بازتاب آرایش موی ایرانیان در توصیفات منظومه‌های عاشقانة فارسی (قرن 6-4)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدة ادبیات و علوم انسانی، واحد کرمان، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمان، ایران.

2 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدة ادبیات و علوم انسانی، واحد کرمان، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمان، ایران.

چکیده

  زیبایی­دوستی از ویژگی­های فطری طبع بشر بوده؛ به همین علّت تمایل به آراستگی در ذات انسان وجود دارد. ادبیّات هر کشور، تجلّی­گاه علایق و تمایلات مردم آن مرز و بوم است. در ادبیّات فارسی، منظومه­های عاشقانه به دلیل ماهیّت غنایی و شکل داستانی، یکی از مهم­ترین منابع بازتاب آرایش و آراستگی ایرانیان هستند که واکاوی توصیفات معشوق در آنها، ضمن ایجاد التذاذ ادبی موجب شناخت آرایش و انواع آن در ادوار گوناگون، می­شود. در این تحقیق بنیادین توصیفی تحلیلی با استفاده از روش کتابخانه­ای و ابزار یادداشت­برداری سعی شده به دلیل گستردگی موضوع آراستگی، فقط به بررسی آرایش مو در منظومه­های عاشقانة مشهور قرن­های چهارم، پنجم و ششم پرداخته­شود. ضرورت انجام این قبیل پژوهش­های بین­رشته­ای در این است که علاوه بر رفع برخی ابهامات شعری، زمینة تحقیق در دیگر رشته­ها همچون تاریخ، علوم اجتماعی و ... را هموار ساخته و می­تواند در مواردی از قبیل فیلم­سازی، مجسّمه­سازی و آرایشگری، منجر به ایجاد ایده­های نو و خلّاقانه گردد. طبق این پژوهش مشخّص شد برخی از انواع آرایش مو مانند بافتن، بستن، رها کردن مو بر چهره، ریختن آن بر شانه، خوشبو کردن مو، استفاده از وسایل زینتی چون تاج و گوهر و ... بین زن و مرد مشترک و برخی مثل باز کردن فرق، استفاده از کلاه مخصوص و سرآغوش مختص زنان بوده­است. زیباترین توصیفات آرایش مو در منظومه­های قرن ششم به چشم می­خورد و به نظر می­رسد محتوا و خاستگاه داستان و زمان و مکان زندگی شاعر، در شرح و توصیف آراستگی مو، نقش بسزایی داشته­است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Reflection of Iranian hairstyles (coiffure) in the descriptions of Persian romantic poems (Fourth to Sixth centuries)

نویسندگان [English]

  • marjan ebrahimikouhbanani 1
  • maryam shayegan 2
  • mohammad hojjat 2
1 PhD student in Persian language and literature, Kerman branch, Islamic Azad University of Kerman, Iran
2 Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, Kerman Branch, Islamic Azad University, Kerman, Iran.
چکیده [English]

Introduction

Study on people’s daily life, aiming at understanding both science and art used by them, is among the most extensive categories of research world. Exactly it is during such studies that most uncertainties are resolved and new theories are formed. Adoring beauty is something rooted in human being’s nature; for the same reason there is a desire to adornment in their nature. Hairdressing is an occupation that has long been recognized as a form of art and since literature of each nation is where one can find interests and inclinations of that nation, manifestation of this art is found in the ancient literature. In Persian literature, thanks to their lyrical nature and fictional form, romantic poems are one of the most important resources proving Iranian’s inclination to adornment; as research on their descriptions about “lover” not only provides the reader with a sort of literary pleasure and joy, but also helps them to reach a better understanding about make-up and its different types and forms during different eras. 

Methodology

In this basic descriptive-analytical research, both library method and note-taking tool were used. It is necessary to note that since adornment is a very extensive subject, only hairdressing in the well-known romantic poems of fourth, fifth and sixth centuries A.H. have been considered in this study. The purpose is gaining knowledge about Iranians’ hairstyle in different times and comparing them to each other in order to resolve some poetic ambiguities and making them available for the interested researchers. 

Discussion

Adoring beautiness has been illustrated in different extensive forms in the Persian poems; as most of them can be seen in the lyrical literature. Reflection of the “lover’s” beauties across the romantic Masnavi[1] descriptions, apart from limitations one may face in other poetic forms like odes, proves how important poems are as valuable resources regarding Iranian desire to adornment. Throughout the cultural and social history of Iran, adornment had been recognized and accepted by all Iranian ethnics and religions. Adornment can be divided into several separated categories: head and face trimming, using clothes and ornaments, pointing to the fact that adorning hair is a subcategory of head and face trimming. To understand Iranians’ adornment, hair usage and its synonyms including Zolf, Ja’ad, Giss and Gisu in the romantic poems were studied. While some differences found in the meanings of these words and terms, they only refer to hairstyle of Iranian men and women. The necessity of conducting such interdisciplinary studies is that they not only resolve some poetic uncertainties, but they pave the way to start investigation in other fields such as history, social sciences and etc. and also can begin new and innovative ideas on various arts such as filmmaking, sculpture making and make-up.

Conclusion

Our study made it clear that along with the tight mouth, lip’s speckle, tall height, arch eyebrow, narcissus eyes and etc. other descriptions such as long hair, lock of hair, blacks and fragrant hair are among the critics to percieve someone’s beauty. Some hairstyles like braided, pinned hairs, dropping hair on forehead or shoulders, fragrant hair, using ornaments such as crowns and jewelry were common between men and women. However, there were styles which were only for women: center parting, using bonnets and scarves. The most attractive descriptions about hairstyles can be found in the sixth century poems and it seems that both content and origin of story and time and place of the poet have been very effective in description and explanation of hair adornment. 
 
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Beauty
  • Hairstyles (coiffure)
  • Iranian people
  • Persian romantic poems
- قرآن کریم
- ابن بابویه، محمّد بن على، (1381). پاداش نیکیها و کیفر گناهان / ترجمه ثواب الأعمال، ترجمة محمدعلی مجاهدى، قم: انتشارات سرور.
- ابن بابویه، محمّد بن على، (بی­تا). الخصال، ترجمة احمد فهرى زنجانی، جلد1، تهران: علمیه اسلامیه.
- ابن سینا، حسین بن عبد الله،(1388).  دفع المضار الکلیة عن الأبدان الإنسانیة (دور ساختن هر گونه زیان از تن آدمیان)، چاپ: دوم، تهران: المعی.
- ابو ریحان بیرونى، محمد بن احمد(1383). الصیدنة فی الطب (داروشناسى در پزشکى)، مترجم باقر مظفرزاده، تهران: گروه نشر آثار فرهنگستان زبان و ادب فارسى.
- اسدی طوسی، ابونصر علی­بن احمد.(1354). گرشاسب­نامه، چاپ دوم، تهران: طهوری.
- اسعد گرگانی، فخرالدین.(1395). ویس و رامین با مقدّمه و تصحیح و تحشیة محمّد روشن. چاپ ششم. تهران: صدای معاصر.
- بانوگشسب­نامه. (1382). مقدّمه تصحیح و توضیح دکتر روح­انگیز کراچی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- بهاء الدوله، بهاء الدین بن میر قوام الدین، (1387).خلاصة التجارب (طبع جدید)، تهران: دانشگاه علوم پزشکى.
- پادشاه محمد،(1335). فرهنگ آنندراج، زیرنظر محمد دبیرسیاقی، تهران: خیّام.
- پیامنی، بهناز،(1394). بررسی سبکی و محتوایی نسخة خطّی«مجمره؛رساله در عطرکشی» با نگاهی به تاریخچة عطر و عطرسازی، نشریة ادب و زبان دانشکدة ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، سال18، شمارة38، پاییز و زمستان 94، صص79-55.
- جرجانى، اسماعیل بن حسن،(1391). ذخیرة خوارزمشاهى، جلد8، قم: مؤسسه احیاء طب طبیعى.
- حکیمى، محمدرضا و حکیمى، محمد و حکیمى، على،(1380). الحیاة  ترجمه احمد آرام، جلد6، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامى.
- خلف نیشابوری، ابو اسحاق ابراهیم بن منصور.(1386). قصص­الانبیاء، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- شاندور، آلبر. (1355). کورش کبیر، ترجمة هادی هدایتی، تهران: دانشگاه تهران.
- عطّار نیشابوری. (1355، سال2535شاهنشاهی) خسرونامه. به تصحیح احمد سهیلی خوانساری.
- عطّار نیشابوری. (1390). منطق­الطّیر(شیخ سمعان)، به اهتمام و تصحیح سیّد صادق گوهرین، چاپ بیست و هفتم، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
- عفیفی، رحیم.(1391). فرهنگنامة شعری(بر اساس آثار شاعران قرن سوم تا یازدهم هجری)، سه جلد، چاپ سوم، تهران: سروش. 
- عقیلى علوى شیرازى، سید محمد حسین بن محمد هادى،(بی­تا). قرابادین کبیر، جلد2، دانشگاه علوم پزشکى و خدمات بهداشتى درمانى تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ پزشکى، طب اسلامى و مکمل.
- عیّوقی. (1343). ورقه و گلشاه به اهتمام ذبیح­الله صفا. چاپ اول. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- فردوسی. ابوالقاسم.(1385). نامة باستان (بیژن و منیژه). ویرایش و گزارش شاهنامة فردوسی از دکتر میر جلال­الدین کزّازی. جلد پنجم. چاپ دوم. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها(سمت).
-  فردوسی. ابوالقاسم. (1386). نامة باستان (زال و رودابه). ویرایش و گزارش شاهنامة فردوسی از دکتر میر جلال­الدین کزّازی. جلد اوّل. چاپ ششم. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها(سمت).
- فردوسی. ابوالقاسم. (1386). نامة باستان(سیاوش و سودابه). ویرایش و گزارش شاهنامة فردوسی از دکتر میر جلال­الدین کزّازی. جلد سوم. چاپ سوم. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها(سمت).
فردوسی. ابوالقاسم. (1385). نامة باستان (بهرام و آرزو- بهرام و دختران آسیابان- بهرام و دختران برزین). ویرایش و گزارش شاهنامة فردوسی از دکتر میر جلال­الدین کزّازی. جلد هفتم. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها(سمت).
فردوسی. ابوالقاسم .(1387). نامة باستان (خسرو و شیرین). ویرایش و گزارش شاهنامة فردوسی از دکتر میر جلال­الدین کزّازی. جلد نهم. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها(سمت).
- فردوسی. ابوالقاسم. (بی­تا). یوسف و زلیخا.(بی­جا).
- معین، محمّد.(1386). فرهنگ فارسی. جلد دوم. چاپ بیست و چهارم. تهران: انتشارات امیرکبیر.
- مینوی خرد. (1380) ترجمة احمد تفضلی به کوشش ژاله آموزگار. ویرایش سوم. تهران: توس.
- نظامی گنجوی.(1388/الف). خسرو و شیرین. با تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی. چاپ دوم. تهران: انتشارات زوّار.
- نظامی گنجوی. (1394). لیلی و مجنون. تصحیح و شرح مجدّد از روی 14 نسخة خطّی دکتر بهروز ثروتی. چاپ چهارم. تهران: انتشارات امیرکبیر.
نظامی گنجوی. (1388/ب) هفت پیکر. با تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی و به کوشش سعید حمیدیان. چاپ هشتم. تهران: انتشارات قطره.
- نفیسی، میرزا علی اکبر،(بی­تا). فرهنگ نفیسی(ناظم­الاطباء)، تهران: خیام.
 
 نرم­افزارها
- لغت­نامة دهخدا: دانشگاه تهران.
- جامع­الاحادیث: مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
References