بازشناسی سفرنامه‌ای نویافته از اواخر عصر ناصری(سفرنامة تبریز تا کرمان)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه شهید باهنر کرمان

2 استادیار گروه تاریخ دانشگاه شهید باهنر کرمان

3 دانشجوی کارشناسی ارشد تاریخ دانشگاه شهید باهنر کرمان

چکیده

  یکی از سفرنامه­های ناشناختة اواخر دورة ناصری سفرنامه­ای موسوم به سفرنامة کرمان است که در سال 1309 ه.ق. نوشته شده­است. این سفرنامه حاصل سفری مأموریتی است که نویسندة آن شرح سفرش را از تبریز تا کرمان به رشتة تحریر درآورده­است. نویسندة سفرنامه که تاکنون ناشناخته مانده­بود، در مقالة حاضر شناسایی شده­است. این مقاله در پیِ معرفی این نسخة یکتا، شناساییِ نویسندة آن و مقوله­بندی داده­های آن جهت شناسایی اطلاعات موجود در آن، برای تاریخ اجتماعی و اقتصادی اواخر عصر ناصری دربارة برخی از شهرهای مهم این مسیر است. یافته­های ­­پژوهش نشان می­دهد نسخة سفرنامه، نسخه­ای منحصر به فرد است که نویسندة آن میرزا اسماعیل­خان بنان­السلطنه از کارکنان دستگاه عبدالحسین­میرزا فرمانفرما بوده­است؛ همچنین به نظر می­رسد که کاتب هم بنان­السلطنه بوده­است. داده­های سفرنامه برای شناخت تاریخ اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی اواخر دورة ناصری واجد اهمیت است و نیمی از این سفرنامه مربوط به ایالت اصفهان و مخصوصاً شهر اصفهان است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Reconsidering a Newly-found Travelogue from Late Naserid Period (“Tabriz to Kerman Travelogue”)

نویسندگان [English]

  • Shamsedin Najmi 1
  • Farhad Dashtakinia 2
  • Ali Bazargan Harandi 3
چکیده [English]

One of the unknown travelogues of the late Naserid period is a travelogue entitled “Kerman Travelogue” written in 1309 A.H. (1892 A.D.). This travelogue is the account of a mission of the author and what happened to him on his journey from Tabriz to Kerman. The writer, who had remained anonymous until today, has been identified in this study. The aim of this study is to introduce this unique manuscript, identify its author and categorize its data in order to recognize its information for social and economic history of the late Naserid period  regarding some important cities on the way. The results of the study show that the manuscript of the travelogue is unique and its author is introduced as Mirza Ismael Khan Banan-o-Saltaneh, one of Abd-ol-Hussain Mirza Farmanfarma’s staff. It seems that the scribe is Banan-o-Saltaneh as well. The data of the book is important for recognizing the social, economic and cultural history of the late Naserid period and half of this travelogue deals with Isfahan province and especially the city of Isfahan.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Travelogue
  • Ismail Khan Banan-o-Saltaneh
  • Qajar
  • Tabriz
  • Kerman
  1. آقا بزرگ طهرانی، محمدمحسن. (1403 ه.ق). الذریعه الی تصانیف الشیعه. ج19. الطبعه الثانیه. بیروت: دارالاضواء.
  2. احمدی کرمانی، شیخ یحیی. (1354). فرماندهان کرمان. به تصحیح محمدابراهیم باستانی پاریزی. چاپ دوم. تهران: انتشارات کتابفروشی دانش.
  3. اعتمادالسلطنه، محمدحسن­خان. (1389). روزنامۀ خاطرات اعتمادالسلطنه. به کوشش ایرج افشار. چاپ هفتم. تهران: انتشارات امیرکبیر.
  4. باستانی پاریزی، محمدابراهیم. (1385). فرمانفرمای عالم. چاپ پنجم. تهران: نشر علم.
  5. ثاقب، میرزا اسماعیل­خان بنان­السلطنه. (بی­تا/الف). نسخة خطی سفرنامة کرمان. کتابخانة مرکزی تبریز. شمارة اموال: 446.
  6. ____________________ . (بی­تا/ب). نسخۀ خطی دیوان. کتابخانة مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران. شمارة 2437.
  7. چکیده و متن کامل سالنامه­های ایران. (1290 تا 1312 ه.ق). (بی تا). لوح نرم افزاری. تهران: مؤسسۀ مطالعات تاریخ معاصر ایران.
  8. خلوتی، محمدابراهیم بن احمد محلاتی. (1315 ه.ق). نسخۀ خطی آداب ناصری. سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران. شمارة بازیابی: 17070-5.
  9. دوماس، الکساندر. (1323 ه.ق). حکایت کنت و مونت کریستو. ترجمة محمدطاهر میرزا. ج6. بی­جا: محمداسمعیل بن معزالدوله.
  10. رلنسن، جرج. (1316 ه.ق). تاریخ سلاطین ساسانی. ترجمة محمدحسین ذکاءالملک فروغی. ج2. تهران: دارالطباعۀ مبارکۀ دولتی.
  11. سیدیونسی، میر ودود. (1393). فهرست نسخه­های خطی کتابخانة مرکزی تبریز: نسخه­های اهدائی مرحوم حاج محمد نخجوانی. به تنظیم و ویرایش هادی هاشمیان. ج2. تبریز: انتشارات ستوده.
  12. فرمانفرما، عبدالحسین میرزا. (1382). مسافرت نامۀ کرمان و بلوچستان (بلوک گردشی به مدت سه ماهه) 21 جمادی الثانیه تا 25 رمضان 1311 قمری. به کوشش ایرج افشار. تهران: اساطیر.
  13. فرمانفرما، فیروز میرزا بن عباس میرزا. (1377). نامه­های حکومتی فیروز میرزا فرمانفرما. به کوشش فتح­الله کشاورز. تهران: سازمان اسناد ملی ایران، پژوهشکدۀ اسناد.
  14. مرآت­السلطنه. (بی­تا). نامة مرآت­‌السلطنه رئیس محاسبات قشونی آذربایجان راجع به سابقة خدمت خود. بازیابی 26 بهمن 1394 از کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی. شمارة بازیابی مدرک: ۵/۹۸/۱۰/۱/۳۰. سایت کتابخانة دیجیتالی:ical.ir/site/catalogue/410572
  15. مرآتی، عبدالحسین. (1321). عبدالحسین مرآتی [فرزند مرحوم محمدتقی مرآتی [مرآت­السلطنه سابق] در شکایت از تصرفات عدوانی [برادرش] ابوالقاسم. بازیابی 26 بهمن 1394 از کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی. شمارة بازیابی مدرک: ۱۳/۱۰۹/۳/۱/۱۶۵. سایت کتابخانة دیجیتالی: ical.ir/site/catalogue/668239
  16. مستوفی کرمانی، میرزا مصطفی­خان. (1393). بن­بست مستوفی: خاطرات میرزا مصطفی­خان مستوفی کرمانی. به تصحیح علی جمیل کرمانی. تهران: سورۀ مهر.
  17. معین،محمد.(1360).فرهنگ فارسی. جلد1. چاپ چهارم. تهران: انتشارات امیرکبیر.
  18. ناصرالدین شاه قاجار. (1387). سفرنامة عراق عجم: به ضمیمة تاریخ و جغرافیای راه عراق عجم. به تصحیح میرهاشم محدث. تهران: انتشارات اطلاعات.