جستاری در چندمعنایی حرف اضافۀ «بر» در چهارچوب معنی‌شناسی شناختی(علمی-پژوهشی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه زبانشناسی، دانشکدة علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

2 زبان‌شناسی همگانی- دانشکده علوم انسانی- دانشگاه تربیت مدرس- تهران- ایران

چکیده

 
 
 
چکیده                                                                                
از فارسی باستان تاکنون، همواره یکی از کارکردهای دستوری و معنایی «بر» کارکرد حرف اضافه‌ای بوده است. در این پژوهش چندمعنایی حرف اضافۀ «بر» از منظر معناشناسی واژگانی شناختی و بر پایۀ روش «چندمعنایی قاعده‌مند» تایلر و ایوانز (2001 و 2003) بررسی می‌شود. هدف این پژوهش تعیین معنای مرکزی و تبیین شبکۀ معنایی حرف اضافۀ «بر» و بررسی نقش عناصر فضایی و غیر فضایی در شکل‌گیری مفاهیم حاشیه‌ای آن است. داده‌های این پژوهش به صورت توصیفی-تحلیلی از لغت‌نامۀ دهخدا و فرهنگ سخن استخراج شده‌اند. نتایج تحلیل‌ها نشان می‌دهد که مفاهیم متمایز «بر» به شکلی نظام‌مند برگرفته از معنای مرکزی «بالایِ، رویِ» هستند. این مفاهیم عبارت‌اند از: علیت، وظیفه و مسئولیت، تقابل و ضدیت، انباشتگی، ملازمت و همراهی، مطابقت و سازگاری. فرآیندهای انتزاع، تغییر رابطۀ نقطۀ متحرک و مکان‌نما و هم‌چنین تمرکز بر هریک از عناصر ترکیب‌بندی صحنۀ بنیادین از عوامل ایجاد مفاهیم حاشیه‌ای هستند و فرآیند انتزاع و غیرفضایی شدن مفهوم مرکزی مؤثرتر از سایرین عمل کرده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

An Inquiry into the Polysemy of the Preposition "bær" (on) in the Framework of Cognitive Semantics

نویسندگان [English]

  • Arsalan Golfam 1
  • Nazanin Darvishi Rokni 2
2 Linguistics- hamanities- tarbiat modares- tehran- iran
چکیده [English]

Abstract
In the Persian language, since Old Persian, /bær/ (on) has been one of the adpositions that grammatically and semantically acts as a preposition. Studying the polysemy of /bær/ (on) as a preposition is the subject of this paper, which is in the cognitive semantics framework and based on “principled polysemy” introduced by Tyler and Evans (2001 & 2003). This study seeks to determine the core meaning and explain the semantic network of /bær/ (on) as a preposition, in addition, to investigating the role of spatial and non-spatial elements in its semantic network. This research is descriptive-analytical, and the data are extracted from the two most comprehensive dictionaries in Persian: Dehkhoda and Sokhan. The results show that /bær/ is used to represent abstract concepts systematically derived from the core meaning of /bær/, "above, on". These abstract concepts are causality, duty and responsibility, confrontation and opposition, accumulation, concomitance and companionship, and conformity and compatibility. The process of abstraction, changing the relationship between Trajectory and Landmark, and focusing on each of the configuration elements of the proto-scene are the factors that create peripheral concepts in which abstraction and non-spatialization of the core meaning have been more effective than others.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: preposition
  • principled polysemy
  • cognitive linguistics
  • semantic network

مراجع

الف. منابع فارسی
     ابوالقاسمی، محسن. (1375). دستور تاریخی زبان فارسی. چاپ اول. تهران: سازمان مطالعات و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
      انوری، حسن و احمدی گیوی، حسن. (1372). دستور زبان فارسی. جلد دوم. چاپ هشتم. تهران: فاطمی.
      انوری، حسن. (1390). فرهنگ بزرگ سخن. چاپ هفتم. تهران: سخن.
     اسدی، نصیر. (1389). «چندمعنایی قاعده‌مند: مطالعۀ موردی «روی» در زبان فارسی». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد زبان‌شناسی همگانی. دانشگاه تهران.
      آموزگار، ژاله و تفضلی، احمد. (1375). زبان پهلوی: ادبیات و دستور آن. چاپ دوم. تهران: معین.
     بیکس، رابرت استون پل. (1389). درآمدی بر زبان‌شناسی تطبیقی زبان‌های هند و ‌اروپایی. ترجمۀ اسفندیار طاهری. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
    تیلور، جان آر و لیتل مور، جانت. (1396). راهنمای زبان‌شناسی شناختی. ترجمۀ وجیهه فرشی و نجمه فرشی. تهران: نشر نویسه پارسی.
    چنگیزی، احسان. (1397). «نقش‌های معنایی حرف اضافۀ «از» در زبان فارسی». مطالعات ایرانی. سال هفدهم. شمارۀ ۳۳. صص 75-95.
    حسندوست، محمد. (1400). فرهنگ ریشه‌شناختی زبان فارسی. چاپ سوم. تهران: ماهریس.
    خانزاده، معصومه. (1392). «بررسی چندمعنایی حروف اضافۀ مکانی در زبان فارسی با رویکرد معنی‌شناسی شناختی». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد زبان‌شناسی همگانی، دانشگاه سمنان.
    دانشور کشکولی، مرجان و عموزاده، محمد و رضائی، حدائق. (1395). «ابعاد معنایی مکان‌واژه «زیر» بر اساس مدل چندمعنایی قاعده‌مند». جستارهای زبانی. شماره 34. صص 442-415.
    دهخدا، علی‌اکبر. (1373). لغتنامۀ دهخدا. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
   راستاگویوا و. س. (1347). دستور زبان فارسی میانه. ترجمۀ ولی‌الله شادان. تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
    زاهدی، کیوان و محمدی زیارتی، عاطفه. (1390). «شبکۀ معنایی حرف اضافۀ فارسی «از» در معنی‌شناسی شناختی». تازه‌های علوم شناختی. سال 13. شمارۀ 1. صص 80-67.
   سراجیان اردستانی، مهدخت. (1389). «بررسی چندمعنایی حرف اضافۀ «از» در قالب نظریۀ معنی‌شناسی شناختی». فصلنامۀ پازند. شمارۀ پیاپی 22-23. صص45-63.
    سوکولوف، س. ن. (1370). زبان اوستایی. ترجمۀ دکتر رقیه بهزادی. تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
    صفوی، کوروش. (1390). درآمدی بر معناشناسی. تهران: پژوهشکدۀ فرهنگ و هنر اسلامی.
    عبدالکریمی، سپیده و چنگیزی، احسان. (1398). «چندمعنایی و روند دستوری شدگی حرف اضافۀ «با» بر اساس تحلیل مؤلفه‌ای معنی». جستارهای زبانی. دورۀ دهم. شمارۀ ۶ (پیاپی ۵۴). صص 285-317.
    کنت، رولاند.گ. (1384). فارسی باستان: دستور زبان، متون، واژه‌نامه. ویراست دوم. ترجمه و تحقیق سعید عریان. تهران: سازمان میراث فرهنگی و گردشگری (پژوهشگاه).
   گلفام، ارسلان و عاصی، مصطفی و آقاگل‌زاده، فردوس و یوسفی‌راد، فاطمه. (1388). «بررسی حرف اضافۀ «از» در چارچوب معناشناسی شناختی و مقایسۀ آن با رویکرد سنتی». زبان و زبان‌شناسی. دورۀ پنجم. شمارۀ 10. صص 69-80.
    مختاری، شهره و رضایی، حدائق. (1392). «بررسی شناختی شبکۀ معنایی حرف اضافۀ «با» در زبان فارسی». زبان‌شناسی و گویش‌های خراسان. شمارۀ 9. صص 94-73.
    ناتل خانلری، پرویز. (1374). دستور تاریخی زبان فارسی. چاپ سوم. تهران: توس.
    ناتل خانلری، پرویز. (1365).  تاریخ زبان فارسی. جلد سوم. تهران: نشر نو.
    یوسفی راد، فاطمه. (1387). «بررسی شناختی زبان فارسی با نگاهی ویژه به حروف اضافۀ مکانی». رسالۀ دکتری زبان‌شناسی همگانی. دانشگاه تربیت مدرس.
 
ب. منابع لاتین
Bennett, D.C. (1975). “Spatial and Temporal Uses of English Prepositions” in Stratificational Semantics. London: Longman.
Brugman, C. & Lakoff, G. (1981). The Story of Over: Polysemy, Semantics, and the Structure of the Lexicon, MA thesis, University of California, Berkely, (published New York: Garland, 1988).
Cienki, A. J. (1989). Spatial Cognition and the Semantics of Prepositions in English, Polish, and Russian. München: Verlag Otto Sagner.
Cuyckens, H. (1995). “Family Resemblance in the Dutch spatial prepositions dood and langs”. Cognitive linguistics, (3-2)6.
Dirven, R. (1993). Dividing up physical and mental space into conceptual categories by means of English prepositions, in the semantics of prepositions, edited by Zelinsky-Wibbelt, Cornelia, mouton de Gruyter.
Evans, V. & Green, M. (2006). Cognitive Linguistics: An introduction. Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum.
Fauconnier G. & Turner M. (2002). The Way We Think: Conceptual Blending and the Mind’s Hidden Complexities. New York: Basic Books.
Geeraerts D. (2006), Words and Other Wonders, Papers on Lexical and Semantic Topics, mouton de gruyter, Berlin/New York.
Golfam, A. & Yousefi Rad F. (2010). “A Cognitive Semantic Approach to Persian Spatial Prepositions, a Pedagogical Perspective, CaseStudy: Persian Preposition /dær/”.Pazhuhesh-e Zabanha- ye Khareji. Special Issue English. Spring 2010, (56), 167-179.
Herskovits, A. (1986). Language and Spatial Cognition: An Interdisciplinary Study of the Prepositions in English, Cambridge: Cambridge University Press.
 Lakoff, G. (1987). Women, Fire and Dangerous Things, What Categories Reveal about the Mind, Chicago and London: Chicago University Press.
Leech, G.N. (1969). Towards a Semantic Description of English. London: Longman.
Miller, G. & Johnson-Laird P. N. (1976). Language and Perception. Cambridge, Mass: Harvard University Press.
 Navarro Ferrando, I. (1998). A Cognitive-Semantic Analysis of the Lexical Units AT, ON and IN in English. PhD dissertation, Universitat Jaume I.
Navarro Ferrando, I. (2000). A Cognitive-Semantic Analysis of the English Lexical Unit in. Cuadernos de investigación filológica, (26), 189-220.
Riechelt, H. (1968). Avesta Reader (Text, Notes, Glassary and Index). Berlin: WALTER DE GRUYTER & CO.
Riemer, N. (2005). The Semantics of Polysemy: Reading Meaning in English & Warlpiri. Berlin & New York: Mouton de Gruyter.
Sandra, D. & S. Rice .(1995). “Network analyses of prepositional meaning: Mirroring whose mind - the linguist’s or the language user’s?” Cognitive Linguistics. 6(1). Pp: 89-130.
Sandra, D. & S. Rice .(1998). “What Linguists Can and Can't Tell You About the Human Mind: A Reply to Croft”, Cognitive Linguistics, 9(4): 361-378.
 Taylor, J. (1995). linguistic categorization, 2nd edn. Oxford University Press.
 Tyler, A. & Evans, V. (2001). “Reconsidering prepositional polysemy networks: The case of Over”. Language, 77(4).
Tyler, A. & Evans, V. (2003). The semantics of English prepositions: Spatial scenes, embodied meaning and cognition. Cambridge: Cambridge University Press.
Tyler, A. & Evans, V. (2004). “Applying cognitive linguistics to pedagogical grammar, the case of Over”, cognitive linguistics, second language acquisition and foreign language teaching, by M. Achard & S. Niemier, mouton de gruyter. pp: 257-280.
Vander Gucht, F., Willems K. & De Guypere L. (2007). “The Iconicity of Embodied Meaning: Polysemy of Spatial in Spatial Prepositions in the Cognitive Framework”, Language Sciences, 29: 733-754.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار