تحولات ساختار شهر هرات از ابتدای ایلغار مغول تا انتهای عصر تیموری (علمی-پژوهشی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش‌آموخته دکتری باستان‌شناسی دوره اسلامی، دانشکده علوم انسانی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

چکیده                                                                                
هرات در ناحیۀ شرقی ایران بزرگ و شمال غرب افغانستان امروزی، یکی از شهرهای عمدۀ ایالت خراسان به حساب می‌آمده است. با آغاز ایلغار مغول، شهر هرات همچون بسیاری از شهرهای آباد خراسان، تخریب و نابود شده است. با این‌حال، عمر این دورۀ رکود بسیار کوتاه بوده و تنها بعد از پانزده سال، روند بازسازی و توسعۀ شهر آغاز شده است. مطالعۀ روند توسعۀ هرات که تقریباً از اوایل قرن هفتم تا اوایل قرن دهم هـ.ق در جریان بوده، می‌تواند به تبیین روندهای توسعۀ شهری در ایران دورۀ ایلخانی و تیموری کمک کند. همچنین، نتایج حاصل از این بررسی می‌تواند در شناخت هرچه بهتر الگوهای ساخت و توسعۀ شهرها در دوره‌های پس از تیموری مؤثر باشد. هدف اصلی این مقاله، بررسی دقیق روند گسترش و توسعۀ هرات در طول تسلّط خاندان آل کرت و دورۀ تیموری است. سؤال اصلی که این پژوهش در پی پاسخ به آن بوده، این است که تحولات و روند توسعۀ شهر هرات در طول حکومت خاندان آل کرت و تیموریان چگونه بوده و خاستگاه دولت‌های فوق چه تأثیری بر این تحولات داشته است؟ این پژوهش به روش تحلیل تاریخی انجام شده و نتایج آن نشان می‌دهد که توسعۀ حومۀ شهر هرات که از زمان آل‌ کرت، در ناحیۀ شمالی شهر آغاز شده، در دورۀ تیموریان نیز با همان جدّیت دنبال شده است. این روند سبب شده تا شهر هرات فارغ از تعیین حدود و حریمی شناخته شده، بر اساس توسعۀ منابع تأمین آب و به وسیلۀ احداث باغات وسیع، به سمت حومۀ شمالی شهر گسترش یابد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Herat City and its Structural Changes During the Mongol and Timurid Periods

نویسنده [English]

  • Shahin Garakani Dashteh Garakani Dashteh
چکیده [English]

Abstract
Herat is one of the major cities in the eastern part of Greater Iran and northwestern Afghanistan. Like other cities of Khorasan, Herat was destroyed after the Mongol attack. The destruction and stagnation caused by the invasion of the Mongols had a short period and a process of reconstruction has begun after fifteen years. Studying the development process of Herat on that period, helps to clarify the urban transformations that occurred during the 13th to 16th centuries. It should also be said that the results of this research will be effective for understanding urban development models in the Timurid period and after. The main purpose of this article is to study the development process of Herat city during the Kurd and Timurid periods. The fundamental question of this research is what effect has the origin of the above governments had on the development trends in Herat city? This research has been done by the historical-analytical method. The results of this study show that the prevailing nomadic life in the Timurid period and the interest in the development of suburbs that have been considered since Timur have caused the city of Herat to expand regardless of the known boundaries. The expansion of the city in this period is based on the definition of new water sources and the construction of large gardens in the suburbs.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Herat
  • Khorasan
  • Ilkhanid
  • Kurt dynasty
  • Timurid

مراجع

الف. منابع فارسی
احراری، عبدالکریم، (1310). رسالۀ مزارات با برکات هرات. هرات: نشر دانش.
اصطخری، ابواسحق ابراهیم، (1373). ممالک و مسالک. ترجمۀ محمد بن اسعد بن عبدالله تستری. به کوشش ایرج افشار. تهران: موقوفات دکتر محمود افشار یزدی.
اوکین، برنارد، (1386). معماری تیموری در خراسان. ترجمۀ علی آخشینی. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
بهره، ولی‌شاه، (1391). هرات نگین خراسان. هرات: احراری.
جیحانی،حمیدرضا؛ و رضایی پور، مریم، (1396). منظر باغ. تهران: دانشگاه کاشان و پژوهشکدۀ فرهنگ.
حافظ‌ابرو، شهاب‌الدین بن عبدالله خوافی، (1349). جغرافیای حافظ‌ابرو قسمت ربع خراسان هرات. تصحیح نجیب مایل هروی. تهران: انتشارات بیناد فرهنگ ایران.
حافظ‌ابرو، شهاب‌الدین بن عبدالله خوافی، (1399). جغرافیای حافظ‌ابرو بخش خراسان. تصحیح سید علی آل داوود. تهران: انتشارات دکتر محمود افشار با همکاری انتشارات سخن.
خواندمیر، غیاث‌الدین بن همام، (1372). مآثرالملوک: به ضمیمۀ خاتمۀ خلاصه الاخبار و قانون همایونی. تصحیح میرهاشم محدث. تهران: موسسۀ فرهنگی رسا.
خواندمیر، غیاث‌الدین بن همام، (1388). مکارم الاخلاق.تصحیح محمد عشیق. تهران: نشر میراث مکتوب.
خوافی، فصیحی، (1386). مجمل فصیحی. تصحیح محسن ناجی نصرآبادی. ج3. تهران: انتشارات اساطیر.
زمچی اسفزاری، معین‌الدین، (1338). روضات الجنات فی اوصاف مدینه الهرات. تصحیح کاظم امام. تهران: دانشگاه تهران
سمرقندی، کمال‌الدین عبدالرزاق، (1372). مجمع البحرین و مطلع السعدین. تصحیح عبدالحسین نوایی. ج2. تهران: موسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
شیر نوایی، امیرعلی‌، (1323). مجالس النفائس. تصحیح علی‌اصغر حکمت. تهران: نشر بانک ملی ایران.
صابر هروی، محمد محسن، (1386). باغ‌نامۀ هرات. مشهد: انتشارات ملک اعظم.
طبیبی، عبدالحکیم، (1368). تاریخ مختصر هرات در عصر تیموریان. تهران: هیرمند.
فامی هروی، عبدالرحمن، (1387). تاریخ هرات. تهران: میراث مکتوب.
فکری سلجوقی، عبدالرئوف، (1343). گازرگاه هرات.کابل: مطبعه دولتی.
فکری سلجوقی، عبدالرئوف، (1343). خیابان.کابل: انجمن جامی.
فکری سلجوقی، عبدالرئوف، (1386). رسالۀ مزارات هرات. هرات: انتشارات احراری.
گرکانی دشته، شاهین؛ و مرتضایی، محمد، (1400). «گونگ و سرای، بررسی مجموعه‌های سلطنتی امپراطوران مغول و ایلخانان در قرون هفتم و هشتم هـ. ق». فصلنامۀ علمی اثر. (42) 4، 450-469.‎
گرکانی دشته، شاهین؛ مرتضایی، محمد؛ اسمعیلی جلودار، محمداسماعیل، (1400). «شاخصه‌های جفت‌سازی ابنیه در محور خیابان هرات (بررسی تطبیقی نمونه‌های جفت‌سازی در خیابان هرات و مجموعه‌های معماری ماوراءالنهر در دورۀ تیموری)». پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران. (28) 11، 197- 217.
گلمبک، لیزا؛ و ویلبر، دونالد، (1374). معماری تیموری در ایران و توران. ترجمۀ کرامت‌الله افسر و یوسف کیانی. تهران: انتشارات سازمان میراث فرهنگی.
واعظ، اصیل‌الدین عبدالله، (1386). مقصد الاقبال سلطانیه و مرصد الآمال الخاقانیه. تصحیح نجیب مایل هروی. تهران: پژوهشکدۀ علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
هروی، سیف ابن محمد بن یعقوب، (1385). تاریخنامۀ هرات. تصحیح غلامرضا طباطبایی مجد. تهران: انتشارات اساطیر.
همایون، سرور، (1380). هرات در دورۀ تیموری. پیشاور: ادارۀ کتابخانه‌های سیّار اریک.
 
ب. منابع لاتینی
Allen, Terry. (1983). Timurid Herat. Tubinger: Tubinger Atlas.
Ball, W. (1981). "The remains of monumental timurid garden outside Herat". East and West, Vol 31, no 1-4, pp.79-86.
Durand-Guédy, D. (2013). The Tents of the Saljuqs. In Turko-mongol rulers, cities and city life, Michael R. Drompp, Devin DeWeese (eds.). Leiden: Brill, 149-189.
Franke, U. (2015). "Ancient Herat Revisited. New Data from Recent Archaeological Fieldwork". Greater Khorasan. 29, 63-88.
Franke, U., Urban, T. (2017). Excavations and Explorations in Herat City. Staatliche Museen zu Berlin - Preubischer Kulturbesitz and Ancient Herat Project. Stuttgart: Hans D. Beyer.
Franke, U., Urban, T. & Khairzade, K. M. (2020). The ‘Musalla’-Complex in Herat Revisited: Recent Archaeological Investigations at the Gawhar Shad Madrasa, Drawing the Threads Together Studies on Archaeology in Honour of Karin Bartl, Edited by Alexander Ahrens, Dörte Rokitta-Krumnow, Franziska Bloch and Claudia Bührig, Zaphon: Münster (eds.), 91-142.
Gammell, C.P.W. (2016). The pearl of Khorasan a history of Herat. London: Hurst&company.
Golombek, L. (1969). The Timurid shrine at Gazurgah. Toronto: The Trusteed of the Royal Ontario Museum and University of Toronto press.
Pugachenkova, G.A .(1976). Зодчество Центральной Азии В XV. Tashkent: Publishing House of Literature and Art.
Raimkulov, A.A; Siddiqova, G.X. (2011). "Кеш-Шаҳрисабз Ҳудудида Шаҳарсозлик Маданиятинин Шаклланиши Хусусид ". Archeology of Uzbekistan, (1) 2,  99-107.
Subtelny, M. E. (1991). "A Timurid edugational and charitable foundation: The Ikhlasiyya Complex of Ali Shir Navai in 15th-Century Herat and Its Endowment". Journal of the American Society, (3) 1, 38-61.
.
 
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار