دیوکس و شاه آرمانی در دین زردشتی.

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکترای تخصصی تاریخ ایران باستان دانشگاه تهران

10.22103/jis.2024.21181.2458

چکیده

زمینه/هدف: هرودوت در گزارش کوتاه خود دربارۀ تاریخ ماد از «دیوکس» به عنوان بانی پادشاهی مادی سخن می‌گوید که طی فرایند پیچیده‌ای که توسط هرودوت یا منابع او ساده‌سازی شده است، موفق به تشکیل یک پادشاهی پویا و نیرومند می‌شود. پژوهشگران زیادی در تلاش برای تفسیر داده‌های هرودوت با توجه به الگوهای رایج تشکیل حکومت در خاورمیانۀ باستان بودند، اما تقریباً همه نقش دین زردشتی را در این فرایند نادیده گرفته‌اند. پرسش اصلی پژوهش حاضر این است که گزارش هرودوت از روند قدرت‌گیری دیوکس و تشکیل پادشاهی مادی نشانگر چه ایدئولوژی حکومتی است؟
روش/رویکرد: در مقالۀ حاضر با استفاده از روش کتاب‌خانه‌ای اطلاعات مورد نظر گردآوری شد و سپس با استفاده از شیوۀ تحلیل محتوا مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و نتایج به شکل توصیفی-تحلیلی ارائه شد.
یافته‌ها/نتایج: یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که هرودوت در توصیف خود از روند قدرت‌گیری دیوکس محورهایی چون دادگری، سازندگی، تقدس شاه و مردم‌داری را مطرح می‌کند که همه از مؤلفه‌های اصلی شخصیتی یک شاه آرمانی، از منظر دین زردشتی هستند. بنابراین می‌توان دین زردشتی را منبع راویان گزارش هرودوت دانست و حتی یک گام فراتر رفت و ادعا کرد که دین زردشتی محرک اصلی تشکیل پادشاهی مادی در سدۀ 7 ق.م. بوده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Deioces and the Ideal King in the Zoroastrian Religion

نویسنده [English]

  • Amin Babadi
PhD student in Ancient Iranian History, University of Tehran
چکیده [English]

Purpose: Herodotus in his brief report on the history of Media, speaks of a person named Deioces as the founder of the Median kingdom, who succeeded in forming a dynamic and powerful kingdom through a complex process that was simplified by Herodotus or his sources. Many researchers tried to interpret the data of Herodotus according to the common patterns of state formation in the ancient Middle East, but almost all of them ignored the role of Zoroastrianism in this process. The main question of the current research is that Herodotus's report on the process of gaining power of the Deioces and the formation of the Median kingdom indicates what State ideology?
Method and Research: the research method of this article is descriptive-analytical.
Findings and Conclusions: The findings of the research will show that Herodotus, in his description of the process of gaining power of the Deioces, puts forward the Components such as justice, constructiveness, the sanctity of the king and the people, which are all the main components of the personality of an ideal king, from the perspective of the Zoroastrianism. Therefore, the Zoroastrian religion can be considered as the source of the narrators of Herodotus's report and even went one step further and claimed that the Zoroastrian religion was the main driver of the formation of the Median kingdom in the 7th century BC.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Deioces
  • Herodotus
  • Median Kingdom
  • Religion of the Medes
ارداویرافنامه. (1399). ترجمۀ فرانسوی از فیلیپ ژینیو. برگردان فارسی ژاله آموزگار. چاپ هفتم. تهران: معین.
افکنده، احسان. (1397). «خاستگاه و برآمدن اهوره‌مزدا در کتیبۀ بیستون». تاریخ ایران. دورۀ 11، شمارۀ 1، 57-75.
اوستا. (1385). ترجمۀ جلیل دوستخواه. تهران: مروارید.
بار، کای. (1347). دیانت زرتشتی. دیانت زرتشتی، گردآوری و ترجمۀ فریدون وهمن. تهران: جامی.
بریان، پی‌یر. (1391). تاریخ هخامنشی جلد دهم از کورش تا اسکندر تاریخ شاهنشاهی ایران، ترجمۀ مرتضی ثاقب فر. تهران: توس.
بندهش. (1395). ترجمۀ مهرداد بهار. تهران: توس.
بویس، مری. (1392). تاریخ کیش زردشت، جلد دوم هخامنشیان، ترجمۀ همایون صنعتی‌زاده. تهران: گستره.
پاناینو، آنتونیو. (1399). هرودت، کتاب یکم، بندهای 96 تا 101: قدرت­گیری دیوکس و تأسیس پادشاهی مقدس. نگاهی نو به تاریخ ماد، گردآوری و ترجمۀ وزیر منبری، 713-740. سنندج: دانشگاه کردستان.
پلوتارک. (1343). حیات مردان نامی جلد 1، ترجمۀ رضا مشایخی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
ثعالبی، ابومنصور. (1368). غرر اخبار ملوک فرس و سیرهم، ترجمۀ محمد فضائلی. تهران: نقره.
خالقی مطلق، جلال. (1381(الف)). کیکاوس و دیاکو. در سخن‌های دیرینه، به کوشش علی دهباشی، 253-254. تهران: افکار.
خالقی مطلق، جلال. (1381(ب)). هوشنگ و دیاکو. سخن‌های دیرینه، به کوشش علی دهباشی، 271-278. تهران: افکار.
دوشن‌گیمن، ژاک. (1399). اورمزد و اهریمن، ترجمۀ عباس باقری. تهران: فرزان روز.
دهخدا، علی‌اکبر. (1377). لغت‌نامۀ دهخدا، تهران: دانشگاه تهران.
دیاکونوف، ای. ام. (1345). تاریخ ماد. ترجمۀ کریم کشاورز، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
دیاکونوف، ای. ام. (1396). ماد، تاریخ ایران (دورۀ ماد) از مجموعۀ تاریخ کمبریج، ویراستۀ ایلیا گرشویچ، ترجمۀ بهرام شالگونی، 91-243. تهران: جامی.
دیاکونوف، م.م. (1346). تاریخ ایران باستان. ترجمۀ روحی ارباب. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
دینکرد سوم دفتر دوم. (1384). آوانویسی و ترجمۀ فریدون فضیلت. تهران: مهرآیین.
دینکرد سوم دفتر یکم. (1381). آوانویسی و ترجمۀ فریدون فضیلت. تهران: فرهنگ دهخدا.
دینکرد هفتم. (1389). ترجمۀ محمدتقی راشدمحصل. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
رادنر، کارن. (1399(الف)). آشور و مادی‌ها. نگاهی نو به تاریخ ماد، گردآوری و ترجمۀ وزیر منبری، 235-266. سنندج: دانشگاه کردستان.
رادنر، کارن. (1399(ب)). مادی‌ها از چشم‌اندازی آشوری. نگاهی نو به تاریخ ماد، گردآوری و ترجمۀ وزیر منبری، 345-422. سنندج: دانشگاه کردستان.
روت، مارگارت کول. (1397). شاه و پادشاهی در هنر هخامنشی. ترجمۀ علی بهادری. تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
شهرستانی، محمد ابن عبدالکریم. (1361). توضیح‌الملل (الملل والنحل). تصحیح محمدرضا جلالی نائینی. تهران: اقبال.
طبری، محمد ابن جریر. (1362). تاریخ الرسل و الملوک. ترجمۀ ابوالقاسم پاینده. تهران: اساطیر.
عبدی، کامیار. (1372). «وارسی دورۀ ماد قسمت اول تاریخ ماد». باستان‌شناسی و تاریخ. سال هفتم، شمارۀ اول، 16-28.
علی‌یف، اقرار. (1392). پادشاهی ماد. ترجمۀ کامبیز میربهاء. تهران: ققنوس.
عهد اردشیر. (1348). به کوشش احسان عباس. ترجمۀ محمدعلی امام شوشتری. تهران: انجمن آثار ملی.
فروید، زیگموند. (1362). توتم و تابو. ترجمۀ ایرج پورباقر. تهران: آسیا.
کالمایر، پیتر. (1388). تاریخ‌نویسی یونانی و نقش‌برجسته‌های هخامنشی. تاریخ هخامنشی (جلد دوم) منابع یونانی. ویراستۀ هلن سانسیسی وردنبورخ و آملی کورت، ترجمۀ مرتضی ثاقب‌فر، 31-50. تهران: توس.
کرتیس، جان و شاهرخ رزمجو. (1392). کاخ. امپراتوری فراموش شده، فرهنگ، هنر و تمدن هخامنشیان. ویراستۀ جان کرتیس و نایجل تالیس، ترجمۀ خشایار بهاری، 119-214. تهران: فرزان روز.
کریستن‌سن، آرتور امانوئل. (1364). نمونه‌های نخستین انسان و نخستین شهریار در تاریخ افسانه‌ای ایرانیان. جلد اول. ترجمۀ احمد تفضلی و ژاله آموزگار. تهران: نشر نو.
کریستن‌سن، آرتور امانوئل. (1368). ایران در زمان ساسانیان. ترجمۀ غلامرضا رشیدیاسمی. تهران: دنیای کتاب.
کلیما، اوتاکر. (1371). تاریخچۀ مکتب مزدک. ترجمۀ جهانگیر فکری ارشاد. تهران: توس.
کمرون، جرج گلن. (1381). ایران در سپیده‌دم تاریخ. ترجمۀ حسن انوشه. چاپ چهارم، تهران: علمی و فرهنگی.
کوک، جان مانوئل. (1383).  شاهنشاهی هخامنشی. ترجمۀ مرتضی ثاقب فر. تهران: ققنوس.
کوک، جان مانوئل. (1394). ظهور هخامنشیان و بنیانگذاری امپراتوری هخامنشی.  تاریخ ایران کمبریج جلد دوم بخش دوم هخامنشیان، ترجمۀ مرتضی ثاقب‌فر، 11-121. تهران: جامی.
گات‌های زردشت. (1394). ترجمه به انگلیسی از مارتین ل. وست. ترجمه به فارسی از خشایار بهاری. تهران: فرزان روز.
لولین‌جونز، لوید. (1394). شاه و دربار در ایران باستان. ترجمۀ فریدون مجلسی. تهران: نیلوفر.
لیورانی، ماریو. (1399). برآمدن و برافتادن ماد. نگاهی نو به تاریخ ماد، گردآوری و ترجمۀ وزیر منبری، 423-458. سنندج: دانشگاه کردستان.
مالاندرا، ویلیام و. (1393). مقدمه‌ای بر دین ایران باستان. ترجمۀ خسرو قلی‌زاده. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه.
ملازاده، کاظم. (1390). «مطالعۀ معماری مذهبی دورۀ ماد و تداوم آن تا دورۀ اشکانی بر اساس داده‌های باستان‌شناسی به دست آمده از نوشیجان و قومس». نامۀ باستان‌شناسی. شمارۀ 1، دورۀ اول، 123-136.
ملازاده، کاظم. (1399). باستان‌شناسی ماد. تهران: سمت.
نیبرگ، هنریک ساموئل. (1383). دین‌های ایران باستان. ترجمۀ سیف‌الدین نجم‌آبادی. کرمان: دانشگاه باهنر.
نیولی، گراردو. (1387). آرمان ایران. ترجمۀ سید منصور سیدسجادی. تهران: اسطوره.
ویدن‌گرن، گئو. (1391). فئودالیسم در ایران باستان. ترجمۀ هوشنگ صادقی. تهران: کتاب آمه.
هوف، دیتریش. (1392). شکل‌گیری و ایدئولوژی دولت ساسانی از روی شواهد باستان شناختی. ساسانیان، ویراستاران وستا سرخوش کرتیس و سارا استوارت، ترجمۀ کاظم فیروزمند، 40-75. تهران: نشر مرکز.
هینتس، والتر. (1387). داریوش و ایرانیان. ترجمۀ پرویز رجبی. تهران: نشر ماهی.
یسنا، (2536). ترجمۀ ابراهیم پورداوود. به کوشش بهرام فره‌وشی. تهران: دانشگاه تهران.
یشت‌ها. (1308). ترجمۀ ابراهیم پورداوود. به کوشش بهرام فره‌وشی. بمبئی: انجمن زردشتیان ایرانی.
Herodot, Historis. Vol II book III and IV, Translated by A.D Godlay. London: William Heineman.
Justinus. (1732). Justini ex Trogi Pompeii Historiis Externis Libri XLIV. by N.Bailer. London: Printed for J.Brotherthon and Others.
Strabon. (1928). The Geography. edited by T.E.Page, E.Capps, W.H.D.Rouse. Translated by Horace Leonard Jones. London: William Heinemann LTD.
Dandamayev M. and  Medvedskaya I. Media. Encyclopaedia Iranicaonline. 2006. Available from: https://www.iranicaonline.org/articles/media
Helm. Peyton R. (1981). Medikos Logos and Median History. Iran. Vol. 19. 85-90.
Schmidt. Hanns-Peter. MITHRA I MITRA IN OLD INDIAN AND MITHRA IN OLD IRANIAN. Encyclopaedia Iranicaonline. 2006. Available from: https://www.iranicaonline.org/articles/mithra-i
Schmitt. Rüdiger. Deioces. Encyclopaedia Iranicaonline. 1994. Available from: https://www.iranicaonline.org/articles/deioces
Wiesehofer, Josef. (2013). Law and Religion in Ahaemenid Iran. Law and Religion in Eastern Mediterranean. Edited by Christian Albrechts, 40-57. Universitat zu Kiel.