ سوم، تهران: انتشارات هیرمند.
16-سلدن، رامان و ویدوسون، پیتر(1384)،راهنمای نظریة ادبی معاصر، ترجمه عباس مخبر، تهران: انتشارات طرح نو.
17- عباسی، حبیب­الله و بالو، فرزاد(1388)، «تاملی در مثنوی معنوی با رویکرد منطق مکالمه­ای باختین»،نقد ادبی، شمارة 5،صص: 147-174.
18-غلامحسین­زاده، غریب­رضاو غلامپور، نگار(1387)،میخاییل باختین، تهران:نشر روزگار.
19-_______________(1386)،«حافظ و منطق مکالمه، رویکردی باختینی به اشعار حافظ»، پژوهش­های زبان خارجی، شماره­ی 39 ، صص: 95-110.
20-_______________(1387)،«حضور دو دنیا تک­صدا و چندصدا در اشعار حافظ»، پژوهش­های زبان خارجی، شمارة 57 صص: 235-256.
21-کلیگز، مری(1388)،درسنامه نظریه ادبی، ترجمه جلال سخنور و همکاران، تهران:نشر اختران.
22- گاردینر ، مایکل(1381)، «تخیل معمولی باختین»، ترجمه یوسف اباذری، ارغنون ، شماره بیستم، صص: 33-66.
23-گرین،کیت و لبیهان ،جیل(1383)،درسنامه نظریه و نقد ادبی، ترجمه گروه مترجمان، تهران : نشر روزگار.
24-ماگالی، تودوآ ویوسف پور، محمد کاظم(1377)،از پانزده دریچه، رشت: انتشارات دانشگاه گیلان.
25-مقدادی، بهرام(1378)،فرهنگ اصطلاحات نقد ادبی از افلاطون تا عصر حاضر، تهران: انتشارات فکر روز.
26- ________ و بویانی، فرزاد(1382) «جویس و منطق مکالمه، رویکردی باختینی به اولیس جیمز جویس»، پژوهش­های زبان خارجی ، شمارة 15، صص: 19-30.
27-معین، محمد(1323)مجموعه مقالاتآموزش و پرورش، تهران،سال چهاردهم.صص221-234.
28-نامورمطلق، بهمن(1387)،«باختین، گفتگومندی و چندصدایی مطالعه بینامتنیت باختین»، مجلة شناخت، شمارة 57، صص: 397-413.
29- نوابی، ماهیار(1364)، ترجمهدرخت آسوریک، تهران : انتشارات مقدّمه.
30-هارلند، ریچارد(1381)،درآمدی تاریخی بر نظریه ادبی از افلاطون تا بارت، ترجمه علی معصومی و همکاران، چاپ دوم، تهران: نشر چشمه.
-31Cuddon, J.A)1984(, A Dictionary of literary terms, United of States: penguing Books.