جایگاه مریم مجدلیّه در متن‌های گنوسی با تکیه بر متن پارتیِ ‌مانوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد دزفول

چکیده

چنان­که بسیاری از پژوهندگان کیش مانی اشاره داشته­اند، مانی از اندیشه­های گنوسی متأثّر بوده­است و مطالعۀ متن­ها و باورهای گنوسی­مانوی، ویژگی­هایی همانند را میان مانویان و گنوسیان آشکار می­کند. در پژوهش پیش­ِ رو، یکی از همین همانندی­ها، یعنی شباهت جایگاه مریم مجدلیّه را در متن­های گنوسی (انجیل­های توماس، حقیقت، فیلیپ، مریم و...) و متن­های مانوی، با تکیه بر متن پارتی M6281+M6246 بررسی می­کنیم. در پایان درخواهیم یافت همان­گونه که گنوسیان مریم را بزرگ می­دارند و او را جانشین حقیقی و نخست­دیدارکننده با عیسی در پس از رستاخیز می­دانند، در متن مانوی نیز مریم نخستین کسی است که پس از برخاستن از گور با عیسی دیدار می­کند و بر حواریون و ازجمله پطرس که در مسیحیّت رسمی جانشین عیسی است، رازِ جهان را آشکار می­کند. در این متن مریم را آموزگار حواریون و جانشین عیسی می­یابیم.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Gnosticism, Mary Magdalene, Jesus Christ, Mani, The Parthian Manichean hymn of the Crucifixion

نویسنده [English]

  • hamidreza ardestani rostami
Assistant Professor of Persian Language and Literature, Islamic Azad University, Dezfoul Branch
چکیده [English]

As most of Manichean researchers have asserted, Mani has been influenced by Gnostic thoughts, and the study of Manichean and Gnostic texts and beliefs reveals the common characteristics between the Manicheans and the Gnostics. In the present Study, one of these common characteristic, i.e., the similar position of Mary Magdalene in Gnostic texts (the Gospels of Thomas, Philip, Truth, Mary, etc.) and Manichean texts, has been investigated relying on the Parthian Text M6281+M6246. Finally, it has been found that that as Gnostics glorify Mary and know her as the true successor of Jesus Christ and his first visitor after the resurrection. Likewise, in Manichean text, Mary is the first person who meets Jesus after her rising from the dead, and she unfolds the mystery of the world for the Apostles, especially for the saint Peter, who is considered as the successor of Jesus Christ in Orthodox sect. In this text Mary is found as the master of the Apostles as well as the successor of Jesus Christ

کلیدواژه‌ها [English]

  • Gnosticism
  • Mary Magdalene
  • Jesus Christ
  • Mani
  • The Parthian Manichean hymn of the Crucifixion
1. اسماعیل­پور، ابوالقاسم. (1390). زیر آسمانه­های نور. تهران: قطره.
2. _____________. (1387). اسطورة آفرینش در آیین مانی. تهران: کاروان.
3. انجیل عیسی ­مسیح. (بی­تا). بی­جا.
4. بنونیست، امیل. (1386). دین ایرانی بر پایۀ متن­های معتبر یونانی. ترجمۀ بهمن سرکاراتی. تهران: قطره.
5. بویس، مری. (1386). زردشتیان (باورها و آداب دینی آنها). ترجمۀ عسگر بهرامی. تهران: ققنوس.
6. بهار، مهرداد و ابوالقاسم اسماعیل­پور. (1394). ادبیات مانوی. تهران: کارنامه.
7. بیرونی، ابوریحان. (1389). آثار­الباقیّه عن القرون الخالیّه. ترجمة اکبر داناسرشت. تهران: امیرکبیر.
8. پیگِلز، اِلین. (1394). انجیل­های گنوسی. ترجمۀ ماشااللّه کوچکی میبدی. تهران: علمی و فرهنگی.
9. تقی­زاده، سیّد حسن. (1388). مقالات تقی­زاده (دربارۀ مانی). تهران: توس.
10. دریایی، تورج. (1387). شاهنشاهی ساسانی. ترجمۀ مرتضی ثاقب­فر. تهران: ققنوس.
11. رازی، فریده. (1372). کتاب­شناسی مانی (فارسی، انگلیسی، فرانسه، آلمانی). تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
12. زبور مانوی. (1388). ترجمۀ قبطی به انگلیسی: چارلز رابِرت سیسل آلبری. ترجمة انگلیسی به فارسی: ابوالقاسم اسماعیل­پور. تهران: اسطوره.
13. سرکاراتی، بهمن. (1385). سایه­های شکار شده (گزیدۀ مقالات فارسی)، تهران: طهوری.
14. کفالایا (نسخۀ موزۀ برلین). (1395). برگردان تطبیقی از ترجمۀ آلمانی و انگلیسیِ نسخۀ قبطی: مریم قانعی و سمیّه مشایخ. تهران: طهوری.
15. کلیم­کایت، هانس یواخیم. (1384). هنرمانوی. ترجمة ابوالقاسم اسماعیل­پور. تهران: اسطوره.
16. هاکس، مستر. (1383). قاموس کتاب مقدّس. تهران: اساطیر.
17. هالروید، استوارت. (1395). ادبیات گنوسی. ترجمة ابوالقاسم اسماعیل­پور. تهران: اسطوره.
  ب: مقاله­ها
  18.آسموسِن، جس. پیتر. (1373). «مانی و دین او: بررسی متون»، آیین گنوسی و مانوی. ویراستۀ میرچا الیاده. ترجمۀ ابوالقاسم اسماعیل­پور. تهران: فکر روز، صص 189-213.
 19. «انجیل به روایت مریم مجدلیّه». (1395). ادبیات گنوسی. ترجمۀ ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران: هیرمند، صص 269-274.
 20. «انجیل توماس». (1395). ادبیات گنوسی. ترجمۀ ابوالقاسم اسماعیل­پور. تهران: هیرمند، 225-241.
 21. «انجیل حقیقت». (1395). ادبیات گنوسی. ترجمۀ ابوالقاسم اسماعیل­پور. تهران: هیرمند، صص 243-256.
 22. «انجیل فیلیپ». (1395). ادبیات گنوسی. ترجمۀ ابوالقاسم اسماعیل­پور. تهران: هیرمند، صص 257-268.
 23. «انجیل مرقیون». (1395). ادبیات گنوسی. ترجمۀ ابوالقاسم اسماعیل­پور. تهران: هیرمند، 275-300.
 24. پِرکینز، فیم. (1373). «کیش گنوسی، بدعتی مسیحی»، آیین گنوسی و مانوی. ویراستۀ میرچا الیاده.  ترجمۀ ابوالقاسم اسماعیل­پور. تهران: فکر روز، صص 75-83.
 25. «تندر، اندیشۀ کامل». (1395). ادبیات گنوسی. ترجمۀ ابوالقاسم اسماعیل­پور. تهران: هیرمند، صص 327-335.
26. دیویس، جی.گ. (1373). «کیش مانوی و مسیحی»، آیین گنوسی و مانوی. ویراستۀ میرچا الیاده. ترجمۀ ابوالقاسم اسماعیل­پور. تهران: فکر روز، صص161-169.
 27. سولیانو، یوآن پترو. (1373). «کیش گنوسی از سده­های میانه تا اکنون». آیین گنوسی و مانوی. ویراستۀ میرچا الیاده. ترجمۀ ابوالقاسم اسماعیل­پور، تهران: فکر روز، صص 55-73.
28. شکری­فومشی، محمّد. (1382). «مبانی عقاید گنوسی در مانویّت». نامة ایران باستان. سال سوم. شمارة اوّل، صص 35-66.
29. کیسپِل، گیلز. (1373). «کیش گنوسی از آغاز تا سده­های میانه». آیین گنوسی و مانوی. ویراستۀ میرچا الیاده. ترجمۀ ابوالقاسم اسماعیل­پور. تهران: فکر روز، صص 11-54.
       30. _______. (1395). «کیش گنوسی از آغاز تا سده­های میانه». ادبیات گنوسی. ترجمۀ ابوالقاسم اسماعیل­پور. تهران: هیرمند، صص 95-123.
31. «متون مندایی». (1395). ادبیات گنوسی. ترجمۀ ابوالقاسم اسماعیل­پور. تهران: هیرمند، صص 349-360.
32. نیولی، گراردو. (1373 الف). «مانی»، آیین گنوسی و مانوی. ویراستۀ میرچا الیاده. ترجمۀ ابوالقاسم اسماعیل­پور. تهران: فکر روز، صص 105-117.
        33 ._________. (1373 ب). «آیین مانوی». آیین گنوسی و مانوی. ویراستۀ میرچا الیاده. ترجمۀ ابوالقاسم اسماعیل­پور. تهران: فکر روز، صص 119-159.
34. _________. (1395). «مانی و کیش مانوی»، ادبیات گنوسی. ترجمۀ ابوالقاسم اسماعیل­پور. تهران: هیرمند، صص 155-188.
ج: منابع لاتین
 35. Baker-Brian, N. J. (2011). Manichaeism, Clark.
36. Kent, R. G. (1953). Old Persian; Grammer. Texts. Lexicon, New Hawen; Connecticut.
37. Lieu, Samuel N. C.(1992). Manichaeism in the later Roman Empire and Medieval China, Historical Survey, 2nded., Tübingen.