نمادشناسی اجرام آسمانی در آثار عصر مفرغ فلات ایران «نمونه‌های موردی تمدن‌های عیلام و جیرفت»

نوع مقاله : علمی

نویسندگان

1 گروه صنایع دستی، دانشکده هنر و علوم انسانی فارسان، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران

2 ph.d student

3 دکتری پژوهش هنر، دانشکده پژوهش‌های عالی هنر و کارآفرینی. دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران.

چکیده

شوش یکی از محوطه‌های جنوب غرب ایران است که در خلال عصر مفرغ به مثابه مهد یا کانون سلسله‌های عیلامی‌ها بوده است؛ دیگر تمدن هم‌عصر آن جیرفت در جنوب شرقی ایران و حاشیه هلیل‌رود، است. هدف از این پژوهش شناسایی علل شکل‌گیری اجرام آسمانی، روی آثار شوش و جیرفت است. نگارندگان تلاش دارند با روش توصیفی- تاریخی و مطالعات اسنادی به این سوال پاسخ دهند که: اجرام آسمانی موجود بر آثار شوش و جیرفت بر پایه چه انگاره‌های فکری در عصر مفرغ فلات ایران بر سطح آثار ایجاد شده‌اند؟ هرچند جای منابع مکتوب درباره آثارجیرفت به اندازه شوش خالی است، اما با توجه به کاربرد این نقوش روی آثار جیرفت می‌توان نقاط تاریک این منطقه باستانی را از آثار فرهنگ‌های هم‌جواری همچون شوش روشن ساخت. یافته‌ها نشان می‌دهدکه مردمان این زمان به سبب روی آوردن به کشاورزی به پرستش خدایان آسمانی روی آوردند؛ چرا که آن‌ها به مدد جایگاه خورشید در آسمان تغییرات فصل‌ها را تخمین می‌زدند و از آسمان و از طریق خدایان از آسمان تمنای باران، یا آفتاب‌ می‌کردند و به همین دلیل کاربرد اجرام آسمانی روی آثار هنری آن‌ها به‌وفور دیده می‌شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Symbolism of celestial bodies in the Bronze Age works of the Iranian plateau “A case study of the civilization of Elam and Jiroft»

نویسندگان [English]

  • faranak kabiri 1
  • moein falaki 2
  • nahid jafari 3
1 Handicrafts Department, Farsan Faculty of Arts and Human Sciences, Shahrekord University, Shahrekord, Iran
2 خیابان حکیم نظامی. خیابان سنگ تراش ها. کوچه داوودی ها. ساختمان خانه داوید. دانشکده حفاظت و مرمت
3 Ph.D. of the Art Research Faculty of Advanced Studies in Arts and Entrepreneurship, Art University of Isfahan, Isfahan Iran.
چکیده [English]

Susa area is one of the areas in southwestern Iran that has been the cradle or center of the Elamite dynasties during the Bronze Age; Another important civilization of the Bronze Age of Iran is Jiroft on the outskirts of Halilrud; Which has been known for the past few decades; The connection between East and West through each of these sites can undoubtedly be assessed from the works of art discovered. The purpose of this study is to identify the causes of the formation of celestial bodies on the works in question. The authors try to answer the question with descriptive-historical method and documentary studies: The celestial bodies on the works of Susa and Jiroft are based on what intellectual ideas in the Bronze Age of the Iranian plateau are engraved on the works? The findings show that the people of this time turned to worshiping the heavenly gods due to turning to agriculture; Because they estimated the changes of the seasons with the help of the sun's position in the sky, they prayed for rain or sun from the sky and through the gods from the sky, and for this reason, the use of celestial objects on their works of art is abundant. However, the place of written sources about the works of Jiroft isas empty as Susa; However, due to the application of these motifs on the works of Jiroft, the dark spots of this ancient region can be clarified from the works of neighboringcultures such as Susa.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Bronze Age
  • Celestial Bodies
  • Elamite Civilization
  • Halil Roud Civilization
  • Susa

مراجع

الف. منابع فارسی
افروغ، محمد. نوروزی‌طلب، علیرضا. (1391). «تحلیل و بررسی مفاهیم نجومی به عنوان شکل و صور تزیینی آثار فلزی دورۀ سلجوقی. مطالعۀ موردی: آبریز برنجی».  نگره. دورۀ 7 شمارۀ 21. صص: 83-68.
باغبان کوچک، غلامعلی. (1375). مقایسه و تحلیل باستان‌شناسی مذهب و معماری مذهبی تمدن عیلام با تمدن بین النهرین. پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد باستان‌شناسی، تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
بختورتاش، نصرت‌الله. (1387). نشان رازآمیز: گردونۀ خورشید یا گردونۀ مهر. تهران: آرتامیس.
بلک، جرمی و گرین، آنتونی. (1383). فرهنگ‌نامۀ خدایان، دیوان و نمادهای بین‌النهرین باستان. ترجمۀ پیمان متین. تهران: انتشارات امیرکبیر.
بنی‌اسدی، علیرضا. (1390). ویژگی‌های استان کرمان از دیدگاه تقسیمات کشوری و جمعیتی. کرمان: استانداری کرمان، دفتر آمار و اطلاعات.
پرهام، سیروس. (1378). «جلوه­های اساطیری و نماد­های نخستین در قالی ایران». مجلۀ نشر دانش. سال16. شمارۀ4. صص: 47-40.
پوپ، آرتور و آکرمن، فیلیس. (1387). سیری در هنر ایران. جلد2. ترجمۀ نجف دریابندری و همکاران. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
پیران، صدیقه. (1392). اشیای سنگ صابونی و مرمر بازیافتی عصر مفرغ حاشیۀ هلیل‌رود در موزۀ ملی ایران، آثار گنجینۀ جیرفت. تهران: موزۀ ملی ایران، پازینه.
جعفری‌دهکردی، ناهید. جعفری دهکردی، نرگس. (1398). »پیشینۀ نشانۀ سازمان بهداشت جهانی و سلامت در اساطیر با تأکید بر آثار تمدن جیرفت». مجلۀ تاریخ پزشکی. دورۀ 11. شمارۀ40. صص: 49-33.
جوزی، زهره. (1372). مذهب عیلام با نگرشی بر مهرهای استوانه‌ای. پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد باستان‌شناسی. تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
حاتم، غلامعلی. (1374). »نقش و نماد در سفالینه‌های کهن ایران». مجله هنر. دورۀ 15. شمارۀ .8، صص: 355-378.
حبیبی، منصوره. (1383). «سیلک؛ مظاهر گیاهی، انسانی و کیهانی». مجله کتاب ماه هنر. دورۀ 7. شمارۀ 77و78. صص: 170-166.
دگانی، مایر. (1395). نجوم به زبان ساده. ترجمۀ محمدرضا خواجه‎پور. تهران: مؤسسۀ جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی.
دولفوس، ژنویو. (1376). اشغال شوشان در هزارۀ پنجم و آغاز هزارۀ چهارم ق.م، در شوش و جنوب غرب ایران. ترجمۀ هایده اقبال. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
ذکرگو، امیرحسین. (1381). «تاملاتی بنیادین در مطالعات تطبیقی هنر». مجلۀ هنر و مردم. دورۀ 18. شمارۀ54. صص: 173-163.
رزم‌آرا، حسینعلی. (1333). فرهنگ جغرافیایى آبادى‌هاى استان کرمان، شهرستان جیرفت. جلد8. تهران: سازمان جغرافیایى وزارت دفاع و پشتیبانى نیروهاى مسلح.
رضی، هاشم. (1371). آیین مهر یا میترائیسم. تهران: بهجت.
زارعی، محمد ابراهیم. شریف کاظمی، خدیجه. (1392). «بررسی نمادهای نجومی نقوش سفالینه‌های اسگرافیاتو مجموعه موزه­های بنیاد مستضعفان». نشریۀ مطالعات تطبیقی هنر. دورۀ3. شمارۀ 6. صص: 53-43.
شوالیه، ژان و گربران، آلن. (1382). فرهنگ نمادها. ترجمۀ سودابه فضایلی. جلد 3. تهران: نشر جیحون.
شوالیه، ژان و گربران، آلن. (1385). فرهنگ نمادها. ترجمۀ سودابه فضایلی. جلد 4. تهران: نشر جیحون.
شوالیه، ژان و گربران، آلن. (1387). فرهنگ نمادها. ترجمۀ سودابه فضایلی. جلد 5. تهران: نشر جیحون.
صراف، محمد رحیم. (1384). مذهب قوم عیلام. تهران: سمت.
طلایی، حسن. (1390). هشت هزار سال سفال ایران. تهران: انتشارات سمت.
عبدی، کامیار. (1373). «صد و سی سال حفاری در شوش»، میراث فرهنگی، شمارۀ 12. صص: 106-87.
علیزاده، عباس. (1380). تئوری و عمل در باستان‌شناسی. تهران: انتشارات سازمان میراث فرهنگی.
قهاری‌گیگلو، مهناز. محمدزاده، مهدی. (1389). «بررسی تطبیقی صور نجومی در نسخۀ صورالکواکب و آثار فلزی سده‌های پنج تا هفتم هجری». مجلۀ نگره. دورۀ 5. شمارۀ 14. صص: 22-5.
کابلی، میرعابدین. (1373). «شوش و میراث باستانی دشت شوشان». میراث فرهنگی. شمارۀ 12. صص: 119-138.
کامرون، جورج. (1365). ایران در سپیده دم تاریخ. ترجمۀ حسن انوشه. تهران:  علمی فرهنگی.
کانال، دنی. (1376). صفه مرتفع آکروپل شوش، در شوش و جنوب غرب ایران. ترجمۀ هایده اقبال. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
کرمی، ماندانا. (1382). بررسی نقش زن در آثار عیلامی. پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد باستان‌شناسی. تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
کلانتری خاندانی، حسن. (1387). سیری در جغرافیای استان کرمان. کرمان: مرکز کرمانشناسی.
کوپر، جی سی. (1379).  فرهنگ مصور نمادهای سنتی. ترجمۀ ملیحه کرباسیان. تهران: انتشارات فرشاد.
گیاهی یزدی، حمیدرضا. (1388). تاریخ نجوم در ایران. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
مبینی، مهتاب. حکیمی، رکسانا. (1393). «بررسی نماد خورشید و مفاهیم مرتبط با آن در هنر و اساطیر بین‌النهرین». مجلۀ پیکره. دورۀ 3،  شمارۀ 5. صص: 68-57.
مجیدزاده، یوسف. (1382). جیرفت کهنترین تمدن شرق. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
مجیدزاده، یوسف. (1386). تاریخ و تمدن عیلام. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
مجیدزاده، یوسف؛ سرلک، سیامک. (1381). حفریات باستان‎شناسى فراگیر در کنار هلیل‌رود جیرفت.کرمان: سازمان میراث فرهنگى استان کرمان.
مصفی، ابوالفضل. (۱۳۵۷). فرهنگ اصطلاحات نجومی. تبریز: مؤسسۀ تاریخ و فرهنگ ایران.
نویا، پل. (1373). تفسیر قرآنی و زبان عرفانی. ترجمۀ اسماعیل سعادت. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
واندروردن، ل. بارتل. (1372). پیدایش دانش نجوم. ترجمۀ همایون صنعتی‌زاده، کرمان: انتشارات دانشگاه شهید باهنر کرمان.
ورجاوند، پرویز. (1384). کاوش رصدخانۀ مراغه و نگاهی به پیشینۀ دانش ستاره‌شناسی در ایران. تهران: انتشارات امیرکبیر.
وکیلی، شروین. (1390). اسطوره‌شناسی آسمان شبانه. تهران: شورآفرین.
هال، جیمز. (1383). فرهنگ نگاره‌ای نمادها در هنر شرق و غرب. ترجمۀ رقیه بهزادی. تهران: انتشارات فرهنگ معاصر.
هینتس، والتر. (1371). دنیای گمشده عیلام. ترجمۀ فیروز فیروزنیا. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
هینتس، والتر. (1389). شهریاری عیلام. ترجمۀ پرویز رجبی. تهران: انتشارات ماهی.
ب. منابع لاتین
Acherman, P. (1977). "Some Problems of Early Iconography" in: A Survey of Persian Art from Prehistoric Times to the Present, Tehran: Soroush Press, Vol. II, pp. 831-895.
Cameron, G. G. (1936). History of Early Iran, Chicago. Illinoes: The University of Chicago press.
Carter, E. (1971), Elam in the Second Millennium BC: the archaeological evidence. Ph.D. Thesis, University of Chicago (In English).
Cooper, J. C. (1968). Illustrated Encyclopaedia of Traditional Symbols. London: Thames and Hudson.
 De Mecquenem, R. (1938). The early cultures of Susa, In: Prehistoric art. Buffalo,New York, United States: Prometheus Press.
Graves, R., (1959). New Larousse Encyclopedia of Mythology, London-New York: Promatheus.
Henkelman, W. M. (2008). The Other Gods Who Are: Studies in Elamite-Iranian Acculturation Based on the Persepolis Fortification Texts, Nederlands: Leiden (In English).
Mc Adams, R. (1962). "Agriculture and urban life in early southwestern iran: Archeological survey provides a basis for observing broad changes during 7000 years of sedentary life". National Library of Medicine. Science. 136 (3511), 109-122.
Perrot, J., (1969). Fouilles Stratigrahiques alacropole de Susa. Bastan Shenasi va Honare Iran.Nr. 2, 1-14.
Roach, K.J. )2008). The Elamite Cylinder Seal Corpus, c.3500 – 1000 B.C. The University of Sydney (In English).
Steve, M.J. & Gasche, H. (1971). Lacropole de Susa, MDAI XL VI. Paris.
Wright, H. T. & J. Neely, G. A Johnson & Speth, J. (1975), “Early Fourth Millennium Developments in Southwestern Iran”. Iran, 13: 129-147.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار