مناسبات عمرانی-مالی نادرشاه افشار با شهرنشینان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه جیرفت، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، گروه تاریخ

2 استادیار دانشگاه جیرفت کرمان

چکیده

چکیده
   با استقرار فرمانروایی نادرشاه و برقراری امنیّت نسبی در کشور، بسیاری از شهرنشینان که به سبب هرج ‌و مرج ناشی از فقدان حکومت مرکزی نیرومند، به روستاها و نواحی دوردست کوهستانی گریخته بودند، مجدّداً به شهرهای خویش بازگشتند. براین مبنا، پژوهش حاضر درصدد یافتن پاسخ به این پرسش است: نادرشاه افشار چه مناسبات عمرانی-مالی‌ای با شهرنشینان داشت؟ برای پاسخ‌گویی، این برآورد استنباط می‌شود که روابط فرمانروای افشار با شهرنشینان دو رویۀ کاملاً متفاوت داشت. نادر در تکاپوی دستیابی به مشروعیّت و قدرت مطلق، حتی‌الامکان با پیروی از سنّت دیوانی پادشاهان صفوی، به عمران و معافیت مالیاتی شهرها و ساخت شهرهای دائمی و موقت بنا بر ضروریات سیاسی-نظامی اقدام ورزید. با این‌ همه، در دورۀ پادشاهی، وفاداری بسیاری از اعضای طبقات شهری به خاندان صفویه و تأکید فرمانروای افشار برای تأمین سیورسات اردوی جنگی به اخذ مالیات‌های مضاعف، شکنجه و توبیخ شهرنشینان و حتی اعضای برجستۀ دیوانسالاری نظامی انجامید. روند مذکور ضمن اعلام برائت و شورش اهالی و حکّام شهرها، موجب تضعیف پایه‌های اقتدار و مشروعیت حکومت افشاریه و در نهایت، مرگ فرمانروای افشار شد. پژوهش حاضر با استفاده از رویکرد تاریخی و شیوۀ جمع‌آوری داده‌های کتابخانه‌ای از منابع دست ‌اول، پس از توصیف و طبقه‌بندی جنبه‌های گوناگون مناسبات نادرشاه افشار با شهرنشینان، به تحلیل و تفسیر این ویژگی‌ها و تأثیرات مختلف آن می‌پردازد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Urban Development -Financial Relations of Nadir Shah Afshar with Urbanites

نویسندگان [English]

  • mehdi dehghani 1
  • mahdi vazin 2
1 assistant professor of history in jiroft university
2 assistance
چکیده [English]

Abstract
Establishment of Nadir Shah's rule and the relative security in the country caused urbanites who for disturb had fled to remote villages and mountainous areas returned to their cities. The present research, thus aimed to respond to this question that What was Urban development -financial relations of Nadir Shah Afshar with urbanites? To answer this question this study was performed that the relations of the Afshar ruler with the urbanites had two completely different procedures. Nadir in his attempt to achieve legitimacy and absolute power followed the Safavid kings court tradition on Urban development and tax exemption and the construction of permanent and temporary cities according to political-military needs. During the monarchy, the loyalty of many members of the urban classes to the Safavid dynasty and the Afshar ruler's Emphasis on War camp supplies led to double taxes, torture, and reprimands of the urbanites and even prominent members of the military bureaucracy. The mentioned process, while announcing the disgust and rebellion of the residents and rulers of the cities, caused the weakening of the foundations of the authority and legitimacy of the Afshariya government and finally, the death of the ruler of Afshar. The present study uses the method of historical research and the method of collecting library data from historical sources after describing and classifying the various aspects of Nadir Shah Afshar's relations with urbanites to analyze and interpret these features and its various effects.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Key words: Urban development
  • tax
  • cities
  • Nadir Shah Afshar
منابع
احسانی، اسماعیل و جعفری، علی‌اکبر و نورایی، مرتضی. (1400). «ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻧﻬﺎدی ﮔﺴﺴﺘﺔ ﻧﺎدرﺷﺎه و ارزﻳﺎﺑﻲ اوﺿﺎع اﻗﺘﺼﺎدی اﻳﺮان در ﻋﺼﺮ اﻓﺸﺎرﻳﻪ (با تکیه ‌بر آرای داگلاس نورث)». تاریخ اسلام و ایران دانشگاه الزهرا (س). س 31. ش 51. صص 11-37.
استرآبادی، محمدمهدی بن محمدنصیر. (1341). جهانگشای نادری. مصحح عبدالله انوار. چاپ اول. تهران: انجمن آثار ملی.
استرآبادی، میرزا محمدمهد‌ی‌خان. (1383). گزیده‌ای از منشأت. به کوشش نصرالله بیات. چاپ اول. تهران: مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه.
افوشته‌اى نطنزی، محمود بن هدایت الله. (1373). نقاوة الآثار فی ذکر الاخیار فی تاریخ الصفویه. چاپ دوم. تهران: انتشارات علمى و فرهنگى.
اکسورثی، مایکل. (1388). ایران در عصر نادر. ترجمۀ صادق زیباکلام و سید امیر نیاکویی. چاپ اول. تهران: روزنه.
اوت‍ر، ژان‌. (1363). س‍ف‍رنام‍ه‌. ت‍رجم‍ۀ‌ ع‍ل‍ی‌ اق‍ب‍ال. چاپ اول. تهران: ج‍اوی‍دان‌‏.
بازن، پادری. (1340). نامه‌های طبیب نادرشاه. ترجمۀ علی‌اصغر حریری. چاپ اول. تهران: تابان.
توحدی، کلیم‌الله. (1384). نادر صاحبقران. چاپ اول. سنندج: ژیار.
جامی، محمود الحسینى بن ابراهیم. (1386).  تاریخ احمدشاهى. چاپ اول. تهران: عرفان.
جزایری، عبدالله بن نورالدین. (1343 ق/1924 م). تذکرۀ شوشتر. تصحیح محمد هدایت حسین. چاپ اول. کلکته: {بی‌جا}.
جعفری، علی‌اکبر. (1388). «بررسی و تحلیل روابط نادرشاه افشار و ارامنه 1142 ق-1160/ 1730 م- 11748 م». پژوهش‌نامۀ انجمن ایرانی تاریخ. س 1. ش 1. صص 1-27.
حزین، محمدعلی. (1332).  تاریخ. چاپ سوم. اصفهان: تائید.
دوکلوستر، آ. (1346).  تاریخ نادرشاه. محمدباقر امیرخانی. چاپ اول. تبریز: کتاب‌فروشی سروش.
رستم الحکما، محمد هاشم آصف. (1382). رستم التواریخ. چاپ سوم. تهران: دنیاى کتاب.
ریاحی، محمدامین. (1368).  سفارتنامه‌های ایران. چاپ اول. تهران: توس.
سوزنچی کاشانی، علی و شعبانی، رضا. (1393). «تأثیر سیاست‌های وقفی نادرشاه و علیشاه افشار بر کاهش یا رشد موقوفات آستان قدس رضوی»، پژوهش‌نامۀ تاریخ. س نهم. ش 34. صص 79-98.
شاردن، ژان. (1372). سفرنامه. ترجمۀ اقبال یغمایى. تهران: توس.
شهیدی، حمیده. (1397). فرمان‌های آستان قدس رضوی در دورۀ صفویه. چاپ اول. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
طومار علیشاهی. (1379). تصحیح مرکز خراسان شناسی. چاپ اول. مشهد: آستان قدس رضوی.
فریدی، محمد و قره‌داغی، معصومه و صادقی، مقصودعلی و کاظمی راشد، منیره. (1396). «نادرشاه، مشروعیت و شورش‌های اجتماعی، 1139 ق-1152 ق/ 1726 م-1740 م». تاریخ‌نامۀ ایران بعد از اسلام. س 8. ش 15. صص 143-175.
فسایی، حاج میرزا حسن حسینى. (1382).  فارسنامۀ ناصرى. چاپ سوم. تهران: امیرکبیر.
فوران، جان. (1377). مقاومت شکننده: تاریخ تحولات اجتماعی ایران. ترجمۀ احمد تدین. چاپ دوم. تهران: رسا.
ﻗﺰوﯾﻨﯽ، اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ. (1367). فواید الصفویه. ﻣﺼﺤﺢ ﻣﺮﯾﻢ ﻣﯿﺮاﺣﻤﺪی. چاپ اول. ﺗﻬﺮان: ﻣﻮﺳﺴۀ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ.
کرمانی، ملا محمدمومن. (1384). صحیفه الارشاد. تصحیح محمدابراهیم باستانی پاریزی. چاپ اول. تهران: علم.
کرم‌زاده، فرشاد و یوسف‌وند، یونس و ده‌پهلوانی، طلعت. (1393). «ﮐﺎرﺑﺴﺖ ﺳﯿﺎﺳﯽ-ﺗﺎرﯾﺨﯽ حکومت‌های اﻓﺸﺎرﯾﻪ و زﻧﺪﯾﻪ در اﻋﺘﻼی ﺑﻨﺪر ﺗﺠﺎری ﺑﻮﺷﻬﺮ». مجموعه مقالات ﻫﻤﺎﯾﺶ ﻣﻠﯽ خلیج‌فارس. صص 197-215.
کلانتر فارس، میرزا محمد. (1382). روزنامه. به اهتمام عباس اقبال. چاپ اول. تهران: شرکت سهامی.
گلستانه، ابوالحسن بن محمدامین. (1344). مجمل التواریخ. به اهتمام مدرس رضوی. چاپ اول. تهران: کتابخانۀ ابن‌سینا.
مردوخ، شیخ محمد. (1379). تاریخ. چاپ اول. تهران: کارنگ.
مروی، محمدکاظم. (1364). عالم‌آرای نادری. مصحح محمدامین ریاحی. چاپ اول. تهران: نشر علم.
ﻣﺴﺘﻮﻓﯽ، ﻣﺤﻤﺪﺣﺴﻦ. (1376). زبده التواریخ. ﻣﺼﺤﺢ ﺑﻬﺮوز ﮔﻮدرزی.  چاپ اول. ﺗﻬﺮان: ﻣﺠﻤﻮﻋۀ اﻧﺘﺸﺎرات ادﺑﯽ و ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻣﻮﻗﻮﻓﺎت دﮐﺘﺮ ﻣﺤﻤﻮد اﻓﺸﺎرﯾﺰدی.
میرزا رفیعا، محمدرفیع بن حسن. (1385). دستور الملوک. تصحیح محمداسماعیل مارچینکوفسکی. چاپ اول. تهران: انتشارات وزارت امور خارجه.
میرزا عبدالکریم. (1332). در رکاب نادرشاه. تصحیح محمود هدایت. چاپ اول. تهران: سپهر.
میرمحمدصادق، سیدسعید. (1400). تاریخ صفویه به روایت سنگ نبشته ها. چاپ اول، تهران: انتشارات دکتر محمود افشار.
ناصری، اکرم. (1396). بینش و روش در تاریخ‌نگاری عصر افشاریه. رسالۀ دکتری تاریخ. دانشگاه فردوسی مشهد.
نائینى، محمدجعفر بن محمدحسین. (1352). جامع جعفرى. چاپ اول. تهران: انجمن آثار ملى.
نوایی، عبدالحسین. (1368). نادرشاه و بازماندگانش. چاپ اول. تهران: زرین.
وارد، محمدشفیع تهرانی. (1349). تاریخ نادرشاهی. به اهتمام رضا شعبانی. چاپ اول. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
واله‌ داغستانی، علی‌قلی بن محمدعلی. (1384). تذکره ریاض الشعرا. تصحیح محسن ناجی نصرآبادی. چاپ اول. تهران: اساطیر.
وزیری، احمدعلی‌خان. (1352). تاریخ کرمان. به کوشش دکتر ابراهیم باستانی پاریزی. چاپ اول. تهران: انتشارات ابن‌سینا.
هاشم میرزا. (1379). زبور آل داود. تصحیح عبدالحسین نوایی. چاپ اول. تهران: میراث مکتوب.
منابع لاتینی
Spilman, J(ed), (1742) “A Journey through Russia into Persia in the Year 1739”, Londen: Printed for R. Dodsley, and sold by T.Cooper.