گونه‌ها و زمینه‌های کاربرد زیرزمین در معماری و شهرسازی ایران (علمی-پژوهشی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه معماری و شهرسازی، دانشکدة معماری و شهرسازی دانشگاه هنر اسلامی تبریز

چکیده

چکیده
      زیرزمین یکی از فضاهای رایج در بناهاست که از گذشته‌های دور تا کنون مورد استفاده بوده است. فضاهای زیرزمینی در دوره‌های گذشته و معماری و شهرسازی سنتی در اشکال و مقیاس‌ها و زمینه‌های گوناگون استفاده می‌شده‌اند. به طوری‌که بسیاری از این فضاها و تجارب احداث آن‌ها کماکان مورد استفاده می‌باشد. هدف این مقاله، بررسی زمینه‌ها، گونه‌ها و نحوۀ کاربرد فضاهای زیرزمینی در دوره‌های گذشته و معماری سنتی ایران است که در این راستا، مهمترین پرسش این مقاله عبارت است از این‌که «گونه‌های مختلف فضاها و سکونت‌گاهای زیرزمینی در تجارب معماری و شهرسازی سنتی ایرانی کدامند؟» روش تحقیق مورد استفاده در این پژوهش، روش تحقیق تاریخی-تحلیلی با رویکرد کیفی است که با شیوه‌های مطالعۀ اسنادی، کتابخانه‌ای و بررسی نمونه‌های موردی است. حفاری زمین، تپه‌ها و کوه‌ها و پناه بردن به زیرزمین علاوه بر حفاظت کاربران و اموال آن‌ها، باعث ایجاد فضاهایی ماندگار در طول تاریخ گردیده است. این فضاها به دلیل منحصربه فرد بودن از نظر فرم و منظر بیرونی و درونی از جذابیت و خاطره‌انگیزی بالایی بویژه برای گردشگران و غیرساکنان برخوردارند. توجه به ویژگی‌های مثبت این فضاها بویژه در روستاها می‌تواند در حفظ هویت بومی آن‌ها نقش موثری ایفا نماید. نتایج پژوهش حاکی از آن است که زیرزمین از گذشته در زمینه‌های گوناگون سکونتی، انباری، پناهگاه، نگهداری حیوانات به کار برده می‌شد. همچنین، علت به کارگیری این فضاها اغلب دلایل امنیتی، اقلیمی و الزامات محیطی بویژه شیب تند زمین بوده است. زیرزمین به دلیل پناه گرفتن در دل زمین در گرما و سرمای سخت دارای دمای هوایی معتدلی است که مزیّتی بزرگ برای استفادۀ انسان و متعلقاتش در اقلیم گرم و مرطوب (شوادان در شهرهای دزفول و شوشتر) و گرم و خشک و سرد کوهستانی به شمار می‌آید. زیرزمین دارای دو گونۀ اصلی سکونتگاه‌های زیرزمینی و فضاهای زیرزمینی است. سکونتگاه‌های زیرزمینی هم در دو نوع سکونتگاه‌های مسطح زیرزمینی مانند شهر زیرزمینی اویی و سکونتگاه‌های صخره‌ای زیرزمینی مانند میمند است. همچنین، فضاهای زیرزمینی دارای انواع فضاهای گودال باغچه، قنات، شوادان، زاغه و انباری است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Types and Contexts of Underground in Iranian Architecture and urbanism

نویسنده [English]

  • Asghar Molaei
چکیده [English]

 Abstract
The basement is one of the most common spaces in most buildings that has been used since ancient times. Underground spaces have been used in past periods and traditional architecture and urban planning in various shapes, scales and contexts. Many of these spaces and their construction experiences are still in use. The purpose of this article is to study the contexts, types and applications of underground spaces in the past and traditional Iranian architecture. In this regard, the most important question of this article is that "the necessities and types of underground spaces in architecture and what are the traditional urban planning of Iran? The research method used in this research is a historical-analytical research method with a qualitative and quantitative approach that is based on documentary study methods, library and case study. Excavation of land, hills and mountains and sheltering in the basement, in addition to protecting users and their property, has created lasting spaces throughout history. These spaces are very attractive and memorable, especially for tourists and non-residents, due to their uniqueness in terms of external and internal form and landscape. Paying attention to the positive features of these spaces, especially in rural areas, can play an effective role in preserving their native identity.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Underground space
  • Typology
  • Underground city
  • Traditional Architecture and Urbanism
  • Climate

اصل مقاله

 

 

مراجع

منابع
الف. منابع فارسی
استرلینگ، ریموند و کارمودی، جان(1388). طراحی فضاهای زیرزمینی، ترجمۀ وحیدرضا ابراهیمی، مشهد ، نشر مرندیز چاپ اول.
افتحی، سبطی و دیگران (1372). پروژۀ روستا، دانشکدۀ معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی.
ایزدپناه، فرزین(1381). پروژۀ بزرگ میمند، مطالعات معماری، سازمان میراث فرهنگی کشور.
باستیه، ژان (1377). شهر، ترجمۀ دکتر علی اشرفی، تهران ، دانشگاه هنر ، چاپ اول.
سازمان میراث فرهنگی کشور (1376). پروندۀ ثبت روستای کندوان در فهرست آثار ملی ایران در 15 اردیبهشت، شمارۀ 1857.
سازمان میراث فرهنگی کشور (1380). گزارش بررسی و شناسایی حوزۀ میمند در پروندۀ ثبت دهکدۀ صخره‌ای میمند در فهرست آثار ملی ایران با شمارۀ 4135.
معتمدی، محسن(1381). جغرافیای تاریخی تهران، تهران، مرکز نشردانشگاهی، چاپ اول.
خدابخشیان، مقدی. مفیدی شمیرانی، سیدمجید (1393) فضاهای زیرزمینی در معماری بومی اقلیم گرم و خشک ایران، نشریه هویت شهر، شمارۀ هفدهم، صص: 44-35.
مولائی، اصغر (1391). توسعه‌ۀ پایدار شهری با استفاده از فضاهای زیرسطحی مطالعۀ موردی: محدودۀ میدان تجریش تهران، فصلنامۀ مهندسی تونل و فضاهای زیرسطحی، دورۀ 1، شمارۀ1، صص: 69-88.
مولائی، اصغر (1394) توسعه‌ۀ فضاهای زیرسطحی با رویکردی به طراحی شهری، تهران: انتشارات آرمانشهر، چاپ اول.
مولائی، اصغر (1398). توسعۀ فضاهای زیرسطحی شهری، راهبردی نوین در توسعه شهری، فصلنامۀ مطالعات ساختار و کارکرد شهری، دورۀ 6، شمارۀ 18، صص: 57-86.
مظفری، ابوالقاسم. هاشمی، سیامک. مولائی، اصغر (1393). ضرورت‌ها، موانع و ملاحظات حقوقی و مالکیتی در فرایند توسعۀ فضاهای زیرسطحی شهری، فصلنامۀ مهندسی تونل و فضاهای زیرسطحی، دورۀ 3، شمارۀ 2، صص: 131-119.
هاشمی، سیامک (1392). درخشش تمدن در اعماق زمین مروری بر سازهای زیرزمینی ایران از گذشته تا کنون، تهران، انجمن تونل ایران، انتشارات شادرنگ، چاپ اول.
واتسون، دانلد و لب، کنت (1382). طراحی اقلیمی اصول نظری و اجرایی کاربرد انرژی در ساختمان، ترجمۀ وحید قبادیان و محمدفیض مهدوی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ پنجم.
همایون، غلامعلی (1356). روستای کندوان، مجلۀ بررسی‌های تاریخی ایران، فروردین و اردیبهشت، شمارۀ 69، صص 155تا 269.
صفایی، محمدمهدی(1388). شوادان؛ معماری پایدار در شهر دزفول، مهندسان مشاور گسترش فنآوران ساخت،
تیبالدز، فرانسیس (1385). شهرهای انسان‌محور بهبود محیط عمومی در شهرهای بزرگ و کوچک، ترجمۀ حسنعلی لقایی و فیروزه جدلی، تهران، دانشگاه تهران، چاپ اول.
 
ب. منابع لاتین
Bobylev, Nikolay (2009). mainstreaming sustainable development into a city’s Master plan: A case of Urban Underground Space use, Land Use Policy .Vol.26, 2009, pp.  1128–1137
Erdem, A (2008): Subterranean space use in Cappadocia: The Uchisar example, School of Architecture, Istanbul Technical University, Taskisla, Taksim, Istanbul 34437, Turkey, Vol.23 pp 492–499.
Golany.Gideon & Ojima .Toshio (1996): Geo-Space urban design, Canada, John Wiley.
Liu, Ning & Zhang ,Chunsheng (2010):Based on energy-saving of utilization and development of urban underground space resource of Qingdao, Energy Procedia 5 (2011),15–19, IACEED2010,Available online at www.sciencedirect.com.
Parriaux, A. Blunier, P. Maire, P Tacher, L (2007) :The Urban Underground in the Deep City Project, for Construction but not only ACUUS meeting of Cape Sounion in summer, Available online at http://www.ita-aites.org.
Rudofsky, Bernard (1964): Architecture without Architects, an Introduction to Nonpedigreed Architecture. New York: Museum of Modern Art; Distributed by Doubleday, Garden City, N.Y.
Whyte, William H. (1980). The Social Life of Small Urban Spaces. Project for Public Space.New York. www.pps.org.
W.Parker, Henry (2004): Underground Space: Good for Sustainable Development, and Vice Versa, International Tunneling Association (ITA) Open Session, World Tunnel Congress, Singapore, Available online at http://www.ita-aites.org.
 - http://eande.lbl.gov/HeatIsland/HighTemps .
- http://www.tmoca.com
- http:// www.irancaves.com
- http//:Tehran.ir
- http://www.mymandblogfa.com
- http://taravatt.persianblog.ir
 
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار