شیوه‌های ساخت و کارکرد نوواژه‌های ترکیبی در شعر شفیعی کدکنی (علمی-پژوهشی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه ادبیات/ دانشکدة زبان و ادبیات فارسی/ دانشگاه شهید باهنر کرمان/ کرمان/ ایران

2 دانشگاه شهید باهنر کرمان

چکیده

چکیده                                                                                
شاعران صاحب سبک در هر دوره با نوآوری، به سخن خود نوعی تشخّص بخشیده‌اند. یک مورد از این نوآوری‌ها ساخت ترکیبات تازه است. شفیعی کدکنی از جمله شاعرانی است که بهره‌گیری از واژه‌های ترکیبی در شعر او بسامدی چشمگیر دارد. پاره‌ای از این واژه‌ها، برساختة شاعر هستند و پاره‌ای دیگر کمابیش در شعرکهن یا شعر معاصر فارسی سابقۀ کاربرد دارند. در این مقاله، توجّه و تأکید بر نوواژه‌های مشتق و مرکّبی است که شاعر متناسب با زبان شعر خود، ساخته و به کارگرفته است. با توجّه به اهمیّت واژه‌سازی در شعر، ضروری می‌نماید که این ویژگی در شعر شاعران شاخص زبان فارسی کاویده شود. شفیعی کدکنی یکی از شاعران برگزیدۀ شعر معاصر است که سروده‌هایش مجال چنین کاوشی را می‌دهد. دستمایۀ پژوهش پیش رو، شیوه‌های ترکیب‌سازی در دو مقولۀ اسم و صفت و تأثیر آن در بهسازی سروده‌های این شاعر است. این پژوهش به شیوۀ توصیفی-تحلیلی انجام شده است. محدودة مورد بررسی، هفده دفتر شعر شفیعی کدکنی است که سرانجام در سه مجموعه، تجمیع شده‌اند. ساخت اسم و صفت مرکّب و مشتق در شعر شفیعی کدکنی به یکی از این چند روش انجام گرفته است: اسم یا صفت مشتق حاصل از افزودن وند اشتقاقی به تکواژ پایه؛ دو اسم در کنار هم (اضافة مقلوب)؛ یک اسم و یک صفت (ترکیب وصفی مقلوب)؛ دو اسم در کنار هم با رابطة تشبیه (اضافة تشبیهی) و ... . بسامد و گوناگونی اسامی و صفات مرکّب و مشتق به کار رفته در شعر شفیعی کدکنی، شامل 85 مورد اسم، و 93 مورد صفت است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Compound Neologisms; Their Function and Formation-processes in Shafi’i-Kadkani’s Poems

نویسندگان [English]

  • akbar naghavi 1
  • Mahmood Modabberi 2
  • Seddighe Alipoor 2
1 Persian literature/uni bahonar kerman/ kerman/ iran
چکیده [English]

 Abstract
Poets with style in every era have given their speech a kind of identity with innovation. One of these innovations is the creation of new compounds. Shafii‌ Kedakani is one of the poets who use compound words in his poetry with remarkable frequency. Some of these words are created by poets and some others have a history of use in ancient or contemporary Persian poetry. In this article, the attention and emphasis is on the derivative and compound words that the poet has made and used according to the language of his poetry. Considering the importance of word formation in poetry, it is necessary to analyze this feature in the poetry of prominent poets of Persian language. Shafii Kodkani is one of the selected poets of contemporary poetry, whose poems allow such an exploration. The basis of the upcoming research is the methods of composition in the two categories of nouns and adjectives and its effect in improving the poems of this poet. This research was done in a descriptive-analytical way. The scope of the study is the seventeen books of Shafi'i Kadkani's poetry, which were finally collected in three collections. The construction of compound and derivative nouns and adjectives in Shafi'i Kadkani's poetry is done in one of the following ways: the derivative noun or adjective is the result of adding a derivational verb to the base morpheme. The frequency and variety of compound and derivative nouns and adjectives used in Shafi'i Kadkani's poetry includes 85 nouns and 93 adjectives.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Neologism
  • Combining
  • Compound
  • Derivative
  • Shafi’i-Kadkani
- ابوالقاسمی، محسن.(1393). دستور تاریخی زبان فارسی. چاپ یازدهم.تهران: انتشارات سمت.
- افراشی. آزیتا (1400). ساخت زبان فارسی. ویراست 2. چاپ پانزدهم. تهران: انتشارات سمت.
- افراه. روح الله و دیگران(1395).«تحلیل فرایند سرمدخل­گزینی کلمات مرکّب در دو فرهنگ سخن و معاصر» فصلنامۀ علمی – پژوهشی زبان و ادبیات فارسی- شمارۀ چهل و دوم : 138- 119.
- انوری، حسن، و احمدی گیوی، حسن. (1395). دستور زبان فارسی2. ویرایش چهارم. چاپ ششم. تهران: انتشارات فاطمی.
- باطنی، محمدرضا.(1391).توصیف ساختمان دستوری زبان فارسی.تهران: امیرکبیر.
- برهانی، مهدی.(1378). از زبان صبح (دربارۀ زندگی و شعر شفیعی کدکنی). چاپ اوّل. تهران: پاژنگ.
- بشر دوست، مجتبی.(1379). در جستجوی نیشابور(زندگی و شعر محمّدرضا شفیعی­کدکنی). چاپ اوّل. تهران: نشر ثالث و نشر یوشیج.
- حسن لی،کاووس.(1401).گونه­های نوآوری در شعر معاصر ایران.چاپ ششم. تهران: نشر ثالث.
- خرمایی، علیرضا.(1387).اصول ساختواژی واژه­سازی و واژه­های نوساختۀ عمومی. نشریۀ جستارهای نوین ادبی، دانشکدۀ ادبیّات و علوم انسانی مشهد، شمارۀ 16.
- دهخدا، علی اکبر.(1373). لغت نامۀ دهخدا. تهران: موسسۀ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران. چاپ اوّل از دورۀ جدید.
- رواقی، علی.(1388). فرهنگ پسوند در زبان فارسی(بررسی دوازده پسوند). تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
- زرّین­کوب، حمید.(1358).چشم انداز شعر نو فارسی.تهران: توس.
- شریفی، فیض.(1392). شعر شفیعی­کدکنی از آغاز تا امروز. تهران: انتشارات نگاه.
- شفیعی­کدکنی، محمدرضا.(1390).آیینه­ای برای صداها (هفت دفتر شعر : زمزمه­ها، شبخوانی، از زبان برگ، در کوچه باغ­های نشابور، مثل درخت در شب باران، از بودن و سرودن، بوی جوی مولیان). چاپ هفتم. تهران: سخن.
-  شفیعی­کدکنی، محمدرضا.( 1399).طفلی به نام شادی (پنج دفتر شعر : زیر همین آسمان و روی همین خاک، هنگامۀ شکفتن و گفتن، از همیشه تا جاودان، شیپورِ اطلسی­ها، در شبِ سردی که سرودی نداشت). چاپ دوم.تهران: سخن.
- شفیعی­کدکنی، محمدرضا. (1393). موسیقی شعر. چاپ پانزدهم. تهران: نشر آگه.
-  شفیعی­کدکنی، محمدرضا.(1390). هزارۀ دومِ آهوی کوهی(پنج دفتر شعر: مرثیه­های سروِ کاشمر،خطی ز دلتنگی، غزل برای گلِ آفتابگردان، ستارۀ دنباله دار، در ستایشِ کبوترها). چاپ ششم. تهران: سخن.
- شقاقی، ویدا. (1389). مبانی صرف. تهران: سمت. چاپ چهارم.
- صادقی، علی اشرف.(1383).«کلمات مرکّب ساخته شده با ستاک فعل». ویژه نامۀ فرهنگستان(دستور). شمارۀ 1: 11-5.
- صفری، علی و نیک نسب، لیلا .(1399).«تحلیل واژه­سازی زبان فارسی بر اساس نظریۀ صرف ساخت بنیاد: شواهدی از کلمات مرکّب». فصلنامۀ علمی زبان پژوهی دانشگاه الزّهرا(س). سال دوازدهم. شمارۀ 36 : 186-165.
- عابدی،کامیار.(1381). در روشنی باران­ها (تحلیل و بررسی شعرهای محمّدرضا شفیعی­کدکنی). چاپ اوّل. تهران: نشر کتاب نادر.
- عبّاسی، حبیب الله.(1378). سفرنامۀ باران(تحلیل و گزیدۀ اشعار دکتر شفیعی­کدکنی). چاپ اوّل. تهران: نشر روزگار.
- فرشیدورد، خسرو.(1382). دستور مفصّل امروز.تهران: سخن.
- مدرّسی، فاطمه.(1388). فرایند فراهنجاری واژگانی در اشعار شفیعی­کدکنی. فصلنامۀ زبان و ادب پارسی. شمارۀ 42 : 63-47.
- معین، محمّد.(1360). فرهنگ فارسی.چاپ چهارم. تهران: سپهر.
- مقرّبی، مصطفی. (1372). ترکیب در زبان فارسی. تهران: توس.
- وحیدیان کامیار، تقی. (1389). دستور زبان فارسی. چاپ دوازدهم. تهران: سمت.