تحلیل ابعاد هنری، ادبی، آیینی و اساطیری چَمَر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه ادبیات فارسیT دانشگاه لرستان، ایران

2 دانشگاه تربیت مدرس تهران

چکیده

سوگ‌آیینِ «چَمَر» آیینی اسطوره‌ای، رازآگین، نمادین و آمیزه‌ای از حالات، حرکات، جلوه‌های نمایشی، پایکوبی (رقص عزا)، تابوها، موسیقی، آواز (مویه‌خوانی زنان و مردان) است که از دیرباز، در میان قوم لَک‌، در سوگ عزیزان اجرا می‌شود. این آیین اسطوره‌ای باشکوه، با هدف تکریم متوفی، در چارچوبی خاص، کارکردی فردی و جمعی دارد. از رهگذر واکاوی دیرینه‌شناسی و رمزگشایی آیین چَمَر به عنوان متنی تأویل‌پذیر، جلوه‌هایی ارزنده از فرهنگ کهن اقوام ایرانی نمایانده می‌شود. بازنمایی ابعاد آیینی، اسطوره‌ای، هنری و ادبی سوگ‌آیین چَمَر، تبیین کارکرد موسیقی و بویژه سُرنانوازی در سوگواری لَک‌زبانان و لَک‌تباران و بازنمایی، واکاوی و رمزگشایی ابعاد و عناصری از رقص عزا و آیین پذیره و پیشواز از اهداف این پژوهش است. در مطالعۀ موردی حاضر از روش تحقیق کیفی و شیوۀ تحلیی-توصیفی استفاده شده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که: آیین چَمَر، مراسمی است از گونۀ آداب گذر برای بازگشت به تعادل و سازگاری با شرایط غمگنانۀ جدید. در این آیین، به قصد تأثیرگذاری بیشتر، از عناصر نمایشی، سوگ‌چامه‌ها، موسیقی و فضاسازی خاصی استفاده می‌شود که شباهت‌های زیادی به عناصر و اجزای سوگ سیاوش (سیاوشان) دارند. بررسی تطبیقی آیین‌های پذیره و رقص مرگ در میان لک‌زبانان با اسطوره‌ها (تاریخ-داستان‌ها)ی شاهنامه و نیز سایر ملل و نحل نشان از اصالت، دیرینگی و رازآگینی این آیین دارد. رقص رارا (رقص عزا)، آیینی نمایشی است برای راندن دوگانگی‌های زندگی، هم‌ذاتی با لایزال و بازیافتن وحدت آغازین؛ نیز آزمونی مشتاقانه، عبادت و نمایشی دسته‌جمعی است با هدف تقویت و راهنمایی روان رفتگان به سوی راهِ تنگِ نامرئی تا رسیدن به جاودانگی.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis of artistic, literary, ritual and mythological dimensions of "Chamar"

نویسندگان [English]

  • Ahmad Kanjouri 1
  • Hassan Zolfaghari 2
1 Department of Persian Literature, Lorestan University, Iran
2 Tarbiat Modares University of Tehran
چکیده [English]

Introduction

One of the important customs among Lak people is mourning. Mourning and lamentation for a dead person is called "Pers" by Lak speakers. "Pers" includes special ceremonies among some Lak tribes which is called Chamar. This brilliant mythological custom by both individual and group function has special principles to reverence the deceased. Deeply researching Chamar custom paleonologically and decoding it as an interpretative content indicates valuable manifestations of ancient culture of Iranian ethnics.

Methodology

Generally, the method of this study is a combination of library-based and observation research. In this case study, the analytical-descriptive, structuralist and sometimes comparative methodology is applied. And qualitative method is used to show the importance, function and symbolic meaning of manifestations and elements of mysterious demonstrative ceremony, Chamar, welcoming ritual and also the death dance among Lak nations. One of the authors of this paper himself (Ahmad Kanjouri) is a native Lak speaker of Delfan town (Itivand or Ivatvand Tribe) who has participated to hold this mourning ceremony specially for the death of their beloved and relatives.

Discussion

3.1 Artistic dimensions
The term "Mour" is a very important manifestation in Laki language which is one the most ancient songs. "Mour" is performed in different tunes to sorrow, praise and describe the ethical and social characters of the dead people in a painful and sorrowful way. The tone of "Mour" gives a doleful magnificence to Chamar place when men and women are singing it. According to different situations, Sorna (horn) players and drummers -sometimes just the Sorna player- perform different tones harmonically. Lak nations have performed the death dance (Rara) up to recent years. Not so long ago in NoorAbad Lorestan when an influential man died, men and women didn't use to cry but used to dance with the tones of Sorna and drum (Asadian, 1978: 8). A lot of men participating in Chamar ceremony hold eachothers' hands, in a circular way and dance with very slow movements. They dance coordinately with Sorna and drum and beat their breasts with their right hand simultaneously.
3.2 Literary dimensions of Elegies (Kalimas)
In Chamar ceremony men and women who have melodious voices sing some laments. These laments are the literature of "Mour". Laki laments are generally ten-syllabic single verses which are called "Kalima". These single verses are mainly epic and lyric. They have been transferred orally to the present generation. If someone valiant and commander died, this would be a sample of proportionate Kalima:




/ki diye sardâr wež beču va jang/


کی دیه سَردار وِژ بِچو و جَنگ




/tarsem bekošni sepâ buti lang/


تَرسِم بِکوشنی سِپا بوتی لَنگ




No one has seen a commander himself do the battle with enemy
I am afraid of him being killed and his army getting disappointed
3.3. Mythological and ceremonial dimensions of Chamar
The ancient and historical ritual of welcoming has been a public or private ceremony being held by decorating the place and generally playing horn and drum and other kinds of musical instruments. The ritual of welcoming and its related aspects is still being held by some of tribes for the mourning of their dead and beloved family members especially in Delfan town. Usually seven Sorna (horn) players and seven drummers wearing native and local cloths stay side by side and shoulder to shoulder at the entrance of Chamar place. When any group of participants arrive, they play tunes of Chamar. In Chamar in order to be more impressive, demonstrative elements, lyrics, music and creating special atmosphere are applied; which are very similar to Siavash mourning. The dance of Rara, which is very slow and sorrowful, is performed leftward. This inversion and reversal which is the mystery of death, is also represented in Shahnameh for the mourning of several different characters. By comparing and studying the death dance among different nations, it could be said that these dances are customs of passage. It is an experience for spirit which strengthens and guides it to the narrow invisible road to achieve eternity.

Conclusion

Chamar mourning is a mythological, mysterious and symbolic custom and an alligation of expressions and gestures, demonstrative manifestation, dance, taboos, music and lamentation which is performed for the death of the loved ones among Lak nation from long time ago. The results of this study indicate that Chamar is a kind of passing ceremonies to return to balance and accommodation with the new doleful situation. In this ceremony, in order to be more impressive, demonstrative elements, mourning cloths through creating atmosphere and music are applied being very similar to Siavash mourning (Siavashan). Comparatively studying the accepting and meeting customs and death dance of Lak people with the myths (history - stories) of ShahNameh and also with other nations shows historicity, oldness, and mysteriousness of this ceremony. The dance of "Rara" is a demonstrative custom to banish the duality of life, alliance with the eternal and obtain the initial unity again. It is also an eagerly experience, worship and a communal demonstration to strengthen and guide the spirit of deceased to the narrow invisible road to achieve eternity.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Chamar
  • Lak people
  • Sorna
  • Welcoming ritual
  • Mourning dance
  • Siavash mourning
الف. منابع فارسی
- آلمانی. هانری رنه د. (1335). سفرنامه از خراسان تا بختیاری. مترجم: محمدعلی فره‌وشی. تهران: امیرکبیر.
- استارک. فریا (1364). سفری به دیار الموت، لرستان و ایلام. ترجمه و حواشی علی محمد ساکی. زیر نظر ایرج افشار. چ 2. تهران: علمی.
- الیاده. میرچا (1362). چشم‌اندازهای اسطوره. ترجمۀ جلال ستاری. چ 3. تهران: توس.
- الیاده. میرچا (1367). افسانه و واقعیت. ترجمۀ نصرالله زنگویی. تهران: پاپیروس.
- باجلان فرخی. محمدحسین (1389). در قلمرو انسان‌شنـاسی: اسطوره و آیین (مجموعـه مقالات). تهران: نشر افکار.
- بصیری. مریم (1393). قصۀ آفرینش در ایران پیش و پس از اسلام. تهران: عصر داستان.
- بهار. مهرداد (1373). جستاری چند در فرهنگ ایران. تهران: فکر روز.
- پاستوری. ژان پیر (1383). سماع زندگان. ترجمۀ حمیدرضا شعیری. تهران: قطره.
- حصوری. علی (1388). سیاوشان. چ 3. تهران: چشمه.
- خلیلیان. علی‌محمد (1371). «مراسم آیین سنتی چمر در استان ایلام». مجموعۀ مقالات اولین گردهمایی مردم‌شناسی. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
- خوشتراش. علی (1390). «چَمَر آیینی باستانی و برآمده از تمدن عیلامی». روزنامه شرق. ش ۱۳۶۴ (دو‌شنبه ۱۸ مهر ۱۳۹۰). ص ۱۳.
- دبیر مقدم. محمد (1392). رده‌شناسی زبانهای ایرانی. دو مجلد. چ 1. تهران: سمت.
- دهابهار. اروادبمانجی ناصروانجی (مصحح). (1909 م.). صد در نثر و صد در بندهش. بمبئی: اوقاف پارسی.
- ژینیو. فیلیپ (1397). ارداویراف‌نامه (ارداویرازنامه): متن پهلوی. حرف‌نویسی. ترجمه متن پهلوی. واژه‌نامه. مترجم: ژاله آموزگار. تهران: معینانجمن ایرانشناسی فرانسه در ایران.
- ستاری. جلال (1372). مدخلی بر رمزشناسی عرفانی. تهران: مرکز.
- سیف‌زاده. محمد (۱۳۷۷). پیشینۀ تاریخی موسیقی لرستان. خرم‌آباد: افلاک.
- شادابی. سعید‌ (۱۳۹۵). فرهنگ مردم لرستان. خرم‌آباد: شاپورخواست.
- شوالیه. ژان و آلن گربران (1382). فرهنگ نمادها. ترجمه و تحقیق: سودابه فضایلی. تهران: جیحون.
- عسکری عالم. علیمردان (1388) ادبیات شفاهی قوم لر. تهران: آروَن.
- غضنفری امرایی. اسفندیار (١٣٧٨). گلزار ادب لرستان. تهران: مفاهیم.
- غضنفری امرایی. اسفندیار (1393). تاریخ غضنفری (روزگاران لرستان از آغاز تا پهلوی). دو مجلد. خرم‌آباد: شاپورخواست.
- فردوسی. ابولقاسم (1385). شاهنامه. بر اساس نسخۀ ژول مل. به کوشش عبدالله اکبریان راد. تهران: الهام.
- فردوسی. ابوالقاسم (1387). شاهنامه فردوسی. از روی نسخۀ مسکو. به کوشش محمّد عالمگیر تهرانی. چ 8. تهران: محمّد (ص).
- فریدزاده. عبدالرّضا (دی و بهمن 1386). «عناصر و وجوه نمایش در موسیقی». ماهنامه تخصصی صحنه. ش 50 و51. 37-45.
- کاویانی چگنی. حمیدرضا (1395). مردم‌شناسی قوم بختیاری. تهران: آرون.
کراوس. ریچارد (1357). «رقص (رقص‌های فرهنگ‌های پیش از مسیحیت)». ترجمه مسعود رجب‌نیا. نشریه هنر و مردم. شماره 187. 20- 29.
- کریستال. دیوید (1393). زبان چگونه کار می‌کند. ترجمۀ علی ربیع. تهران. انتشارات علمی.
- گورین. ویلفرد. ال. و دیگران (1377). راهنمای رویکردهای نقد ادبی. ترجمۀ زهرا میهن‌خواه. چ3. تهران: اطلاعات.
- گیرشمن. رومن (1372). ایران از آغاز تا اسلام. ترجمۀ محمد معین. چ 9. تهران: علمی و فرهنگی.
- مجیدزاده یوسف و دیگران (1343). «آیین سوگواری در دلفان لرستان». هنر و مردم. تهران. ش ۲۵. 8-12.
- مرادخانی. صفیه و پرستو قبادی اصل ( پاییز و زمستان 1388). «ابیات مویه (مور) در ایل کاکاوند». فصلنامه فرهنگ مردم ایران. ش 18 و 19. 151-167.
- مشکور. محمدجواد (1380). خلاصۀ ادیان بزرگ در تاریخ دین‌های بزرگ. تهران: شرق.
- محرم‌زاده. مهرداد. حسن محمدزاده (بهار 1389). «نگاهی به اسب و اسب‌سواری در ایران». مجلّۀ مطالعات ایرانی. سال نهم. شمارۀ هفدهم. 133-155.
- معین. محمّد (1382). فرهنگ فارسی. چ 5. تهران: سرایش.
- موسوی. صید سیامک (1380). سوگ­سرایی و سوگ­خوانی در لرستان. خرم آباد: افلاک.
- میرحیدری. مریم السادات (1396 پاییز و زمستان). «آیین چمر. آیینی به جا مانده از سوگ سیاووشان». فصلنامۀ فرهنگ مردم ایران. ش 50 و 51.
- ناظرزاده کرمانی. فرهاد (1368). نمادگرایی در ادبیات نمایشی. دو مجلد. چ 2. ارومیه: برگ.
- نجف‌زاده قبادی. امیدعلی (1391). ادبیات عامه لَکی. خرم‌آباد: شاپورخواست.
- نصری اشرفی. جهانگیر و عباس شیرزادی آهوددشتی (۱۳۸۸). تاریخ هنر ایران. تهران: آروَن.
- واحددوست. مهوش (1389). رویکرد علمی به اسطوره‌شناسی. چ 2. تهران: سروش.
- هال. جیمز (1383). فرهنگ نگاره‌ای نمادها در هنر شرق و غرب. ترجمۀ رقیه بهزادی. تهران: فرهنگ معاصر.
 
ب. منابع لاتین
- Bartholome, Christian.(1961). Altiranisches worterbuch, reprint. Berlin.