بررسی تاریخی جایگاه و ساختار دیوان سالاری ایران بعد از اسلام تا پایان دوره صفویه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ تمدن ملل اسلامی، گروه تاریخ، واحد بافت، دانشگاه آزاد اسلامی، بافت

2 استادیار گروه تاریخ، واحد بافت، دانشگاه آزاد اسلامی، بافت

چکیده

هدف این پژوهش مطالعه تاریخی ، جایگاه و ساختار دیوان سالاری ایران بعد از اسلام تا پایان دوره صفویه است. از منظر علم تاریخ نظام های دیوان سالاری در طول تاریخ ایران بنا به مولفه ها و متغیرهای گوناگون همچون مذهب ، فرهنگ ، شرایط اقتصادی و اجتماعی ، تحولات سیاسی و تاریخ همواره در حال تحول بوده این پژوهش در پی پاسخ دادن به این سوال است که حکومت های بعد از اسلام تا پایان دوره صفویه در اداره امور حکومتی تا چه اندازه ضمن الگو برداری از نظام های دیوانسالاری پیشین به چه میزان در سیر تحول جایگاه و ساختار نظام دیوان سالاری ایران بعد از اسلام تا پایان دوره صفویه تاثیر داشته اند ؟ نتایج حاصل این پژوهش نشان می دهد که نظام دیوانسالاری در ایران قدمتی تاریخی داشته که در طول تاریخ بنا به موقعیت ها و شرایط مختلف تاریخی و ضرورت ها و نیازها ، دستخوش تغییرات و تحولات متعددی گردیده اما علارغم همه فراز و فرود های تاریخی نظام دیوانسالاری ایرانی توانسته علاوه بر پابرجا ماندن ، الگو و مبنایی باشد برای نظاهای سیاسی حاکم در جهت برقراری نظامی اداری ، سیاسی مدون و منظم جهت حکومت داری . رویکرد مقاله تاکید بر تبیین تحلیلی با اتکا به شواهد توصیفی برگرفته از منابع اصلی و تحقیقی و گردآوری اطلاعات بر پایه روش کتابخانه ای است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Historical study of the position and the structure of the Iranian bureaucracy after Islam until the end of the Safavid period

نویسندگان [English]

  • ali Khademi pour 1
  • ali rahimi sadegh 2
  • Iraj jalali 2
1 History of Islamic Nations, Islamic Azad University, Baft, Iran.
2 ) Assistant Professor, Islamic Azad University, Baft, Iran
چکیده [English]

Introduction

The term "court" has generally been applied to the central government at various times, and in this sense, especially in the Supreme Court, where governmenl affairs are conducted and the state organization is opposed to the military organization, these courts have changed over time. Bureaucracy in French (Bureaucratie) is made up of two parts (bureau) meaning desk and office and the suffix (cratie) meaning "rule". Its Persian equivalent is "bureaucracy". In fact, bureaucracy means a system of rational and lawful functioning. From a theoretical point of view and in the field of historical studies, from the point of view of many historians, the bureaucracy system is a set of the most important institutions that always determine the quality of the performance of governments and governments to their nations and also the degree of survival. And these governments have survived throughout history. Looking at the history of Iran before and after Islam, it can be clearly said that the issue of bureaucracy and the way of governing the country and the phenomenon of bureaucracy has always been one of the important historical features that has a great impact on governance and bureaucracy in many other countries. It manifests itself to the extent that some historians believe that the way of governing, bureaucracy, bureaucracy and administration of the country that has existed throughout history in many countries of the world is somehow taken and modeled on the common bureaucracy of Iran in different historical periods.

Methodology

This article uses the method of historical research, relying on the main sources to study the history, position and structure of post-Islamic Iranian bureaucracy until the end of the Safavid period.

Discussion

According to researchers, regarding the history of the court system, one of the human achievements that the world owes its possession to the Iranians is the art of statehood and administrative organization. Therefore, in the field of Iranian judicial system, independent works or in the context of historical studies and researches have been compiled in different periods, each of which has studied the issue of bureaucracy in a specific period of Iranian history, but what is less researchers and historians have paid attention to the knowledge of the Iranian bureaucratic system along with identifying the functions, spirits, attitudes and characteristics of each dynasty and political, social, cultural and economic factors cause or inhibit the fundamental change in the Iranian bureaucratic system throughout history. In the history of post-Islamic Iran, with the formation of semi-independent governments in different parts of Iran, including the eastern regions of Iran, such as Taherians and Saffarians, we see the re-establishment of bureaucracy and the creation of different types of Iranian courts so that each dynasty of the Iranian sultans ruling Iran after Islam until the end of the Safavid period, including (Taherians, Saffarians, Samanids, Al-Buwayh, Ghaznavids, Seljuks, Khwarezmshahis, Mongol Ilkhans, Timurids and Safavids) to manage government affairs and also to manage society affairs by following the example of the former bureaucratic systems that ruled Iran, by making changes and developments, by creating their own bureaucratic systems, tried to manage government affairs regularly and expand their influence and control over the political developments of their society.

Conclusion

The results of this study show that the bureaucracy system in Iran has a historical antiquity that has undergone many changes and developments throughout history according to different historical situations and necessities and needs, despite all the historical ups and downs of the Iranian bureaucracy system. In addition to being stable, it has been able to be a model and basis for the ruling political systems in order to establish an administrative, political and systematic system for governance.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Bureaucracy
  • Islamic Iran
  • Sovereignty
-ابن طیفور ، ابوالفضل احمد بن طاهر. (1388) . بغداد فی تاریخ الخلافه العباسیه . جلد یکم ، بیروت، دارالکتب العلمیه .
- اکبری ، امیر. (1389). همانندی دیوان سالاری سلجوقیان با ساسانیان و اهیمت نقش وزیر در آن ، فصلنامه مسکویه ، دوره 5 ، شماره 13،د صص 7-28.
- باسورث ، کلیفورد ، ادموند (1363) .تاریخ غزنویان ،.ترجمه حسن انوشه ، تهران : امیرکبیر
- باوفادلیوند، ابراهیم (1389) تشکیلات دیوانی و سازمان اداری دولت خوارزمشاهیان ، فصلنامه تاریخ ، دوره 5 ، شماره 18، صص 27-48.
- برجی ، محمد. (1396) .دیوان سالاری عصر ایلخانی . تهران : انتشارات اختر.
- بهجت ، اکبر و همکاران .(1384) . سلجوقیان از طغرل تا سنجر . تهران : نشر هماذر .
- پناهی ، عباس. (1386) .دیوان سالاری صفوی . فصلنامه کتاب ماه تاریخ و جغرافیا . شماره 112، صص 52-55.
- ----------.(1314). تاریخ سیستان. محمدتقی بهار . تهران: نشر پدیده خاور.
- تنکابنی ، حمید .(1383) . درآمدی بر دیوان سالاری در ایران. تهران . شرکت انتشارات علمی و فرهنگی .
- تنکابنی ، حمید .(1399).  بازشناسی عوامل موثر در دیوان سالاری تاریخی ایران دوره باستان . فصلنامه جامعه پژوهی فرهنگی .دوره 11 . شماره 36، صص 31-55.
- جعفری ، محمدمهدی .(1385) . ایجاد دیوان های حکومتی در اسلام به تقلید از ایرانیان . فصلنامه نثر پژوهی در ادب فارسی . شماره 20، صص 49-76.
- حسنی ، جابر .(1390) . سازمان اداری و نظامی صفاریان . پایان نامه دکترای تاریخ . دانشگاه پیام نور تهران .
- خوش افتخار ، هادی. (1383).  بررسی وضعیت دیوان سالاری آل بویه . فصلنامه تاریخ پژوهی . شماره 21، صص 14-22.
- رحمتی ، محمدرضا و همکاران .(1394) . بررسی دیوان سالاری سلجوقیان با تکیه بر تشکیلات قضایی . فصلنامه تاریخ نو . شماره 16.
- رحمتی ، محمدرضا و همکاران. (1394) . دیوان سالاری ایلخانان .  فصلنامه تاریخ نامه خوارزمی . سال سوم . شماره 1، صص 72-91.
- ساسان پور ، شهرزاد و همکاران. (1390). ساختار ، نهادها و کارکردهای نظام دیوانی عصر تیموری. فصلنامه پژوهش در تاریخ . دوره 2 . شماره 4، صص 35-64.
- شهیدی پاک ، محمدرضا .(1397) . پدیدآمدن ، و فرازمندی و استمرار دیوان سالاری ایرانی در اسلام . پژوهش نامه مطالعات راهبردی . دوره 2 . شماره 17، صص 60-66.
- صبوری ، اکبر و همکاران .(1393) . دیوان سالاری تیموریان . فصلنامه پژوهش های تاریخی . دانشگاه تربیت معلم . تهران: دوره اول . شماره 2، صص 125-154.
- عزیزیان ، عبدالحمید. (1387) .دیوان سالاری در عهد تیموری . مجله رشد آموزش تاریخ . شماره 31، صص 33-38.
- علی بنداری ، فتح ین. (1387).  تاریخ سلسله سلجوقیان ، ترجمه محمدحسین جلیلی .تهران : انتشارات بنیاد فرهنگ ایرانیان.
- فرخی ، یزدان .(1396) . سیر تحولات دیوان سالاری مغول  .تهران : انتشارات امیرکبیر.
- فروزانی ، ابولقاسم .(1398).  سلجوقیان از آغاز تا فرجام . تهران : سمت.
- فرهنگی ، علی اکبر. (1393).  تحلیل تاریخی دیوان سالاری در ایران . تهران : نشر صاد.
- قریشی گرین ، حسین و همکاران .(1395) . دیوانسالاری در عهد مغول و تیمور. اولین کنگره علوم انسانی . دانشگاه تهران. دوره دوم .
- کامینکا، یوجین. (1380). دیوان سالاری. ترجمه خسرو صبری. تهران: شیرازه.
- کلاوستر ، کارلا .(1382).  دیوان سالاری عهد سلجوقی . ترجمه یعقوب آژند. تهران: نشر امیرکبیر.
- گردیزدی ، (1363).  تاریخ گردیزدی . تصحیح عبدالعلی جبیبی . تهران : نشر دنیای کتاب .
- محمدی ، فاطمه .(1396) . مسیر تاریخی آل بویه . فصلنامه فرهنگ پژوهی . شماره 30، صص 149-171.
- محمدی ، ذکرالله و همکاران. (1392) . عوامل تضعیف دیوان سالاری آل بویه و نقش آن در انحطاط این حکومت . خردنامه . شماره 10، صص 67-87.
 - مسلمی ، شهناز و همکاران . (1392) . بررسی و مقایسه دیوان اشراف و برید در دوره غزنویان با دوره سلجوقیان . فصلنامه تاریخ ایران . شماره 57، صص 23-41.
- ملک زاده ، الهام و همکاران .(1383) . سرگذشت صفاریان. تهران : اهل قلم .
- مهدوی ، محمدرضا و همکاران. (1396) . دیوان سالاری صفویه و روند تحولات آن . تهران : نشر متضی دشت .
- ناجی ، محمدرضا .(1383).  سامانیان دوره شکوفایی فرهنگ ایرانی اسلامی . تهران : دفتر پژوهش های فرهنگی .
- نرشخی ، محمد بنی جعفر. (1351) . تاریخ بخارا .ترجمه مدرس رضوی .تهران : نشر توس .
- نظام الملک طوسی .(1346) . سیرالملوک ، سیاست نامه .تهران : انتشارات علمی و فرهنگی .
- نوری مجیری ، مهرداد .(1394) . تحولات نظام دیوان سالاری در ایران . فصلنامه تاریخ پژوهی . شماره 64، صص 243-277.
- نویدی ، داریوش .(1386).  تغییرات اجتماعی و اقتصادی در عصر صفوی. تهران : نشر نی .
- ویلم ، فلور. (1397). دیوان سالاری عصر صفویه. ترجمه حسین روزبه. قم : پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
- هادی زاده ، علی اصغر .(1390). نظام اداری آل بویه . پایان نامه دکترای تاریخ . دانشگاه پیام نور تهران.  
- هرتیسگ ، ادموند و همکاران.(1395). سلجوقیان . ترجمه کاظم فیروزمند . تهران : نشر مرکز .
- هیوز، آون .(1385) . مدیریت دولتی نوین . ترجمه مهدی الوانی . تهران : نشر مروارید .