تأثیر اندرزهای اردشیر ساسانی بر سیاست نامۀ خواجه نظام الملک

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه تاریخ دانشگاه سیستان و بلوچستان

2 دانشجوی کارشناسی ارشد تاریخ اسلام دانشگاه سیستان و بلوچستان

چکیده

اندرزنامه اردشیر مجموعۀ اندرزهایی است منتسب به اردشیر اول ساسانی در باب حکومت­داری که آن را خطاب به اخلافش به­جای گذاشته­است، که مطوّل­تر از نسخه کنونی بوده و الگوی عمل را برای شاهان ساسانی و پس از ترجمه به زبان عربی، برای حکّام مسلمان فراهم ساخت. این اندرزنامه در قرون نخستین اسلامی با عنوان عهد اردشیر اشتهار زیادی داشته و گویا در همان زمان نیز نسخۀ کاملی از آن موجود نبوده­است. خواجه نظام­الملک در جهت تغییر نگرش قبیله­ای سلجوقیان به الگوی ملکداری ایرانی، به تدوین سیاست­نامه همّت گماشت. از مهم­ترین منابع نظام­الملک در تدوین سیاست­نامه، عهد اردشیر بوده که در عهد خواجه، نسخۀ عربی آن موجود بوده­است. نظام­الملک عباراتی از اردشیر نقل کرده که در عهد اردشیر نیز وجود دارند که نشان‌دهندۀ دسترسی خواجه نظام­الملک به عهد اردشیر و وام­گیری از آن است. در بسیاری از مباحث سیاست­نامه از جمله در صفات شخصی سلطان، دین­یاری و اصول ملکداری، می­توان اقتباس از اندرزهای اردشیر را مشاهده نمود. مقالۀ حاضر بر آن است تا با رویکردی تحلیلی به بررسی صحّت انتساب اندرزنامه به اردشیر، جایگاه عهد اردشیر در قرون نخستین اسلامی و بازیابی اندرزهای اردشیر در سیاست­نامه خواجه نظام­الملک بپردازد.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Influence of Advices of Ardeshir I(Artaxerxes I) on Khajeh Nizam al-Mulk’s Siasatnameh

نویسندگان [English]

  • mohsen morsalpour 1
  • Hossein Shirmohammadi 2
1 Assistant Professor of History, University of Sistan and Baluchestan
2 MA Student of Islamic History, University of Sistan and Balouchestan
چکیده [English]

Abstract
Andarznameh Ardeshir is a collection of advices attributed to Artaxerxes ɪ of Sassanid dynasty and said to have been left for his descendants. It has been longer than the present version and provided a more detailed model for the Sassanid kings and later, through its translation into Arabic, for the Muslim rulers. In the early Islamic centuries, Andarznameh was mostly known as Ahd-e Ardeshir, and it is believed that there had not been a whole version of it at that time as well. In order to shift Seljuk’s tribal view to Iranian governmental model, Khajeh Nizam al-Mulk wrote Siasatnameh. Ahd-e Ardeshir was an important source for Khajeh Nizam al-Mulk, in whose time the Arabic version was available. He has brought quotations from Ahd-e Ardeshir that that indicate his access to and adaptions from it.  In many arguments of Siasatnameh, including the parts containing charecteristics of Sultan, devotedness to religion, and principles of statesmanship one can see adaptations of Ardeshir’s advices.
This study is an analytical approach to investigate the attribution of Andarznameh to Ardeshir, and the status of Ahd-e Ardeshir in the early Islamic centuries, and an attempt to trace the advices of Ardeshir in Khajeh Nizam al-Mlk’s Siasatnameh.
 


 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Ancient Iran
  • Ahd-e Ardeshir
  • Khajeh Nizam al-Mulk
  • Andarznameh
کتابنامه
الف:کتاب­ها
1. ابن اثیر، عزّالدین. (1383). الکامل. ترجمۀ حسین روحانی. چاپ سوم. تهران: اساطیر.
2. ابن طقطقی. (1367).تاریخ فخری. ترجمۀ محمدوحید گلپایگانی. چاپ سوم. تهران: علمی و فرهنگی.
3. ابن ندیم. (1346). الفهرست. ترجمۀ رضا تجدّد. چاپ دوم. بی­جا: چاپخانۀ بانک بازرگانی ایران.
4. اصفهانی، حمزه.(1367). تاریخ پیامبران و شاهان. ترجمۀ جعفر شعار. تهران: امیرکبیر.
5.بلعمی. (1374). تاریخنامه طبری. تصحیح و تحشیه محمد روشن. تهران: سروش.
6.ثعالبی. ( 1376). ثمارالقلوب فی المضافات و المنسوب. ترجمۀ رضا انزابی­نژاد. مشهد: دانشگاه فردوسی.
7. جاحظ، ابوعثمان. ( 1328). تاج. ترجمۀ حبیب­الله نوبخت. تهران : چاپ تابان.
8. دینوری، ابوحنیفه. (1346). اخبار الطوال. ترجمۀ صادق نشات. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
9. طبری، محمد بن جریر. (1383). تاریخ طبری. ترجمۀ ابوالقاسم پاینده. چاپ ششم. تهران: اساطیر.
10. عباس، احسان(پژوهنده).(1348). عهد اردشیر. برگرداننده محمدعلی امام شوشتری. تهران: انتشارات انجمن آثار ملّی.
11. عهد اردشیر.(1348). پژوهنده احسان عباس. برگرداننده محمدعلی امام شوشتری. تهران: انتشارات انجمن آثار ملّی.
12. غزالی، ابومحمد.(1351). نصیحۀ­الملوک. تصحیح جلال­الدین همایی. تهران: انجمن آثار ملّی.
14. فردوسی طوسی، ابوالقاسم.(1386). شاهنامه. بر پایه چاپ مسکو. چاپ سوم. تهران: هرمس.
15. مجمل التواریخ و القصص.(1318).تصحیح ملک الشعرای بهار. تهران: کلاله خاور.
16. محمدی ملایری، محمد.(1380). تاریخ و فرهنگ ایران دوران انتقال از عصر ساسانی به عصر اسلامی. تهران: توس.
17. مسعودی، ابوالحسن.(1378). مروج­الذهب. ترجمۀ ابوالقاسم پاینده. چاپ ششم. تهران: علمی و فرهنگی.
18. مسکویه، ابوعلی. (1373). تجارب­الامم و تهاقب­الهمم فی اخبار ملوک العرب و العجم. ترجمۀ یحیی کلانتری. مشهد: دانشگاه فردوسی.
19. نامۀ ­تنسر. (1354). تصحیح مجتبی مینوی. چاپ دوم. تهران: خوارزمی.
20.نظام­الملک طوسی. (1384). سیاست­نامه. به­کوشش جعفر شعار. چاپ دوادهم. تهران: شرکت سهامی کتاب­های جیبی.
21.یعقوبی، ابن واضح.(1382). تاریخ یعقوبی. ترجمۀ محمدابراهیم آیتی. چاپ نهم. تهران: علمی و فرهنگی.
ب:مقاله­ها
22. مرسلپور، محسن و دیگران.(1389). «بازتاب کارکردهای نهاد شاهی در نامۀ طاهر به عبدالله». گنجینه اسناد. سال بیستم. دفتر چهارم. (زمستان). صص16- 29.
ج: پایان­نامه
- مرسلپور، محسن.(1389). فرآیند بازسازی نهاد شاهی از قرن سوم تا قرن پنجم هجری. پایان­نامۀ دکتری تاریخ ایران اسلامی. اصفهان: دانشگاه اصفهان.