بازتاب تصویر فرهنگ و تمدّن ایران باستان در آثار جاحظ (بررسی موردی کتاب التاج فی أخلاق الملوک)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 مشهد، دانشگاه فردوسی مشهد، دانشکده ادبیات وعلوم انسانی، گروه زبان وادبیات فارسی

2 زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

تصویرشناسی در جایگاه یکی از شاخه‌های ادبیات تطبیقی مسألة بازتاب فرهنگ خودی را در ادبیات و فرهنگ دیگری پیشاروی خود قرار داده است. تصاویری که ادبای یک ملت در اثر ارتباط با مردم سایر ملل ارائه می‌دهند، می‌تواند نمایانگر نگرش مردم سرزمینشان به دیگران باشد. جاحظ که به پدر نویسندگان عرب در عصر عباسی نامبردار است، با نگاه عمیق و دانش وسیعی که از علوم زمان خود و پیش از آن به دست آورده است، تصاویر متعددی از ملل مختلف را در آثار خود ارائه کرده است. ایرانیان که در عصر جاحظ و در محیط زندگی او (بصره) حضور گسترده‌ای داشتند، از جمله ملت‌هایی هستند که جاحظ به خوبی آنان را می‌شناخته و از تاریخ و فرهنگ آن‌ها شناخت داشته‌است؛ از این رو در آثار مختلف و متعدّدش به فراخور کلام، برخی از ویژگی‌های ایشان را توصیف کرده‌است. او در کتاب «التاج فی اخلاق الملوک» جوانب مختلف سیاسی، فرهنگی و اجتماعی ایرانیان باستان را ترسیم کرده است. در این پژوهش بر پایة روش تصویرشناسی، انواع تصاویر ایران باستان را در این اثر جاحظ، طبقه‌بندی و دلایل نگرش جاحظ به ایرانیان را تحلیل کرده‌ایم. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که جاحظ برای تمدن ایران باستان و سلاطین این سرزمین شأن و جایگاه خاصی قائل است و کوشیده است با ارائه تصاویری از تمدن ایران باستان به حاکمان عباسی، آنان را به تقلید از رفتار و عملکرد پادشاهان ایران در عرصه‌های سیاسی، فرهنگی و اجتماعی تشویق و ترغیب نماید.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Reflection of the Image of Ancient Iranian Culture and Civilization in the Works of Jahiz (a case study of the book Al-Taj fi Akhlaq al-Muluk )

نویسندگان [English]

  • Nahad Abdollatif Naser Alhaj jasem 1
  • Ehsan Ghabool 2
  • Abdollah Radmard 1
1 Mashhad, Ferdowsi University of Mashhad, Faculty of Humanities Sciences, Department of Persian Language and Literature
2 Ferdowsi University of Mashhad
چکیده [English]

Imageology is a branch of comparative literature that studies how one's culture is portrayed in the culture and literature of another. The images that belletrists of a nation present as a result of communicating with the people of another nation can represent the attitude of their people towards another nation. Jahiz, known as the father of Arab writers in the Abbasid era, presented numerous images of different nations in his writings, with a deep attitude and vast knowledge gained from the sciences of his time and before. Iranians, with a large population in Jahiz's era and living environment (Basra), are among the nations that Jahiz knew well, as well as their history and culture. Therefore, in his various and numerous writings, he describes some of Iranian characteristics according to the context. In his book, "Al-Taj fi Akhlaq al-Muluk", Jahiz brings in different political, cultural, and social aspects of ancient Iranians. In this research, we classified different images of ancient Iran in this book of Jahiz, based on imagology, and analyzed the reasons for Jahiz's attitude towards Iranians. The results show that Jahiz values the ancient Iranian civilization and the sultans of this land, and by presenting images of the ancient Iranian civilization to the Abbasid rulers, he tries to encourage them to imitate the behavior and performance of the Iranian kings in political, cultural, and social issues.

کلیدواژه‌ها [English]

  • ancient Iran
  • culture
  • Jahiz
  • Al-Taj fi Akhlaq al-Muluk
  • image

مراجع

الف. منابع فارسی
بهبودیان، شیرین و پالیزیان، طاهره، (1387ش)، «جایگاه ادبیات تطبیقی در زبان و ادبیات فارسی»، مطالعات ادبیات تطبیقی، ش5، صص62-49.
خالقی ‌مطلق، جلال، (۱۳۸۴ش). «ناگفته‌هایی از ادبیات پارت»، نامۀ ایران، کوششگر: حمید یزدان‌پرست، اطلاعات، تهران.
خلف تبریزی، محمدحسین (برهان)، (1342ش). برهان قاطع، کوششگر: محمد معین، چاپ دوم، کتابفروشی ابن سینا، تهران.
شیخ صدوق، (1378ق). عیون أخبار الرضا، تحقیق وتصحیح مهدی اللاجوردی، الطبعة الأولی، انتشارات جهان، تهران.
فردوسی، ابوالقاسم (1396)، شاهنامه، مصحح: جلال خالقی مطلق؛ تهران: انتشارات دائرة المعارف اسلامی.
محمدی ملایری، محمد، (1379). تاریخ و فرهنگ ایران در دوران انتقال از عصر ساسانی به عصر اسلامی (پیوست‌ها)، تهران: انتشارات توس.
نامور مطلق، بهمن، (1388ش). «درآمدی بر تصویرشناسی؛ معرفی یک روش نقد ادبی و هنری در ادبیات تطبیقی»، مجلۀ مطالعات ادبیات تطبیقی، ش12، صص138-119.
نانکت، ل. (1390). تصویرشناسی به‌منزلۀ خوانش متون نثر فرانسه و فارسی. مترجم: م. دقیقی. ادبیات تطبیقی (ویژه‌نامۀ فرهنگستان)، 3، 100-115
ب. منابع عربی
ابن الجوزی، سبط، (2013م). مرآة الزمان فی تواریخ الأعیان، تحقیق وتعلیق: محمد برکات، وکامل الخراط، وعمار ریحاوی، الطبعة الأولى، دار الرسالة العالمیة، دمشق.
ابن کثیر، (1988م). البدایة والنهایة، تحقیق علی شیری، الطبعة الأولى، دار إحیاء التراث العربی.
الجاحظ، أبو عثمان عمرو بن بحر، (1423ق). البیان والتبیین، دار و مکتبة الهلال، بیروت.
الجاحظ، أبو عثمان عمرو بن بحر، (1424ق). الحیوان، الطبعة الثانیة، دار الکتب العلمیة، بیروت.
الجاحظ، أبو عثمان عمرو بن بحر، (1914م). التاج فی أخلاق الملوک، تحقیق: أحمد زکی باشا، الطبعة الأولى، المطبعة الأمیریة، القاهرة.
الجاحظ، أبو عثمان عمرو بن بحر، (2033م). المحاسن والأضداد، شارح: صلاح الدین الهوّاری، الطبعة الأولی، المکتبة العصریة، بیروت.
الحموی، یاقوت، (1993م). معجم الأدباء، تحقیق احسان عباس، الطبعة الأولى، دار الغرب الإسلامی، بیروت.
الطوسی، ابو جعفر محمد بن الحسن، (1414ق). الأمالی، قسم الدراسات الإسلامیة مؤسسة البعثة، الطبعة الأولی، دار الثقافة، قم.
عتیق، عبد العزیز، (1972م). تاریخ النقد الأدبی عند العرب، الطبعة الثانیة، دار النهضة العربیة للطباعة والنشر، بیروت.
العسقلانی، ابن حجر، (1971م). لسان المیزان، تحقیق دائرة المعرف النظامیة فی الهند، الطبعة الثانیة، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، بیروت.
العوبی، رابح محمد، (2018م). فن السخریة فی أدب الجاحظ من خلال کتاب التربیع والتدویر، والبخلاء، والحیوان، دار الکتاب الثقافی.
فروخ، عمر، (1981م). تاریخ الأدب العربی؛ الأعصر العباسیة، الطبعة الرابعة، دار العلم للملایین، بیروت.
المجالی، رابعة، (2012م). «صورة الأقوام غیر العربیة فی حیوان الجاحظ: صورة الآخر» حولیات آداب عین شمس، المجلد 40، الرقم المسلسل للعدد 4، صص134-101.
المسعودی، على، (دون تاریخ). التنبیه والإشراف، تصحیح: عبد الله إسماعیل الصاوی، دار الصاوی، القاهرة.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار